Wspolczesne pojecie tekstu- Jan trzynadlowski.doc

Współczesne pojęcie tekstu – Jan Trzynadlowski

Praca edytora – wydawcy dotyczy w zasadzie tekstu utrwalonego w piśmie i nastawiona jest na celowe działanie w dwu kierunkach: wewnątrztekstowym dla nadania zapisowi pożądanej postaci z uwagi na stylistyczno – znaczeniowy  kształt zapisu oraz pozatekstowym dla stworzenia optymalnych warunków odbioru przez użytkownika (czytelnika).

1.                  Tekst w sensie lingwistycznym:

Słowo tekst jest terminem wieloznacznym, tzn. że bywa używane w różnych znaczeniach i w różnych dziedzinach badawczych i praktycznych: w językoznawstwie, historii, teorii literatury, w edytorstwie,  w wiedzy o kulturze, w dydaktyce, w krytyce literackiej.

Termin tekst w sensie nie tylko obiegowym , lecz często również w pracach fachowych znaczy tyle co „utwór”, „materiał językowy”, „znaczący zapis’’, „przekaz zapisowy”.

Przyjmując za lingwistami, tekst to linearny wytwór mowny; zespół uporządkowanych czynności typu lingwistycznego. Mowa jest określoną czynnością , zaś jej wytworem jest tekst. Cechą decydującą o istocie tekstu jest właśnie linearność;

Tekst może istnieć w postaci fonetycznej, dźwiękowej, w postaci graficznego zapisu;

Język jest zjawiskiem pierwotnym, tekst natomiast zjawiskiem wtórnym; aby ułożyć określony tekst, trzeba dysponować konkretnym językiem o wyprecyzowanych regułach i normach (system gramatyczny).

Tekst funkcjonuje w czasie nadawania i odbioru

Kształtowanie tekstu w danym języku to jakby dwie operacje przeprowadzone równocześnie: pierwsza to przejście od systemowości lingwistycznej, do linearności tekstowej, druga to odpowiednie układanie, porządkowanie materiału tekstowego.

Właściwości tekstu: nastawienie na przedmiot przekazu, nadawcę oraz odbiorcę, mają doniosłe znaczenie dla samych postaw metodologii edytorstwa. Jakość tekstu, utworu, dzieła, książki, zależne są od tego, kto, do kogo i o czym mówi, co komu przekazuje i w jakiej sytuacji, w jakich warunkach i okolicznościach.

Tekst nie jest jedynie schematem, układem, szablonem, lecz wytworem sfunkcjonalizowanym. Zawiera on dwa podstawowe składniki: przedmiotowy i intencjonalny. Znaczy to, ze tekst odnosi się do pewnej rzeczywistości oraz że posiada aspekt genetycznego lub celowościowego nasycenia: ma swe źródła, przyczyny oraz określony cel, któremu służy.              Tekst może formułować pewne stwierdzenia odnoszące się do rzeczywistości pozatekstowej, obiektywnej, realnej albo też dana forma dźwiękowa lub zapisowa może odnoście się do tego wyłącznie. W tekście zapisowym lub wypowiedzianym możemy odczytać nie tylko sam przedmiot wypowiedzi, ale również dwa aspekty: osoba wypowiadającego się lub piszącego oraz odbiorca.

2.      Tekst w rozumieniu filologicznym

Filologia – należy do najstarszych dziedzin, a zarazem metod w badaniach literackich. Z etymologicznego punktu widzenia filologia ozn. naukę. W swych badaniach obejmuje pierwotnie literaturę i języki antyczne; języki i literatury narodowe. Bada język, styl, dzieje i istotę piśmiennictwa a także zjawiska należące do zainteresowań teorii literatury.

Tekst to utrwalony w zapisie utwór konkretnego autora lub też fragment tego utworu, zrealizowany w konkretnym języku narodowym, w pewnym czasie historycznym i w pewnych subiektywnych i obiektywnych okolicznościach towarzyszących jego powstaniu.

Metoda filologicznego badania tekstu wypracowała własny kanon postępowania naukowego. Obejmuje ona następujące trzy działania eksplikacyjne: krytyka tekstu, hermeneutyka (interpretacja tekstu i jego składników) i charakterystyka (próba określenia indywidualnych cech utworu).

3.                  Tekst w sensie pragmatycznym

Wszelki prace edytorskie nastawione są na cel pragmatyczny, tzn. na praktyczne wykorzystanie rezultatów pracy przez czytelnika.

Czytelnik-odbiorca kontaktuje się z różnymi faktami autonomicznymi w sensie badawczym i poznawczym, ale współzależnych w sensie praktycznym. Zadaniem edytora-wydawcy jest całościowe ujęcie tych działań i max. ich sfunkcjonalizowanie.

Czytelnik ma do czynienia z zapisem w konkretnym języku, z zapisową realizacją określonego tekstu, ze zjawiskami edytorskimi oraz składnikami bibliograficznymi.

Na płaszczyźnie książki powinny się realizować wszystkie założenia, przedmiot i cele pracy edytora-wydawcy. Informacje zwarte w publikacji powinny być tak sformułowane, uporządkowane i zrealizowane, by czytelnik prawidłowo odebrał możliwie wszystkie informacje zebrane w danym mu przekazie.

Informacje dzielą się na trzy kategorie: użyteczne (stanowią główną treść przekazu, im poświęcony jest dany przekaz i tych informacji czytelnik poszukuje przede wszystkim), potencjalne (te, które ewentualnie później mogą okazać się przydatne) i okazjonalne (przekazanie ich nie należy do intencji nadającego).

Odbiorcy różnią się między sobą stopniem przygotowania i jakością oczekiwań tego, co dana książka może przynieść. Z tą różnorodnością edytor – wydawca musi się liczyć. Edyto – wydawca winien z maksymalną wyrazistością dokonać klasyfikacji przekazywanych informacji w taki sposób, aby koncentrować się na informacjach dotyczących bezpośrednio prezentowanego przedmiotu lub zagadnienia.

1)Edytor-wydawca powinien dokładnie dokonać klasyfikacji przekazywanych wiadomości, tak aby koncentrować się na informacjach, które dotyczą prezentowanego przedmiotu lub zagadnienia. 2) Z kolei edytorski i bibliologiczny układ książki winien dane te uwydatnić  3) odbiorca zaś winien być odpowiednio przygotowany do prawidłowego odbioru.

Dla odbiorcy całość drukowanego przekazu jest tekstem w sensie pragmatyczny, przy czym tekst-utwór jest elementem głównym, natomiast teksty typu edytorsko-bibliologicznego to elementy pomocnicze.

W procesie pracy edytora – wydawcy występuje bardzo złożony system znakowego kodowania:

-język (np. język narodowy);

- język fachowy (leksyka, związki frazeologiczne);

-system znaków edytorskich (oznakowania);

-system znaków bibliologicznych;

Najwłaściwsze zakodowanie tych wszystkich systemów znakowych należy do warsztatu pracy edytorskiej, a jego prawidłowe przeprowadzenie decyduje o prawidłowym odbiorze przez czytelnika.

Edytorstwo- to praca nad tekstem, zmierzająca do nadania mu najbardziej czytelnej postaci, bez naruszania jego struktury i zawartości językowo-stylistycznej, zgodnie z twórczymi założeniami autora, z celem ostatecznym – powieleniem do druku.

2