Konspekt - skały osadowe.pdf - Geologia - Foxed

SKAŁY OSADOWE

Skała osadowa – lu Ņ ny lub zwi ħ zły utwór geologiczny powstały na powierzchni skorupy ziemskiej lub w

strefie przypowierzchniowej z nagromadzonych minerałów, pochodz Ģ cych ze skał starszych,

ewentualnie rzadziej - organicznych, albo te Ň z ich mieszaniny. Lu Ņ ne skały osadowe czasem

okre Ļ lane s Ģ jako osady. Do tych skał nie zalicza si ħ gleb.

Do powstania skały osadowej prowadz Ģ 4 zasadnicze procesy geologiczne: wietrzenie, transport,

sedymentacja i lityfikacja (konsolidacja, utwardzanie) . S Ģ jednak skały powstałe np. bez transportu

czy diagenezy.

Wietrzenie – rozpad mechaniczny (wietrzenie fizyczne) i rozkład chemiczny (wietrzenie chemiczne)

wcze Ļ niej powstałych skał magmowych, metamorficznych lub osadowych oraz ich składników pod

wpływem czynników działaj Ģ cych na powierzchni Ziemi (np. wahania temperatury, działanie wód,

wiatru, lodowców, organizmów Ň ywych i innych).

Produktami wietrzenia fizycznego s Ģ klasty (okruchy).

Podstawowe procesy wietrzenia chemicznego to:

−

rozpuszczanie,

−

hydratacja (uwodnienie) i dehydratacja (odwodnienie),

karbonatyzacja (uw ħ glanowienie),

−

oksydacja (utlenienie),

−

redukcja (pobieranie elektronu),

−

hydroliza(rozpad pod wpływem wody).

Efektami procesów wietrzenia chemicznego jest zwietrzelina oraz roztwór.

TRANSPORT

Przemieszczenie produktów wietrzenia w inne miejsce. Wyró Ň nia si ħ transport eoliczny (wiatr),

lodowcowy, grawitacyjny.

OSADZANIE (SEDYMENTACJA)

Nast ħ puje w basenie sedymentacyjnym w chwili ustania działania czynników transportuj Ģ cych.

LITYFIKACJA

Efektem sedymentacji jest pocz Ģ tkowo skała lu Ņ na (osad, sedyment), która mo Ň e ulec lityfikacji

(konsolidacji), czyli przekształci ę si ħ w skał ħ zwi ħ zł Ģ . Dzieje si ħ tak na skutek fizycznych i chemicznych

procesów diagenetycznych (kompakcja, cementacja, dehydratacja minerałów, rekrystalizacja itd.). Skala

zlityfikowana mo Ň e ulega ę dalszym zmianom, zarówno w kierunku jeszcze wi ħ kszej konsolidacji, jak i w

przeciwnym.

MINERAŁY SKAŁOTWÓRCZE I INNE SKŁADNIKI SKAŁ OSADOWYCH

Ze wzgl ħ du na genez ħ w skałach osadowych wyró Ň nia si ħ :

- składniki i minerały allogeniczne – utworzone w innym Ļ rodowisku ni Ň zawieraj Ģ ce je skały osadowe i

przetransportowane z pierwotnego do obecnego miejsca wyst ħ powania (materiał spoza basenu

sedymentacji),

- minerały autigeniczne (autogeniczne) – utworzone na miejscu powstania danej skały osadowej podczas

sedymentacji i/lub procesów diagenetycznych.

Przykład: kwarc buduj Ģ cy piaskowiec mo Ň e by ę produktem wietrzenia starszych skał np. granitów lub

piaskowców – KWARC ALLOGENICZNY. Natomiast KWARC AUTIGENICZNY mo Ň e cementowa ę

te ziarna, czyli wyst ħ powa ę jako spoiwo.

CHALCEDON

Mikro- lub skrytokrystaliczna, włóknista odmiana kwarcu-b jest w przewadze minerałem autigenicznym.

Tworzy si ħ zazwyczaj w wyniku rekrystalizacji opalu. Tworzy formy naciekowe, skupienia kuliste,

nerkowate o barwach szarych, niebieskawych, brunatnych. Barwne odmiany maj Ģ odr ħ bne nazwy.

Główny składnik zrekrystalizowanych spongiolitow, radiolarytów, diatomitów, gez, rogowcow,

krzemieni, czertów itp. Tworzy ponadto spoiwa w piaskowcach i zlepie ı cach.

KALCYT

Minerał bezbarwny, biały a tak Ň e zabarwiony na ró Ň ne odcienie, głównie na Ň ółtawo lub brunatnawo.

Wykazuje doskonał Ģ łupliwo Ļę oraz wyst ħ puje w postaci skupie ı ziarnistych, włóknistych, naciekowych i

szczotek krystalicznych. Pospolity składnik wielu skał osadowych np. wapieni, margli, pospolity jako

spoiwo piaskowców i zlepie ı ców. Ponad to jest budulcem szkieletów organizmów.

DOLOMIT

Kryształy rzadko wykształcone prawidłowo. Wyst ħ puje w skupieniach ziarnistych. Mo Ň e by ę bezbarwny,

biały, zabarwiony na Ň ółtawy, brunatny, czarny. Wykazuje doskonał Ģ łupliwo Ļę . Wyst ħ puje jako składnik

skał dolomitowych oraz jako spoiwo skał okruchowych.

GIPS

Kryształy tabliczkowe lub słupowe, niekiedy tak Ň e włókniste. Skupienia zbite. Minerał mo Ň e by ę biały,

bezbarwny zabarwiony na miodowo Ň ółty, brunatnawy, niebieskawy. Łupliwo Ļę doskonała i wyra Ņ na.

Minerał jest produktem ewaporacji wody morskiej (skały gipsowe). Powstaje tak Ň e w procesie wietrzenia

siarczków wyst ħ puj Ģ cych w Ļ ród skał wapiennych i marglistych.

ANHYDRYT

Minerał jest bezbarwny, zazwyczaj biały, szary, niebieskawy, rzadziej czerwonawy, brunatny lub niemal

czarny. Łupliwo Ļę doskonała, bardzo dobra i dobra. Najcz ħĻ ciej tworzy skupienia ziarniste, zbite,

pr ħ cikowe lub włókniste.

KLASYFIKACJA SKAŁ OSADOWYCH (podział genetyczny)

SKAŁY KLASTYCZNE

ILASTE

POCHODZENIA CHEMICZNEGO

(OKRUCHOWE)

(CHEMOGENICZNE) I ORGANICZNEGO

(ORGANOGENICZNE)

SKAŁY KLASTYCZNE (OKRUCHOWE)

- epiklastyczne – skały, których szkielet ziarnowy zbudowany jest z epiklastów, czyli ziaren powstałych z

erozji lub wietrzenia skał macierzystych (magmowych, osadowych i metamorficznych),

przetransportowane i zdeponowane w innym miejscu.

- piroklastyczne – dominuj Ģ w nich piroklasty, czyli ziarna, które powstały bezpo Ļ rednio w efekcie

erupcji wulkanicznej. Natomiast ziarna b ħ d Ģ ce produktem wietrzenia starszych skał

piroklastycznych, przetransportowane i zdeponowane, nie s Ģ ju Ň piroklastami lecz

epiklastami.

- piroklastyczno - epiklastyczne.

SKAŁY PIROKLASTYCZNE

Skały zawieraj Ģ ce ponad 75% piroklastów. Ze wzgl ħ du na skład bardziej zbli Ň one s Ģ do magmowych skał

wylewnych. Ze wzgl ħ du jednak na okruchow Ģ budow ħ składników oraz sposób powstawania (przez

osadzanie, czyli sedymentacj ħ w zbiornikach wodnych lub na powierzchni l Ģ du) s Ģ one powi Ģ zane ze

skałami osadowymi.

W zale Ň no Ļ ci od rozmiarów wyró Ň nia si ħ :

- bomby i bloki (>64 mm),

- lapille (64-2 mm),

- grube ziarna popiołu (2 – 0,0625 mm),

- drobne ziarna popiołu = ziarna pyłu (<0,0625 mm).

Klasyfikacja skał piroklastycznych (ze wzgl ħ du na rozmiary piroklastów):

skały lu Ņ ne

skały zwi ħ złe (tefra)

brekcje piroklastyczne

tefra blokowa

aglomeraty

tefra bombowa

tufy

tefra lapillowa

tefra grupy popiół

tefra drobny popiół (pył)

SKAŁY EPIKLASTYCZNE

Składniki skały:

- szkielet ziarnowy,

lub

- szkielet ziarnowy,

- cement,

- spoiwo,

- matrix,

- pory.

Szkielet ziarnowy – grupa ziaren klastycznych o okre Ļ lonych rozmiarach, które obj ħ to Ļ ciowo

dominuj Ģ i stanowi Ģ zasadniczy budulec skały. Inaczej mówi Ģ c szkielet to dominuj Ģ ca w skale frakcja

ziarnowa.

Rozmiary ziaren szkieletu decyduj Ģ w pierwszej kolejno Ļ ci o ogólnej nazwie systematycznej skały

klastycznej.

Frakcje posiadaj Ģ ponadto podfrakcje.

skała

lu Ņ na

skała zwi ħ zła

frakcja

grupa skał

psefitowa ( Ň wirowa) >2

gruboklastyczne (grubookruchowe,

psefity)

gruz

brekcja

Ň wir

zlepieniec

psamitowa (piaskowa) 2 –

0,0625 mm

Ļ rednioklastyczne ( Ļ redniookruchowe,

psamity)

piasek

piaskowiec

pył

Płowiec, łupek

pyłowcowy

aleurytowa (pyłowa)

0,0625 – 0,002 mm

muł

mułowiec, łupek

mułowcowy

drobnoklastyczne (drobnookruchowe,

aleuryty i pelity)

pelitowa (iłowa) < 0,002

ił

iłowiec, łupek ilasty

pyłowiec, łupek pyłowcowy – 0 – 5% minerałów ilastych - skała okruchowa

mułowiec, łupiek mułowcowy – 15 – 50% minerałów ilastych – skała okruchowa

iłowiec, łupek ilasty - > 50% minerałów ilastych

Badania petrograficzne szkieletu obejmuj Ģ :

ã cechy ziaren:

- rodzaj buduj Ģ cej je substancji,

- wielko Ļę ,

- stopie ı obtoczenia,

- kulisto Ļę ,

- kształt,

- charakter powierzchni.

ã przestrzenny układ:

- upakowanie,

- orientacja.

ã CECHY ZIAREN

- rodzaj buduj Ģ cej je substancji

Składniki allogeniczne szkieletu tj. epiklasty:

- ziarna kwarcu,

- ziarna skaleni,

- okruchy skał (litoklasty),

- blaszki mik,

- ziarna minerałów ci ħŇ kich,

- inne (uwolnione ze starszych skał bioklasty).

KWARC

W skałach osadowych w zdecydowanej przewadze jest minerałem allogenicznym. Jest pospolitym

składnikiem skał magmowych i metamorficznych, a przy tym bardzo odporny na wietrzenie i transport,

dlatego koncentruje si ħ w skałach osadowych. Kwarc autigeniczny tworzy obwódki regeneracyjne wokół

ziaren kwarcu allogenicznego lub krystalizuje w spoiwach kwarcowych piaskowców.

(Cechy diagnostyczne – patrz skały magmowe).

GRUPA SKALENI

Skałami macierzystymi s Ģ skały magmowe i metamorficzne. W skałach osadowych s Ģ zwykle minerałami

allogenicznymi. Wi ħ ksze nagromadzenia tworz Ģ w skałach klastycznych (okruchowych). Skalenie s Ģ

mało odporne na wietrzenie. Skalenie autigeniczne tworz Ģ obwódki regeneracyjne wokół skaleni

allogenicznych. Cz ħ sto wyst ħ puj Ģ w skalach ilastych lub niektórych w ħ glanowych jako mikrokryształy.

Skalenie reprezentowane s Ģ prawie wył Ģ cznie przez sodowe plagioklazy i skalenie potasowe.

LITOKLASTY

Niejednorodne okruchy, zło Ň one przynajmniej z 3 ziaren tego samego minerału lub z 2 ró Ň nych

minerałów, zro Ļ ni ħ tych lub w inny sposób ze sob Ģ zespolonych.

GRUPA MIK

Miki s Ģ podrz ħ dnymi składnikami, głównie allogenicznymi, szczególnie skał okruchowych i ilastych.

Najbardziej rozpowszechniony jest muskowitu. Zwi Ģ zane to jest z jego wysok Ģ odporno Ļ ci Ģ na wietrzenie

i transport. Znacznie mniej odporny jest biotyn. Mo Ň e on ulec odbarwieniu i przeobrazi ę si ħ w inne

minerały.

MINERAŁY CI Ħņ KIE

Minerały o g ħ sto Ļ ci > 2,9 g/cm 3 . S Ģ składnikiem podrz ħ dnym, ale niezmiernie wa Ň nym. Koncentruj Ģ si ħ

głównie w skałach drobnoklastycznych i drobniejszych frakcjach skał Ļ rednioklastycznych. Przykłady:

rutyl, topaz, korund, granat, turmalin, epidot.

- wielko Ļę

W skałach lu Ņ nych mo Ň na zastosowa ę zestaw sit. Oznaczaj Ģ c j Ģ w skałach zwi ħ złych okre Ļ la si ħ tylko

umowne wielko Ļ ci tzw. Ļ rednice zast ħ pcze. Wynika to z faktu, Ň e kształt ziaren w wi ħ kszo Ļ ci

przypadków odbiega od kuli.

patrz frakcje

- obtoczenie

Okre Ļ la stopie ı starcia jego ostrych naro Ň y i kraw ħ dzi oraz ogładzenia powierzchni. W praktyce oznacza

si ħ je na podstawie wizualnego porównania ze wzorcem.

- kulisto Ļę

W praktyce do okre Ļ lenia stopnia kulisto Ļ ci u Ň ywa si ħ porównawczych wzorców.

ã PRZESTRZENNY UKŁAD

- upakowanie

Relacje geometryczne mi ħ dzy ziarnami szkieletu, a tak Ň e składnikami spoiwa

- orientacja

Pewne uprzywilejowane poło Ň enie w przestrzeni ze wzgl ħ du na okre Ļ lon Ģ cech ħ . Na przykład w osadach

wód płyn Ģ cych ziarna układaj Ģ si ħ pod pr Ģ d płaszczyzn Ģ najwi ħ kszego przekroju.

Spoiwo (lepszcze) – substancja wi ĢŇĢ ca ziarna szkieletu w skale klastycznej i jednocze Ļ nie

wypełniaj Ģ ca przestrze ı mi ħ dzy nimi.

Klasyfikacja spoiwa:

ã ze wzgl ħ du na genez ħ :

- cement

- matrix

Konspekt - skały osadowe.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: