Apolonia Żydkowicz
Niektóre zagadnienia związane z pracą edytorską nad podręcznikiem akademickim
1. Edytorstwo – działalność wydawcy złożoną z szeregu czynności:
- planowania
-opracowania redakcyjnego
-technicznego
-druku
-rozpowszechnienia publikacji
2. Działalność edytora w stosunku do podręczników akademickich:
a) planowanie wydań podręczników wymaga:
- znajomości ogólnych tendencji rozwojowych szkolnictwa wyższego (plan powinien uwzględniać potrzeby związane z preferowaniem niektórych kierunków studiów czy specjalności, przede wszystkich tych, które są ważne dla rozwoju nauki i gospodarki narodowej)
- od wydawcy wymaga się, aby te podręczniki ukazały się możliwie jak najszybciej, a wznowienia nadążały za potrzebami studiujących
- znajomości programów nauczania(zmiany też) oraz planów studiów (o jakich przedmiotach, w których semestrach, w jakim wymiarze godzin są wykładane). Informacje są po to, by ustalić hierarchię potrzeb (przygotować te podręczniki dla głównych przedmiotów nauczania i dla pierwszych lat studiów). Ustala się także przybliżoną objętość podręczników, która jest proporcjonalna do liczby godzin przewidzianych w programie dla danego przedmiotu. Znajomość liczby studiujących jest podstawą ustalania wysokości nakładów poszczególnych podręczników.
- wydawca powinien dysponować wiedzą o tym co inne instytucje wydawnicze już wydały i zamierzają wydać z danej dziedziny i w kraju i za granicą
- istotne jest stworzenie nowych lub usprawnienie pracy już istniejących ośrodków informacji, z których wydawca mógłby korzystać
b) wydawca podręczników powinien interesować się rozwojem dydaktyki szkoły wyższej:
- pełna znajomość kierunków rozwoju dydaktyki potrzebna jest wydawcy, gdyż on stawia liczne pytania typu:
1. W jakim stopniu dany podręcznik wydobywa strukturę przedmiotu?
2. Czy umożliwia zrozumienie zasad i zależności tak istotnych, że pozwoli to na zastosowanie ich do rozwiązywania nowych problemów?
-najwięcej zrobiono (w skali światowej) w dziedzinie opracowania treści i metod nauczania przedmiotów ścisłych i języków obcych
- najmniej opracowane są nauki humanistyczne
- znajomość problemów dydaktyki ułatwić może wydawcy inspirowanie podręczników oryginalnie pomyślanych, udział w kształtowaniu koncepcji metodycznej, szukanie najwłaściwszych rozwiązań edytorskich, które wydobyłyby i podniosły walory dydaktyczne podręcznika
c) ważna jest znajomość szczegółowych zagadnień warsztatowych redakcji
-minimum wiedzy z tego zakresu określają odpowiednie „Polskie Normy”
- w PWN opracowano instytucje normatywne
d) w pracy redakcyjnej nad podręcznikiem występują problemy warsztatowe, które dotyczą treści i formy.
- dotyczą klasyfikacji podręczników, która obejmuje:
· podręcznik dydaktyczny:
- powinien być zgodny z programem i zawierać starannie wyselekcjonowane wiadomości
- potrzebny jest zwłaszcza w pierwszych latach studiów)
· podręcznik akademicki:
- powinien stanowić syntezę wiedzy z zakresu danej dyscypliny
- uwzględniać problematykę metodologiczną i aktualne zagadnienia naukowo – badawcze
- przeznaczony jest dla bardziej zaawansowanych studentów
· podręcznik zawodowy:
- wprowadzony został m.in. do dziedziny studiów rolnych
- daje podstawy teoretyczne do rozwiązywania problemów praktycznych
- jest to rodzaj poradnika (zawiera naukowe uzasadnienie praktycznej działalności)
3. Co powinien zawierać i przedstawiać podręcznik:
- powinien przedstawiać obiektywnie aktualny stan wiedzy, wskazywać, które stwierdzenia są pewne, a które hipotetyczne
- w podręcznikach dydaktycznych należy ograniczać warsztat naukowy, rezygnować z cytatów, przypisów, wykazów źródeł na rzecz podania zalecanej literatury przedmiotu
- język i styl tekstu podręcznika ( należy stosować ogólnie przyjętego, zrozumiałego słownictwa, unikać nadmiaru obcych wyrazów)
- powinien wprowadzać nowe środki techniczne do procesu nauczania ( filmy, płyty, taśmy). Stosowanie tych środków wpływa na odbiór i układ treści podręcznika., ale należy pamiętać, że środki audiowizualne nie mają być stosowane w celu stworzenia „sztuki dla sztuki”, mają przede wszystkim pomóc w procesie nauczania
4. Opracowanie edytorsko – techniczne podręczników powinno:
a) wydobywać i podkreślać ich walory dydaktyczne
b) ważną rzeczą jest porządek wewnętrzny książki, jej forma
c) tytuł powinien być zgodny lub bardzo zbliżony do nazwy przedmiotu wykładanego na uczelni
d) opis treści jasno sformułowany z wyróżnioną hierarchią tytułów
e) należy umieszczać na początku podręcznika wykaz skrótów czy symboli, ponieważ zwraca uwagę czytelnika i ułatwia lekturę
f) historię danej dyscypliny, jeśli jest wymagana we wstępnym rozdziale można przedstawić np. w formie „historii w datach”
g) w treści korzystne jest wyróżnienie tekstów o różnej funkcji dydaktycznej: opisowych, normatywnych, metodycznych. Stosujemy wtedy barwny druk, apel, ramki, wcięcia, elementy graficzne, pojawiające się przy definicjach, prawach itp.
h)podawanie na szerokim marginesie krótkich haseł informacyjnych, co jest treścią drukowanego obok fragmentu
i) na końcu podręcznika podaje się indeksy alfabetyczne i rzeczowe oraz wielojęzyczne słowniki terminologiczne
j) w tekście podręcznika obok wprowadzonego terminu polskiego podaje się w nawiasie jego brzmienie w języku kongresowym
k) specjalny charakter mogą mieć skrypty i podręczniki do ćwiczeń (zwłaszcza te ostanie mogą zastępować notatki, jeśli przewidziano w nich miejsce na wpisywanie sprawdzeń, robienie obliczeń, rysowanie wykresów). W tego typu podręcznikach robi się niekiedy „otwierany grzbiet”- wyjmuje się z nich karty dotyczące określonego ćwiczenia
l) format i liczba tomów podręcznika nie jest rzeczą obojętną. Podręczniki kompleksowe złożone są z zasadniczego tomu „przewodniego” i szeregu skorelowanych z poszczególnymi rozdziałami tomików, zawierających ćwiczenia, klucze z rozwiązanymi zadaniami, słowniki
ł) wielkość i krój czcionki, interlinie, stopień zadrukowania stronicy są w przypadku podręcznika rozważane znacznie wnikliwiej niż przy innych publikacjach, bo graficzne rozplanowanie stronicy jest nie bez znaczenia dla pamięci wzrokowej.
1
Camea_Lidii_P