Dąbrowska Maria - Przygody człowieka myślącego.pdf - DZIENNIKI-DIARIUSZE-PAMIĘTNIKI-WSPOMNIENIA - elso10

Maria Dąbrowska

Przygody człowieka myślącego

Czas oswojony (przedmowa) Z początkiem czerwca 1940 roku, przed wyruszeniem ze

Lwowa przez Przemyśl do Warszawy, Maria Dąbrowska pozostawiła u nas na

przechowanie duży pakunek, zawierający raptularzyki, dzienniki, listy Mariana

Dąbrowskiego z okresu młodości oraz plik papieru maszynowego gęsto zapisanego.

Był to początek nowej powieści. Prawdopodobnie o tej powieści mówi w swoim

"Dzienniku" z roku 1938, 14 sierpnia: "...cały dzień pracuję, przepisując

przynajmniej na maszynie moje kawałki wakacyjne. Mój Boże, jak to ja chciałam od

razu siąść i przystąpić do powieści. A to trzeba przejść ciężką Golgotę i nie

można się przed nią cofnąć, nie, ani rusz. O lekkości, córo bogów, nawiedź

mnie!" Tego ostatniego życzenia bogowie, zdaje się, nie wysłuchali, lecz

wysłuchali wielu innych. Kamienica profesorska we Lwowie nie była w latach wojny

najbezpieczniejszym miejscem, depozyt Marii Dąbrowskiej przeleżał jednak

bezpiecznie w naszym mieszkaniu aż do jesieni 1941 roku, kiedy pisarka

przyjechała do nas, aby go zabrać do Warszawy. W "Dzienniku" swoim notuje:

"Poniedziałek 1 XII 41. W ubiegły piątek wróciłam po trzytygodniowym pobycie we

Lwowie i odbyciu okrężnej podróży Warszawa, Kraków, Rzeszów, Lwów, Lublin,

Warszawa. Do Lublina przyjechałam ciężarówką "Społem"..." "Dziennik" pisarski w

latach wojny jest bardzo lakoniczny i z powodu lakoniczności może być nieraz

niejasny. Ciężkie warunki bytowania, brak czasu, a przede wszystkim lęk, by

notatki, na wypadek rewizji, komuś nie zaszkodziły, wpłynęły na dobór

zapisywanych faktów i niektóre metafory. Znajdujemy tam jednak informację w

sprawie powieści. "Środa 28 I 42. Teraz jest dziesiąta. Wypiłam ogromną szklankę

czarnej kawy, zamierzam siedzieć w nocy. Wszystko przy nafcie, bo światła dalej

nie mamy". "Czwartek 29 I 42. Jestem przeraźliwie zmęczona, bo wczoraj po

szklance kawy siedziałam znów do pierwszej w nocy. Zaczęłam pisać powieść pt.

"Serce człowieka". Nie wiem, czy z tego co wyjdzie". "Środa 4 II 42. Dzisiejszej

nocy wreszcie w prawdziwej męce wystartowałam z moją powieścią - i może Bóg da,

że się to jakoś potoczy". "Czwartek 9 IV 42. Siedzę cały dzień w domu i usiłuję

pracować - przezwyciężając śmiertelną nudę obecnego istnienia". Jak można

dowiedzieć się z listów i zapisków w "Dzienniku", Maria Dąbrowska każdy utwór

pisze po trzy, cztery razy. W "Dzienniku" 13 stycznia 1955, gdzie szeroko

relacjonuje historię pisania "Na wsi wesele", wyznaje: "Jeśli śród tortury

zwanej twórczością istnieje jakaś możliwość przyjemności, to jej ślad można

znaleźć w owym tzw. trzecim przepisywaniu. Ale w sumie pracą nad tym

opowiadaniem tak się przemęczyłam, tak sobie sforsowałam serce, że dwa dni

leżałam ziając. Dopiero dziś rano zaczynam patrzeć przytomnie. Czemu więc piszę?

Otóż tu mogłaby znaleźć zastosowanie definicja: wolność jest przyjęciem

konieczności. Pisanie jest dla mnie koniecznością, często wprost nienawistną (to

rzemiosło wydaje mi się niedżentelmeńskie, niedyskretne i nieprzyzwoite), której

jednak muszę się poddawać, gdyż tylko podjęcie i jakie takie sprostanie zadaniu

twórczemu przynosi mi króciutką chwilę poczucia wolności, czyli szczęścia, to

mgnienie... dla tego mgnienia się żyje". Dąbrowska nie znosiła pokreślonej

stronicy i bez litości dla siebie po wielekroć przepisywała stronicę nawet owej

trzeciej czy czwartej redakcji. W Warszawie, we Wrocławiu, w Komorowie maszyna

wystukiwała po kilkanaście godzin na dobę. Dąbrowska należała do tych pisarzy,

którzy, gdy mają pomysł i zaczną pisać, nie ustają, aż go zrealizują, pracując

do upadłego. "Dopiero ostatnia, najostatniejsza redakcja jest u mnie dobra" -

mawiała. Pierwsze rozdziały powracały na warsztat największą ilość razy.

Późniejsze wydarzenia, wszystkie pisarskie proroctwa ex eventu wprowadzone

zostały w miarę powstawania wielkiej powieści. W swoim "Zamiast wstępu"

Dąbrowska pisze: "...cztery rozdziały początkowe, które właśnie mają być

drukowane, powstały w czasie ostatniej zimy". Jeśli dobrze pamiętam, pierwszy

rozdział, który autorka dała mi do czytania jeszcze we Wrocławiu, rozrósł się do

czterech rozdziałów. Po napisaniu: "Gdzie ty jesteś, Joanno?" Dąbrowska

wprowadziła w rozdziałach opisujących dzieciństwo Joasi i jej rodzeństwa

elementy konstruujące problem "młodszej siostry". Wiecznie rozżalona Joasia

zapowiada, że zginie, że ani Józio, ani Ewa czegoś równie wielkiego co ona nie

dokonają. "Młodsza siostra", ta, której los ułożył się skromniej, która otrzyma

mniejszą cząstkę, której życie będzie zatrute przez porównanie losów Ewy i

Józefa, to niemal biblijny prototyp nierównego podziału dóbr i oczywiście nie

tylko biblijny, ale doskwierająco współczesny. Bunt Joanny skończy się dla niej,

jak to bohaterka dokładnie przepowiedziała na wstępie, śmiercią. Osiągnie chwałę

i w ten sposób weźmie odwet na tych dwojgu - sławnych, tak kochanych i w tak

sublimowany sposób nie kochanych. "Przygody człowieka myślącego" nie zostały

przez autorkę skończone. Może wzdragała się przed zamknięciem książki śmiercią

swoich bohaterów - gdyż mieli zginąć i Józef Tomyski, i Ewa. Skończył się dawno

dla nich "czas oswojony". W ostatnim rozdziale Popiołek, heros uwielbiany przez

dzieci, miał ocaleć, ukrywszy się na cmentarzu Wolskim, i wrócić... nad Gopło.

Ostatnie zdanie książki wypowiedziane przez Popiołka miało brzmieć: "Gopła nie

widać". Dąbrowska najpierw dała powieści tytuł "Serce człowieka". Wahała się,

czy "Przygód człowieka myślącego" nie zmienić na "Gopło". Śmierć pisarki ocaliła

życie Ewy i Józefa Tomyskiego. Maria Dąbrowska mawiała: "Ostatnia redakcja jest

dla mnie najlepsza". Trudno powiedzieć, jak wyglądałaby ta jej ostateczna

redakcja autorska. Tu los zadecydował i "Przygody człowieka myślącego"

zakończone są - brakiem zakończenia. Kiedy zaczęły się ukazywać w "Przeglądzie

Kulturalnym" "Przygody..." w odcinkach, wielu czytelników niemal przestraszonych

mówiło: "Toż to są znowu "Noce i dnie"? Czy Dąbrowska nic innego nie potrafi

napisać?!" Mówiono też, że forma jest bardzo staroświecka. Zdaje mi się, że

pierwsze rozdziały "Przygód człowieka myślącego" są archaizowane. Co do tematu

zaś, to uwaga jest chyba słuszna. Dąbrowska nigdy nie wyszła z Russowa. Pierwsze

poznanie świata olśniło ją z taką siłą, że czas Russowa stał się jej czasem

wewnętrznym, zamkniętym kręgiem. Miejsce jest tak ważne tylko dlatego, że czas

jest ważny. (Kilka razy byłam z Marią Dąbrowską w Kaliszu, raz w Russowie wraz z

Marią i Andrzejem Szypowskimi. W Kaliszu z widoczną przyjemnością wracała do

cichych ulic i do pięknego parku nad Prosną, natomiast bytność w Russowie była

przykrością. Skarżyła się, że wyrządzoono jej przykrość przywożąc ją tam.)

Russów i Kalisz to ojczyzna najwłaściwsza, najwłaśniejsza, najautentyczniejsza,

artystycznie życiodajna. Śnił się jej bardzo często, mówiła o nim stale. W wilię

śmierci śnił jej się dom rodzinny, a kiedy mi o tym śnie opowiadała, twarz jej

rozjaśniła nieziemska zaiste radość, ze szczęściem powtarzała, że byli wszyscy,

rodzice i rodzeństwo, a na stole russowskiego domu pełno było przepysznych

wiejskich przysmaków. Dąbrowska jak z wygnania tęskniła do swej małej utraconej

ojczyzny, do której nie mogła powrócić, gdyż ojczyzna znajdowała się w czasie,

co minął. Dąbrowska była osobą zdolną do wielkiej koncentracji, wielkiego i

długo trwającego wysiłku i ascetycznej cierpliwości w pracy, którą ocenić w

pełni będzie można dopiero wtedy, gdy kiedyś ukażą się wszystkie notatki,

zapiski, dzienniki, listy. Była również w życiu codziennym niezwykle czynna.

Wiele można by mówić o jej zamiłowaniu do dobrej roboty. Bawiąc w gościnie na

wsi lubiła robić bukiety z kwiatów polnych, które zachwycały i zdumiewały. -

Skąd te kwiaty - pytali gospodarze. - Z rowu, opodal waszego domu - odpowiadała

niezmiernie uradowana z niespodzianki pisarka. Bukiet był kwietnym arcydziełem,

a w ułożenie jego wchodził wielki kunszt. Czym się różni ostatnia redakcja od

pierwszej, czego się dopracowuje Dąbrowska? Z tego, co wiem, uwalnia się od

konkretnej rzeczywistości, od tego, co było naprawdę. Tak malarz biorący tę samą

osobę za model, nie ją malując maluje. Doszukiwanie się modeli w powieści

Dąbrowskiej jest daremne, bo chociaż niby wszystko się zgadza w owym dowodzie

osobistym i czasem nawet wydarzenia opisane są "akuratnie", jak mawiał Stanisław

Stempowski, ale stosunek jest podobny jak między garścią zerwanych chwastów a

bukietem ułożonym z tych samych kwiatów i ziół. Dąbrowska opierała się nie tylko

na zapamiętanych faktach - pamięć miała wyjątkowo dobrą - ale szukała

dokumentacji dla szczegółu, nieraz, zdawało się, mało ważnego. W "Przygodach..."

bardziej jeszcze niż przy "Nocach i dniach" opierała się na notatkach ze swego

niezmiernie bogatego archiwum, pieczołowicie przez lata pielęgnowanego przez

urodzonego archiwistę, jakim był Stanisław Stempowski. Przebadała i niejedno

wykorzystała z dzienników braci i listów przyjaciół. Porządkując archiwum Marii

Dąbrowskiej raz po raz trafialiśmy na jakiś ważny dokument. Dla mnie najbardziej

przejmująca była chwila, gdy trafiłam w zwoju "Varia" na wiotki karteluszek,

zmięty, zapisany bladym ołówkiem. Jest to na wyrwanej z notesiku kartce pisany

list Jadwigi Szumskiej, siostry Marii Dąbrowskiej. List pisany pod koniec

powstania przed amputacją nogi przez tę, która w "Przygodach ..." otrzyma imię

Joanna. Wiele jest czynników współdziałających przy powstawaniu dzieła, między

innymi jest tęsknota za utraconym, gniew, poczucie winy i poczucie krzywdy.

Czasem największą krzywdą jest poczucie winy niezawinionej, jaką dla autorki

"Gdzie jesteś, Joanno?" była śmierć ukochanej młodszej siostry. Poczucie

odpowiedzialności za los bliskich, a także tych nie najbliższych już, ale

ogarniętych ciepłem współistnienia w tym samym kręgu, dzielnicy, mieście, kraju.

Teraz czas powiedzieć rzecz najtrudniejszą, chociaż, zdawałoby się, tak prostą,

tak oczywistą, o miłości Marii Dąbrowskiej do Polski. Każdy pisarz polski

prowadzi swój "romans z Ojczyzną" i nie o to chodzi, by oddawać się zabawie w

giełdę wartościowania, w statystyki i wykresy. Nie mam też na myśli cierpienia z

powodu klęsk narodowych ani zgryzoty z małości i nierozwagi rodaków, nawet nie

tego uczucia odpowiedzialności, które każe drobnymi ramionami zasłaniać całą

ojczyznę przed niebezpieczeństwem. Myślę o rozkochaniu w polskości, w ludzie

polskim, w piosence ludowej, której z najżywszą radością słuchała i niemal już

dziecinną ręką w zdobionych przez siebie albumikach notowała słowa i nuty.

Rozkochana była w krajobrazie Kujaw, Mazowsza, Podlasia, w historii i języku

polskim, które latami pilnie studiuje, a nie najmniej zakochana w żywych

ludziach, do czego specjalnej łaski bogów trzeba, bo łatwiej kochać ludzkość niż

sąsiada, a Polskę niż Polaków. W części "Przygód..." poświęconych powstaniu

warszawskiemu wiele jest postaci ludu warszawskiego, tego, który wydał wojnę

ludobójcom. Są zwyczajni i wielcy, skromni, a z poczuciem odpowiedzialności

wodzów. Mówią: "Nasz wódz to ta nasza Warszawa ulubiona". Dąbrowska mówi o

twarzy jednego z nich, że piękna "tą subtelną inteligentną urodą, tak właściwą

większości polskich robotników" i że "pomagał pompować wodę kobietom z tą

galanterią, którą warszawski robociarz może współzawodniczyć tylko z

hiszpańskim". Dąbrowska pisze o sobie: "Jedyna rzecz mi się chyba udała -

uczynić dobro atrakcyjnym". Niejeden pisarz zadrżałby, nim by rzecz taką

wyjawił. Kto zdradza się z takim sekretem w epoce negatywizmu? W rozdziale "Być

albo nie być" czytamy: "...Ewa przypomniała sobie zdanie: "Polska zginęła przez

szyderstwo..." to z tej nudnej powieści Dąbrowskiej "Noce i dnie"". Nie jest to

zdanie bagatelne i nie najmniej świadczy o ironii oraz samowiedzy pisarki.

Zastanawiam się, jaką figurą retoryczną należałoby nazwać ten autorski figiel.

Kiedy we wrocławskim teatrze przy nabitej widowni grano "Stanisława i Bogumiła"

- a twarze widziałam przeważnie bardzo młode - usłyszałam wielokrotnie tę ciszę

doskonałą, której żadnymi srebrnikami kupić nie można - przejęła mnie wielka

radość. Myślałam o tej, która już tego doświadczyć nie może, i o młodej rzeszy

widzów, która przyjmując posłanie - stawała się narodem. Nieraz pytają mnie

ludzie, czy "Przygody człowieka myślącego" to dobra książka. Odpowiadam: to nie

książka. Dąbrowska chciała nam coś ważnego o Polsce powiedzieć, coś, co nie

byłoby szyderstwem, a my to, jestem pewna - pojmiemy. Anna Kowalska Zamiast

wstępu (Przedmowa poprzedzająca druk "Przygód człowieka myślącego" - w

"Przeglądzie Kulturalnym" 1961 nr 42 - przyp. red.) Nikt chyba nie był bardziej

zaskoczony ode mnie wieścią o pompatycznej zapowiedzi druku mojej, pożal się

Boże, powieści, a potem ujrzeniem tej reklamy w 41 numerze "Przeglądu

Kulturalnego". Muszę przyznać, że redakcja ma zdolność błyskawicznego stwarzania

faktów dokonanych. Tak długo męczyła mnie i siebie, aż znużona zgodziłam się na

tę zapowiedź, ani przypuszczając, że ukaże się tak natychmiast, że zmusi mnie do

"rozpoczęcia druku już w następnym numerze" i że będzie tak właśnie wyglądała!

Czy nie wystarczyłoby: "Wkrótce rozpoczniemy druk powieści Marii Dąbrowskiej pod

tytułem..." - i kropka? Nikt nie nazywa żyjącego pisarza "największym", a i w

ogóle nie ma żadnych "największych", są po prostu pisarze lepsi i gorsi, świetni

dla jednych, mniej warci dla innych. Każdy dobry pisarz celuje w jakimś sobie

właściwym aspekcie czy rodzaju twórczości, a zawodzi w innym. Pisarzy równie

dobrych jak ja albo lepszych jest w Polsce co najmniej kilkunastu, a o wiele

sławniejszych w kraju i za granicą jeszcze więcej. Każde, nieraz milionowe, w

kraju środowisko ma swojego najulubieńszego i "największego" pisarza, a

powiedzieć publicznie o żyjącym pisarzu "największy", choćby dla celów

"publicity", znaczy tyle, co go zakatrupić, a co najmniej zrobić z niego balona

zwłaszcza gdy tak spreparowanny delikwent nie umie odciąć się dowcipem, jak by

to zrobił Słonimski. Jak się domyślam, "Przegląd Kulturalny" pragnął mnie

ufetować nie znając moich gustów, a co gorsza - nie znając zawet zapowiadanej

powieści. Ale trudno; dałam istotnie zezwolenie na zapowiedź, nie

przewidziawszy, co stąd wyniknie. Teraz dostałam się samochcąc w potrzask nie

tylko redakcji "Przeglądu", ale i czytelników. Obojgu jestem winna parę

wyjaśnień. Bardzo zły stan zdrowia trwający przez całą wiosnę i lato zawalił mi

wszystkie plany pisarskie i moja tak szumnie zapowiedziana powieść znajduje się

wciąż w stanie, w jakim samorzutnie nigdy bym jej do druku nie oddała. Gotowe są

cztery pierwsze rozdziały, których wątła materia miała nabrać sensu, a może i

niejakiego blasku po napisaniu następnych. Z tych następnych gotowe jest

kilkanaście rozdziałów końcowych, a w środku dziura lub raczej stos luźnych

materiałów. Może zbyt dla mnie pochlebny nacisk "Przeglądu Kulturalnego" sprawi,

że będę musiała tę powieść jakoś tam napisać i ukształtować. A co zrobi

redakcja, jeśli po wydrukowaniu początku będzie przerwa, i to niemała? A teraz -

"Przygody człowieka myślącego" to tytuł tymczasowy, podałam go na chybił trafił

w umowie zawartej przed iluś tam laty i którą mi "Czytelnik" ze świętą

cierpliwością co roku przedłuża. (W ostatniej chwili Maria Dąbrowska na prośby

Czytelników zgodziła się pozostawić "Przygody człowieka myślącego" jako tytuł

swej powieści - przyp. red.) Zazwyczaj tytuł powstaje u mnie po skończeniu

utworu, a do tej tu powieści mam kilka innych tytułów. Ten, który mi w tej

chwili najbardziej odpowiada, brzmi "Kompozycja istnienia". Nie jest to tytuł

przeze mnie wymyślony, lecz ukradziony jednemu z moich przyjaciół, który chętnie

i celnie używa w rozmowach tego zwrotu. Takich nieoryginalnych rzeczy ma być w

powieści sporo. Zamierzałam w niej zużytkować listy własne i cudze, dzienniki i

pamiętniki drukowane albo przypadkiem znalezione w rękopisach; słowem, buduję tę

rzecz trochę systemem zwanym w malarstwie "papiers coll~es", a stosowanym przez

Braque'a, Picassa i innych malarzy różnych odmian kubizmu, wklejających w swoje

kompozycje czy dekompozycje form: druki, listy, kawałki tkanin i inne przedmioty

z autentycznej konkretnej rzeczywistości. Z tą różnicą, że u mnie żadnej

dekompozycji form ani żadnego nowatorstwa nie będzie. Już nie jestem w stanie

wyskoczyć z mojej starej skóry epickiej i - tak dziś niemodna epickość, trochę

tylko zakłócona tu i ówdzie innym podejściem do tematu, będzie chyba, niestety,

cechą charakterystyczną tego mojego dziwolągu, pisanego z kilkoma paroletnimi

przerwami od tak dawna. Jeden z rozdziałów (może najlepszy) napisałam jeszcze

przed wojną, inne - w latach 42_#43, jeszcze inne - w pierwszych latach

powojennych, cztery rozdziały początkowe, które właśnie mają być drukowane,

powstały w czasie ostatniej zimy. Powieść obliczona jest na 30 do 40 rozdziałów

i na objętość dwu tomów. Powątpiewam, aby jakikolwiek tygodnik mógł drukować tak

obszerną powieść w całości, ale mam zbyt mało czasu przed sobą, żeby to ścisnąć

w jeden tom. Przewidziana jest i przedmowa, której to naprędce sklecone

wyjaśnienie stało się brulionowym i ułamkowym szkicem. Dodam jeszcze, że cztery

pierwsze rozdziały, będące rozdziałami o dzieciach sprzed pierwszej wojny

światowej, wkomponowana jest część jednego z "Pamiętników chłopów" (II tom), z

którego przed wojną bardzo pragnęłam zrobić wielki scenariusz filmowy, ale nikt

wtedy nie chciał kręcić takiego filmu. No, a teraz - "naprzód, wiara, iść

przytomnie", skoro tak się uwikłałam, że nie mam już możności "załatwienia

odmownie". Maria Dąbrowska Rozdział I~ Widać jezioro Niedaleko jeziora Gopła,

którego długi, wąski kształt wygląda jak znieruchomiała blada rzeka, tuż pod

miasteczkiem Radziejowem znajdował się nieduży folwarczek Wrombczyn, reszta

pokaźnych dóbr, należących niegdyś do rodziny Domontów. Konstanty Domont był

ostatnim dziedzicem tego nazwiska, miał bowiem tylko córki, innych zaś Domontów

nie było już podobno nigdzie na świecie. Sąsiadujące ziemiaństwo krzywym okiem

spoglądało na Wrombczyn. Domont miał był za młodu pojąć jedną z miejscowych

panien, lecz zerwał narzeczeństwo w przededniu ślubu, skąd poszły kwasy, obraza,

nie brakło nawet pojedynku. Wyleczywszy się z rany zadanej przez brata

znieważonej oblubienicy, Domont niebawem ożenił się z inną i tym ożenkiem

jeszcze bardziej naraził sobie okolice. Panna młoda była osobą z miasta,

wprawdzie z samej Warszawy, ale cóż stąd, kiedy o niej "mówiono". Jedni

opowiadali, że to kobieta z przeszłością, która miała romans w panieństwie,

drudzy, że jest córką sklepikarza, inni, że - felczera czy też fryzjera.

Wszystko to było jednako nieprzyzwoite. Podejrzaną zdawała się również

okoliczność, że ślub odbył się po cichu, bez wesela, i że Domontowa była

prześliczna. Nic nie pomogło, że młoda pani okazała się wzorową gospodynią,

pobożną parafianką i przykładną małżonką. "Takie potrafią udawać i takich się

trzeba wystrzegać" - orzekły damy, trochę zaniepokojone o mężów i o synów

zerkających w kościele na powabną sąsiadkę. Domontowie nie zabiegali zresztą o

stosunki z współziemianami, co im też miano za złe; były domy, co przez samą

ciekawość dałyby się przebłagać. Córek Lucyna i Konstanty Domontowie mieli dwie:

Matyldę i Katarzynę. Przy urodzeniu Kasi matka umarła z gorączki połogowej.

Ojciec rozpił się i zdziwaczał, zaniedbał i dzieci, i gospodarstwo.

Dziewczynkami zajęła się jedyna bezdzietna siostra matki, która była za

komornikiem sądowym i mieszkała w Warszawie. Małe wychowane zostały, owszem,

starannie, a gdy podrosły, chodziły nawet na jakąś stosunkowo niedrogą, prywatną

pensję; Domont zastrzegł, że nie mają się kształcić w rosyjskim rządowym

gimnazjum. Były zdolne i dobrze się uczyły, a na wakacje ciotka woziła je do

Wrombczyna, lecz tylko przez pierwsze lata. Przyjrzawszy się trybowi życia

Konstatego Domonta powiedziała: "To nie dla panienek" - i położyła koniec

wyjazdom "do tatusia". Ale i dom ciotki okazał się w końcu miejscem nie dla

panienek. W miarę mijających lat wuj_komornik zaczął się namiętnie interesowaać

wychowanicami żony, i to naraz obiema; gdyż obie były ponętne. Wskutek tego

dobre, chociaż nudne stosunki z ciotką popsuły się, mimo że dziewczęta były Bogu

ducha winne, bo zaloty łysego i otyłego wujcia budziły w nich tylko strach i

odrazę. W tymże mniej więcej czasie zacny pan komornik zaczął się prawować z

Konstantym Domontem o koszta kształcenia i utrzymania jego córek, usiłując wejść

na hipotekę Wrombczyna. Gdy nadto wyszło na jaw, że zdążał także do

ubezwłasnowolnienia rozpijaczonego Domonta i knuł zawładnięcie folwarczkiem w

charakterze i wierzyciela, i opiekuna nieletnich; gdy na domiar panny usłyszały,

jak w brutalnej kłótni z żoną zelżył ich zmarłą matkę - skończyło się z

ciotką_wychowawczynią. Ildzia i Kachna, lat wówczas osiemnastu i szesnastu,

sprzedały najładniejsze sukienki, oczywiście dar ciotki, a za uzyskane pieniądze

wyjechały potajemnie z Warszawy. - Niewdzięcznice i złodziejki! Okradły mnie -

rzekła ciotka i rozchorowała się nie tyle z żalu za pannami, których ucieczce

była rada, ile z irytacji na męża, co się wściekał o ich zniknięcie. Domontówny

bały się same puszczać w drogę, ale w nią jednak wyruszyły i pomyślnie, choć bez

grosza przy duszy, dotarły do Wrombczyna. Ich przyjazd wstrząsnął ojcem.

Konstanty Domont porzucił złe obyczaje, wypiękniał, odmłodniał, przestał się

nawet upijać. Woził swoje wdzięczne córki do Radziejowa do cukierni na kawę z

ciastkami, a potem ze szczytu ratuszowej wieżyczki pokazywał im Gopło,

Kruszwicę, Mysią Wieżę i mówił: "Widać jezioro. Patrzcie, to tu zaczęła się

Polska, stąd wyszła". "A z nią razem - Domontowie" - dodawał po chwili. Siostry

wolały zaczajać się przy drodze, którą ludzie wracali z pieśniami od roboty, a

nieraz przystawały i pod karczmą, słuchając z zachwytem chłopskiej kapeli,

hulaszczych śpiewek i zgiełku tańca. Tak samo zresztą uszczęśliwiał je śpiew

słowika, gwizd kosów i krajobrazy kujawskich równin lesisty, łączny i polny. Tym

żyły przez kilka tygodni, a potem nadeszły długie i ciężkie lata. Domontówny

wiedziały coś niecoś o poezji, umiały na pamięć mnóstwo budujących lub

wzruszających wierszy, czytały Orzeszkową, Prusa i Sienkiewicza, ale na

gospodarstwie wiejskim nie znały się nic a nic. Były to jednak dzielne panny,

wiotkiej postaci, ale tęgiego charakteru i wcale mężnego serca. Mówiły więc

sobie, że przecież nie święci garnki lepią, liczyły zresztą na ojca, który stał

się teraz "innym człowiekiem". Lecz ojciec "nie wytrzymał", jak niebawem

orzekły. Wrócił do nałogu pijaństwa, zrazu kryjomo, a wnet upijał się już z

ordynarną jawnością i nigdy odtąd nie widziały go trzeźwym. Dobrze jeszcze, gdy

zamroczony spał, bo upijał się na ponuro z atakami wściekłości albo jeszcze

przykrzjszej histerycznej roozpaczy. A Wrombczyn? Ta wioseczka, co się zdawała

tak maleńka w porównaniu z innymi majątkami, stawała się potężną włością

złośliwego demona, gdy trzeba było nią rządzić i w niej pracować. Życie polegało

na borykaniu się z niewiarygodnymi skutkami rozprężenia i marnotrawstwa, a także

z ludźmi, ci zaś byli najgorsi. Wierzyciele wszelkiego rodzaju deptali po

piętach, jakieś baby, nieraz i spoza Wrombczyna, domagały się alimentów na

dzieci rzekomo Konstantego Domonta zrodzone i niełatwo było dojść, co w tych

pretensjach jest krzywdą osobistą, a co próbą szantażu. Służba folwarczna była

drwiąca i krnąbrna, wieś chłopska przytykająca z jednej strony do folwarku

patrzyła na upadający majątek jak sęp na ścierwo; kłótnie, a nawet burdy z

chłopami o kradzieże, worywanie się w grunta dworskie, wpędzanie bydła w szkodę

i wyniszczanie lasu były na porządku dziennym ku przerażeniu panien, co tak

inaczej wyobrażały sobie sielskie współżycie z ludem. A z nikim więcej też

współżycia nie było. Domont uparcie nie dawał do siebie przystępu tym nawet

spośród ziemian, którzy, gdy został wdowcem, chcieli do niego się zbliżyć.

Matylda i Katarzyna nie miały więc towarzystwa ni rozrywek, na co zresztą i tak

nie znalazłyby czasu. Były za to inne urozmaicenia. Kordon ustanowiony przez

Dąbrowska Maria - Przygody człowieka myślącego.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: