2. Przedmiot historii jezyka.docx

2. Przedmiot historii języka (w relacji do gramatyki historycznej)

Opracowane z artykułu S. Dubisza, Historia języka polskiego – „wczoraj, dziś i jutro”.

·      Brückner – napisał Dzieje języka polskiego i nie definiował wtedy, jaką dyscypliną językoznawczą się zajmuje. Kładł nacisk na funkcjonowanie języka w kontekście kulturowym. Wprowadził podział dziejów języka polskiego na 3 okresy – pierwsza doba historyczna, druga doba historyczna, doba najnowsza.

·      Jan Baudouin de Courtenay – wyodrębnienie dyscypliny językoznawczej określonej jako historia języka polskiego. Kładł nacisk na opis samego materiału językowego.

·      I faza rozwoju historii języka polskiego jako dyscypliny językoznawczej:

ð       Złożyły się na nią opracowania: Brücknera, J. B. de Courtenay’a, Antoniego Kaliny, Stanisława Słońskiego (wprowadził podział na epokę przedpiśmienną
i piśmienną) oraz Tadeusza Lehra-Spławińskiego.

ð       Jej podwaliny stanowiła teoria młodogramatyczna.

ð       Traktowanie dziejów języka polskiego w długiej perspektywie czasowej od praindoeuropejszczyzny (lub prasłowiańszczyzny) do współczesności.

ð       Nierozdzielanie metodologicznie opisu na historię wewnętrzną i zewnętrzną, czy też historię języka i gramatykę historyczną.

·      II faza rozwoju historii języka polskiego:

ð       Objęła całe pięćdziesięciolecie XX wieku.

ð       Określona mianem strukturalistyczno-socjologizującej.

ð       Wiąże się z pracami: Zenona Klemensiewicza, Władysława Kuraszkiewicza, Zdzisława Stiebera, Witolda Taszyckiego, Stanisława Urbańczyka, Stanisława Rosponda oraz Ireny Bajerowej.

ð       Zaowocowała m.in. koncepcją historii języka polskiego Z. Klemensiewicza (1956) – wg tej koncepcji hist. j. pol. to wiedza o składnikach tworzywa językowego, które w postaci niezmienionej przetrwały ciąg rozwojowy języka lub które ewoluowały w czasie, aż przybrały postać dzisiejszą. Hist. jęz. to także wiedza o dziejowych zmianach w funkcjonowaniu języka jako środka komunikowania się i narzędzia myślenia grupy etnicznej, przekształcającej się w naród. Hist. jęz. zajmuje się wskazywaniem przyczyn lub ogólnych prawd determinujących rozwój języka zarówno w sferze jego wewnętrznego rozwoju, jak i funkcjonowania języka jako środka porozumiewania się jego użytkowników, czyli w sferze jego zewnętrznego rozwoju.

ð       I. Bajerowa – strukturalna interpretacja historii języka polskiego, wg której hist. j. pol. to system procesów pozostających we wzajemnych zależnościach
i w określonych relacjach w stosunku do samego przebiegu dziejów. Całość przebiegu dziejów stanowi superstrukturę, będącą faktem obiektywnym
(i przedmiotem badań), zorganizowanym wokół głównego procesu, którym jest doskonalenie się języka. Proces doskonalenia się języka jest opisywany zarówno ze strony nadawców, jak odbiorców komunikatów językowych. Główną relacją superstruktury hist. jęz. jest relacja między tendencją do jej stanu optymalnego a ostatecznym wynikiem ewolucji języka, czyli jego doskonaleniem się.

·      W drugiej połowie XX wieku nastąpił podział na historię języka polskiego
i gramatykę historyczną.

·      Z zestawienia wynika, że:

ð       Historia języka sumuje wyniki takich subdyscyplin szczegółowych, jak: gramatyka historyczna, etymologia, leksykologia historyczna, dialektologia historyczna, onomastyka, tekstologia, stylistyka historyczna.

ð       Historia języka to dziedzina wiedzy, która ma mocne dwustronne związki z nauką o literaturze, kulturoznawstwem i naukami historycznymi.

ð       Historia języka stała się interdyscyplinarną dziedziną wiedzy o szerokim zakresie badań i zróżnicowanej metodologii.

·      III faza rozwoju historii języka polskiego:

ð       Historia języka na przełomie XX i XXI wieku.

ð       Określona jako socjolingwistyczno-komunikacyjna.

ð       Konstytutywne są dla niej pojęcia wspólnoty komunikacyjnej, jako wyniku kulturowej ewolucji grupy etnicznej, oraz języka, jako narzędzia porozumiewania się tejże wspólnoty w zmieniających się warunkach publicznej komunikacji.

·      Współcześnie dla historii języka polskiego dominującą rolę odgrywają dwa paradygmaty badawcze:

1)       Strukturalistyczny – wiążą się z nim: Z. Stieber, J. Kuryłowicz, I. Bajerowa, T. Milewski, S. Rospond, T. Skubalanka, K. Pisarkowa, K. Kleszczowa,
K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz. Stanowił podstawę wielu opracowań szczegółowych z zakresu polonistycznego językoznawstwa diachronicznego, zaowocował szeregiem naukowych publikacji syntetycznych. Model ten daje pełne podstawy opracowania syntezy dziejów języka polskiego w aspekcie wewnętrznym i zewnętrznym.

2)       Kognitywistyczny – w pokrewieństwie z tym nurtem metodologicznym pozostają publikacje: Danuty Ostaszewskiej, Bożeny Witosz, Anny Tyrpy. Programowo metodę kognitywistyczną stosują takie badaczki, jak: Julia Legomska, Ewa Woźniak, Aleksandra Niewiara. Nurt ten nie wypracował jeszcze indywidulanej metodologii badań. Współcześnie badania te koncentrują się na warstwie leksykalno-frazeologicznej dawnej polszczyzny, podejmując wątki stereotypów, tożsamości etnicznej i językowego obrazu świata.

Dopisuję jeszcze to, co jest na temat gramatyki historycznej i historii języka polskiego w Encyklopedii języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka (ze spisu lektur).

1