Dembiński B., O platońskich ideach.pdf

(1001 KB) Pobierz
o platońskich ideach
Bogdan Dembiński
Uniwersytet Śląski
on plato’s doctrine of ideas
Abstract
This paper is an attempt to clarify the ontological status of Plato-
nic ideas. My considerations are based on the example of mathe-
matical ideas and their relation to the subjects of mathematics and
phenomena, since such modes of existence are distinguished in the
philosophy of Plato.
Keywords
philosophy of mathematics, mathematical platonism, history of
philosophy, Plato, platonism, Platonic idealism
Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LX • 2016
P
róbę wyjaśnienia statusu ontycznego idei platońskich pro-
ponuję przedstawić na przykładzie rozważań o ideach ma-
tematycznych i ich stosunku do przedmiotów matematyki oraz
zjawisk. Takie bowiem sposoby istnienia wyróżnia w swojej fi-
lozofii Platon. W późnym, ostatnim okresie swojej twórczości
(nauka niepisana –
agrapha dogmata)
dodaje jeszcze zasady
83
Bogdan Dembiński
Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LX • 2016
bytowe: Jedno i Nieokreśloną Dyadę.
1
Widoczna staje się w ten
sposób wielowarstwowa struktura rzeczywistości, która obejmuje
sobą wiele sposobów możliwego istnienia. Mamy zatem do czy-
nienia z poziomem istnienia rzeczy zmiennych, uwarunkowa-
nych czasoprzestrzennie, z poziomem istnienia abstrakcyjnych
przedmiotów matematyki, z poziomem istnienia bytów-idei, a w
końcu z poziomem istnienia bytowych zasad: Jedna i Nieokreślo-
nej Dyady. Już z tej klasyfikacji wynika, że przyjmowane potocz-
nie, w uproszczonej interpretacji podręcznikowej, przekonanie
o istnieniu „dwu światów” nie odpowiada intencji Platona. Nie
o „światy” zresztą tutaj chodzi, lecz o sposoby, na jakie może on
istnieć. Platon w
Timajosie
jednoznacznie opowiedział się za ist-
nieniem wyłącznie jednego świata
2
, posiadającego jedynie różne
sposoby istnienia. Dlatego nie może być mowy o wielu świa-
tach, lecz wyłącznie o wielu sposobach istnienia w świecie. Po-
czątkowo Platon rozważał jedynie sposoby istnienia wiecznego
i zmiennego, później jednak rozszerzył je o przedmioty abstrak-
cyjne (przedmioty matematyki) oraz zasady bytowe (Jedno i Nie-
określoną Dydę). Dlatego mówić należy o czterech sposobach
istnienia obecnych w platońskiej ontologii, a nie o dwóch. Tym
Najważniejsze komentarze związane z próbą odczytania treści nauk
niepisanych: (Gaiser, 1963; Kramer, 1990; Gadamer, Schadewaldt,
1968; Findlay, 1974; Sayre, 1983; zob. Kijewska, Zieliński, 1993;
Blandzi, 2002; Dembiński, 1999; Dembiński, 2003).
2
Więc, żeby ten jeden świat był podobny do najdoskonalszej istoty
żywej, dlatego twórca światów nie zrobił światów dwóch, ani ich nie-
skończonej ilości, tylko powstał ten jeden świat, jednorodzony i taki
zostanie dalej
(Platon,
Timajos,
31b).
1
84
O platońskich ideach
bardziej nie wolno nam mówić o jakiś oddzielnych „światach”.
Jest to nieprawdziwe i mylące. Koncepcja „światów”, szczególnie
koncepcja „dwu światów” pojawiła się u komentatorów neokan-
towskich. Szczególną rolę odegrał w tej interpretacji Emil Lask
(1923). Uznał, że w przypadku Platona, Arystotelesa czy Kanta
należy przyjąć istnienie dwu światów: świata tego, co zmysłowe
i świata nadzmysłowego. N. Hartmann (1958), komentując in-
terpretację E. Laska, stwierdził, że błąd Laska polega na tym, że
przyjął on istnienie dwu odrębnych światów, nie zauważając, że
nie o światy chodzi, a sposoby istnienia.
Za istotne natomiast, należy uznać przekonanie Platona,
(zgodne w pełni z intuicjami Parmenidesa z Elei), że podsta-
wowym sposobem bycia jest to, co niezmienne i wieczne. To
zaś, co zmienne i czasowe stanowi wyłącznie postać tego ostat-
niego. W ten sposób bycie wieczne i niezmienne zostaje wyróż-
nione, zaś hierarchia sposobów bycia układa się w zależności
od stopnia, w jakim określony sposób bycia bliski jest temu, co
wieczne i niezmienne.
Wydaje się, że przekonanie o prymacie stałości i niezmienno-
ści jest bezpośrednim skutkiem pitagorejskiego sposobu pojmo-
wania świata, w którym założono prymat matematyki nad fizyczną
strukturą zjawisk. Matematyka, tak jak rozumieli ją Pitagorejczycy,
stanowiła podstawę i istotę struktur zjawiskowych, zaś jej sposób
istnienia wskazywał na niezmienność i wieczność. Daje to pod-
stawę do twierdzenia, że to matematyka i myślenie matematyczne
(wywiedzione z kręgu pitagorejskiego) przyczyniło się w sposób
znaczący do przedstawienia przez Platona koncepcji idei. Studia
85
Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LX • 2016
Bogdan Dembiński
Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LX • 2016
u matematyka Teodora i liczne kontakty z wybitnymi matema-
tykami pitagorejskimi, precyzja sokratejskiej metody indukcyjnej
i metody definiowania, kontakty w Akademii z najwybitniejszymi
matematykami: Eudoksosem, Menaichmosem, Taudiosem, Teaj-
tetem czy Leonem; wszystko to sprawiło, że matematyka stała się
dla Platona wzorcem precyzyjnego i skutecznego opisu świata.
Kiedy więc próbował on budować ontologię świata, zdecydował,
że to matematyka stanowić może najdoskonalszą egzemplifikację
ontologii
3
(oczywiście są jeszcze studia nad koncepcją sokratejską
i kwestią istoty pojęć ogólnych w definicjach).
Koncentrując się na matematycznym kontekście myślenia
platońskiego, proponuję zasadnicze zręby teorii idei przedsta-
wić na przykładzie prezentowanej w
Państwie
metafory odcinka
(Platon,
Państwo,
509d-511a), w której odwołując się do przy-
kładu matematyki, Platon wyjaśnia swoje stanowisko ontolo-
giczne. Twierdzi tam, że najniższy poziom rzeczywistości przed-
stawia się poznającemu zawsze, jako zmienny i w najwyższym
stopniu dynamiczny. Odpowiada mu rodzaj zmysłowego pozna-
nia, które realizuje się w postaci zmysłowych (równie zmien-
nych) obrazów świata, będących wyobrażeniami (eikasia). Są to
odbicia i odwzorowania rzeczywistości, rodzące przypuszcze-
nia i mniemania. Jako takie, domagają się one uwiarygodnienia
3
Platon czerpie z dokonań Sokratesa, który zaproponował przyjęcie
metody indukcyjnej i metody definiowania. W tej ostatniej Sokrates
próbuje dojść za pomocą definicji do uchwycenia istoty pojęcia ogól-
nego, pewnego uniwersale, w którym wyrażać się ma istota rzeczy.
Sokrates nie podejmuje już jednak rozważań nad sposobem istnienia
tak ujętej istoty. Uczyni to dopiero Platon w swojej koncepcji idei.
86
O platońskich ideach
(pistis). Umożliwia to podmiotowi poznającemu bezpośredni
kontakt z rzeczami, ich ogląd i opis. Następuje wtedy wery-
fikacja wyobrażeń. Nadal jest to jednak poznanie niedokładne
i nieprecyzyjne. Na szczycie poznania zmysłowego usytuował
Platon specyficzną władzę poznawczą, którą określił mianem
„prawdziwego mniemania” (alethes
doksa)
(Platon,
Menon,
85c, 97c, 98a). Jest to rodzaj poznawczej intuicji, budowanej
w oparciu o dane zmysłowości, pozwalający na „podejrzenie”,
czym w istocie jest przedmiot zmysłowego poznania. Jest to ro-
dzaj „przeczucia prawdy”, który staje się źródłem i przyczyną
zdolności formułowania hipotez, punktem wyjścia w tworzeniu
każdej nauki. Hipotezy uzyskują swoje rozwinięcie na obsza-
rze kolejnej władzy poznawczej, którą Platon określi mianem
rozsądku (dianoia). Jej funkcją jest próba potwierdzenia hipo-
tez oraz zbudowanie na ich podstawie inteligibilnych modeli
rzeczy i stanów rzeczy. Istotną rolę odgrywa przy tym rozu-
mowanie przyczynowe i logika. Wykorzystana zostaje również
specyficzna władza intelektu, którą jest zdolność do abstraho-
wania (afairesis)
4
. Tworzenie inteligibilnych modeli opiera się
W tradycji Akademii i u Arystotelesa pojęcie aphairesis (intelektu-
alny akt abstrakcji – B.D.) jest w najwyższym stopniu złożone, i dziś
jeszcze dużo się dyskutuje na temat arystotelesowskiej abstrakcji.
W każdym razie jednak
nohsiV,
zarówno w Akademii, jak u Arystote-
lesa, polega na intuicyjnym poznaniu formy lub istoty, a to ujęcie for-
my zakłada odcięcie tego, co nie jest istotne: właściwością myśli jest
zdolność dokonania takiego podziału. Ta metoda odcięcia i podziału
to właśnie abstrakcja, filozofowie ówcześni używają jej zwłaszcza do
definiowania pojęć matematycznych
(Hadot, 1992, s. 184).
4
87
Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LX • 2016

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin