Do barw achromatycznych zaliczamy barwę białą i czarną oraz wszystkie barwy
pośrednie między nimi będą określane jako stopnie lub poziomy szarości
(określenie odcień jest zarezerwowane dla barw chromatycznych). Wszystkie
inne barwy (o nasyceniu różnym od zera) są określane jako barwy
chromatyczne.
Wyróżniamy następujące CECHY BARWY:
Jasność (niem. Hellichkeit, ang. Brightness/Value) jest cechą koloru rozumianą
intuicyjnie, zależną od ilości światła (jego energii, czyli amplitudy fali) i
oznacza intensywność koloru. Jej fotometryczną miarą jest tzw. luminancja.
Wrażenie jasności jest czytelne tylko w odniesieniu do tej samej barwy.
Przedstawione wyżej próbki różnych barw mają tę samą jasność, chociaż
odruchowo próbkę o barwie żółtej uznajemy za "jaśniejszą" od próbki o barwie
zielonej. Powstawanie wrażenia jasności jest dość złożone. Na przedstawionych
niżej próbkach kolorów o barwie czerwonej próbka z prawej strony (czarna)
oznacza zupełny brak światła (ciemność), kolejne próbki to coraz
intensywniejsze światło czerwone, próbka środkowa to światło czerwone o
pełnej jasności, a kolejne stopnie rozjaśniania powstają w wyniku dodawania do
barwy czerwonej dwóch pozostałych składowych światła białego (GB).
Stopniowe dodawanie tych składowych zbliża proporcje barw do równowagi,
którą jest biel. W różnych modelach kolorów skala jasności obejmuje tylko
dolny zakres przedstawionych próbek, albo cały zakres od bieli do czerni.
Nasycenie trzeci parametr koloru (niem. Sättigung, ang. Saturation), wyrażające
czystość koloru. Wrażenie nasycenia jest intuicyjnie czytelne w odniesieniu do
kolorów o tej samej barwie i jasności. Próbka z lewej strony przedstawia kolor o
barwie czerwonej w pełnym nasyceniu. Próbka z prawej strony przedstawia
kolor o barwie achromatycznej (szarość) o tej samej jasności. Jest to kolor
składający się z trzech składowych RGB. Wrażenie zmiany nasycenia przy tej
samej jasności koloru powstaje przez zastąpienie części światła o barwie
czerwonej odpowiednią ilością dwóch pozostałych składowych GB. W
rezultacie dwie składowe GB i równa im część składowej R dają barwę
achromatyczną (szarość), która "brudzi" czystą barwę czerwoną. Stopień
nasycenia jest więc odległością koloru od koloru szarego o tej samej jasności (w
wybranym układzie współrzędnych).
Widzenie ekotopowe-ciemno, mezotopowe-pośrednio, fotopowe-jasno
RODZAJ MIESZANIA BARW
MIESZANIE ADDYTYWNE BARW - metoda ta ma miejsce, gdy do jednej
wiązki światła o pewnej barwie dodawana jest druga o innej barwie, wyniku
czego powstaje wrażenie barwy trzeciej. W oparciu o tę metodę mieszania barw
pracują monitory, emitując wiązki świateł red (czerwony), green (zielony), blue
(niebieski) - RGB. Czarny ekran to wynik braku emisji światła a biały to
wynik złożenia świateł r + g + b z maksymalną jasnością.
SUBSTRAKTYWNE MIESZANIE
SUBSTRAKTYWNE MIESZANIE ŚWIATŁA
Substraktywna metoda mieszania barw powstaje w wyniku “odejmowania” od
wiązki światła określonych długości świateł, w wyniku czego przefiltrowane
światło wywołuje wrażenie innej barwy. Metodę tę wykorzystuje się m.in. w
druku: druk dokonuje się na podłożu o określonej barwie, dla uproszczenia
niech to będzie biały papier. Farba drukarska, pokrywając papier tworzy filtr,
a niepochłonięte długości fal świetlnych docierają do oka wywołując wrażenia
określonej barwy.
W zależności z jakiego materiału jest wykonany dany przedmiot występują
różne efekty powierzchniowe ciał. Połysk powstaje przy całkowicie gładkiej
powierzchni. Ciała matowe, posiadają drobnoporowatą, mniej lub więcej
szorstką powierzchnię. Różnicę można dostrzec oglądając tą samą fotografię
wywołaną na papierze matowym i na papierze z połyskiem. Na papierze
z połyskiem kontrasty barwne są mocniejsze.
Rodzaj światła ma natomiast wpływ między innymi na jasność widzianych
barw. Przy zmianie natężenie światła zmienia się ilość odbitego światła a co za
tym idzie zmienia się jasność barw. Można to zaobserwować w ciągu dnia,
kiedy słońce intensywnie świeci, wszystkie przedmioty dookoła są jasne,
natomiast, gdy wieczorem moc słońca słabnie, barwy ciał ciemnieją.
Zwiększanie natężenie światła powoduje, że barwy stają się bardziej wyraziste,
aż do momentu, gdy następuje oślepienie. O zmroku barwy biała i czarna
szarzeją. Dopiero w pełnym świetle można postrzegać czystą biel i głęboką
czerń.
Postrzeganie barw w ciągu dnia i o zmierzchu różni się jeszcze jednym
elementem. Mianowicie w oświetleniu dziennym najwyższa widoczność
odpowiada fali 555nm, czyli promieniowaniu żółtemu. Natomiast o zmierzchu
są to fale od 450-500nm – promieniowanie zielono-niebieskie. W tych
warunkach widzialność względna promieni czerwonych zmniejsza się niemal do
zera. O zmierzchu czerwień bardziej przypomina czerń a barwa żółta wygasa i
szarzeje. Również zieleń i błękit szarzeją, ale te barwy w takich warunkach
wydają się jaśniejsze niż w świetle dziennym. Pomarańczowa i zielona, które w
białym silnym świetle mają równą jaskrawość, w słabym świetle białym
pierwsza będzie się wydawać czarna a druga jasnoszara. Gerard Zeugner, Barwa
i człowiek, Wydawnictwo „Arkady” W-wa 1965, Veb Verlag Fur Bauwesen
Berlin, str 102
Na barwy nie ma tylko wpływ moc oświetlenia, ale także jego rodzaj. Dlatego
barwa przedmiotu będzie wydawać się inna w świetle słonecznym, inna przy
oświetleniu żarowym, jarzeniowym czy halogenowym. „Powierzchnia, która w
świetle słonecznym ma barwę oliwkową wydaje się nieco przytłumiona
(zszarzona) w świetle jarzeniowym, a brązowa w świetle żarowym.”
Możemy przypisywać „moce” każdej z barw, które uzależnione od oświetlenia
oraz od usytuowania barwy w polu widzenia się. Na schematycznym szkicu
stref spostrzeżeń barwnych w polu widzenia, widać że barwę czerwoną
spostrzegamy wyraźnie tylko w środku pola widzenia. Na krańcach pola
widzenia traci swoją intensywność i wydaje się szara. Podobnie dzieje się
z barwami zieloną i fioletową. Barwę żółta nawet na krańcach pola widzenia
spostrzegamy jako barwę efektowną. Podobnie jest z barwą niebieską, ale ona
jest barwą bierną – mało zwracającą uwagę. Zjawiska te związane są
z właściwościami czopków i pręcików oraz ich rozłożeniem na siatkówce.
Jak już wiemy o zmierzchu czynne są tylko pręciki siatkówki, które przekazują
wrażenia szarości. Głównie zajmują one krańce siatkówki a w środku występują
tylko pojedynczo. W centrum siatkówki znajdują się czopki, które w świetle
dziennym pracują i dlatego w środku naszego pola widzenia dobrze
rozpoznajemy barwy i kształty. Natomiast przy słabym oświetleniu koncentrując
wzrok na jednym punkcie będziemy słabo dostrzegać szczegóły, ale gdy
wykonamy pobieżne, boczne spojrzenie będziemy postrzegać elementy bardziej
dokładnie.
AKTYWNOŚĆ BARW
Dwie takiej samej wielkości płaszczyzny, o skrajnie różnych jasnościach o tym
samym odcieniu, optycznie będą posiadały różną siłę oddziaływania na
obserwatora. Poprzez zwiększenie lub zmniejszenie powierzchni jednej z nich
można wprowadzić stan równowagi optycznej.
Możemy wyróżnić barwy „aktywne”, które przy względnie małej powierzchni
posiadają najkorzystniejszy efekt. Do tej grupy można zaliczyć barwę czerwoną,
która na rysunku poniżej, nawet przy zmniejszeniu powierzchni, którą zajmuje
nie traci swej „aktywności”.
MOC ODDZIAŁYWANIA
Każdej barwie można przypisać pewną „moc” oddziaływania na odbiorcę, ale nie można jej
rozpatrywać w oderwaniu od otoczenia, w którym ta barwa się znajduje. Nawet przy dużych
odległościach widza od obiektu, silny efekt działania ma barwa czarna na tle żółtym, co
często wykorzystuje się w znakach komunikacji drogowej. Na schemacie uszeregowano
grupy barw według ich działania na odległość.
Poprzednie rozważania pokazują jak wiele czynników wpływa na postrzeganie barw – dlatego
zaprojektowanie systemu opisywania barw jest niezbędne. Wizualna ocena barwy zależy w
dużej mierze od zdolności postrzegania barw przez indywidualnego obserwatora oraz
czynników zewnętrznych np. barwa otoczenia, światło. Jednolity odcień barwy gra dzisiaj
dużą rolę w przypadku wielu produktów, systemów identyfikacji. Aby barwa bez względu na
to, jaka osoba ją stosuje była zawsze taka sama musi być wiadome jakie parametry należy jej
przypisać. W każdym systemie opisującym barwy są one ściśle określane. Tylko w ten sposób
możemy zapewnić obiektywną ocenę i kontrolę barw. Przez lata zaprojektowano wiele takich
systemów barw. Branża komputerowa opisuje barwy za pomocą modelu RGB, natomiast
branża poligraficzna używa do tego celu przestrzeni CMYK.
Friedrich Wilhelm OSTWALD (1853-1932), profesor
chemii politechniki w Rydze i chemii fizycznej uniwersytetu w Lipsku opracował system
opisywania barw. Prace te opisał w roku 1916 jako „Die Farbenfi bel” („Elementarz barw”), a
w roku 1917 wydał swój „Atlas barw” („Der Farbatlas”). Układ barw ma postać dwu stożków
stykających się wspólną podstawą. Na jej obwodzie znajdują się 24 barwy „pełne” powstałe
ze zmieszania czterech podstawowych: żółtej, czerwonej, niebieskiej i zielonej.
W systemie Ostwalda barwę opisuje się trzema odrębnymi cechami - trzema różnymi
wielkościami, które są oznaczone "r-b-c". Do tych wielkości sprowadza się każda dowolna
barwa. R oznacza barwę czystą (pełną), b jest to udział ("zawartość") barwy białej, c - udział
barwy czarnej. Stosunki tych trzech wielkości obrazuje tzw: "trójkąt o jednakowym tonie
barw" NCS-Natural Color System®© - Naturalny System Barw jest najczęściej stosowanym
systemem, rozpowszechnionym na wszystkich kontynentach i w ponad dwudziestu krajach.
Jest to system opisu barw w sposób w jaki odbiera je ludzki wzrok.
NCS opiera się o dokonania wielu naukowców w dziedzinie badania właściwości barw, m.in.
na pracy Leonarda da Vinci, Forsius, Hering, Wilhelma Ostwalda. Z jego pomocą można
określić wszystkie 10 milionów odcieni jakie ludzkie oko może rozróżnić. Natural Color
System oparty jest na czerech podstawowych kolorach chromatycznych (żółty, czerwony,
niebieski, zielony) i dwóch kolorach achromatycznych (biały i czarny). Kolory chromatyczne
tworzą koło barw. Barwy podstawowe rozmieszczone są równomiernie co 90˚. Obszar
pomiędzy nimi podzielony został na 100 równych części. Przy takim podziale można określić
procentowy udział kolorów podstawowych w danej barwie. Np. Y90R oznacza „żółty z 90%
czerwonego”, czyli w tym kolorze jest 90% udział czerwieni i 10% żółci. Kolory biały i czarny umieszczone są nad- i pod kołem, tworząc bryłę przestrzenną. Na osi
biały-czarny, przechodzącej przez środek koła, znajdują się odcienie szarości. Oś ta oraz
promień koła (odcinek od środka koła do jego brzegu) również podzielone są na 100 równych
części. Podział ten umożliwia określić procentowo stopień sczernienia i nasycenia kolorem
chromatycznym dla każdej barwy
Każdy kolor w systemie można zapisać w następujący sposób:
System NCS opisuje każde pole odcienia poprzez zależności procentowe pomiędzy
sczernieniem chromatyczności S/C i tonem pomiędzy podstawowymi kolorami
chromatycznymi (Φ) oraz bielą. Pierwsze dwie cyfry oznaczają stopień sczernienia, następne
dwie podają stopień nasycenia kolorem chromatycznym. Znajdujące się po myślniku
oznaczenie literowo - cyfrowe podaje procentowy udział podstawowych kolorów
chromatycznych.
Przykład prezentuje odcień wywodzący się z tonu żółcieni Y w 90 % sczerwienionej R,
którego nasycenie chromatyczności wynosi 50% a stopień sczernienia 10 %, zaś do pełnego
odcienia brakuje jeszcze 40 % bieli.
„John Ruskin ostrzegał malarza: każdy ton w twoim dziele ulega zmianie w skutek
najlżejszego dotknięcia pędzlem w innym miejscu; ton, który jeszcze przed chwilą był ciepły
– stygnie, kiedy indziej położysz gorętszy, a zestaw dotychczas zgodny traci harmonie gdy
dochodzą doń nowi sąsiedzi.”
standardowe koło barw obejmuje 12 kolorów, zawierające:
Ø trzy kolory podstawowe – I poziomu,
Ø trzy kolory pochodne powstałe po zmieszaniu barw podstawowych - II poziomu,
Ø sześć odcieni (kolorów) uzyskanych z połączenia barw podstawowych
i pochodnych – III poziomu Koło barw opracowane zostało na bazie trzech kolorów podstawowych:
czerwonego, niebieskiego i żółtego.
KOLORY DOPEŁNIAJĄCE znajdują się po przeciwnej stronie koła barw.
Zawierają przeciwną sobie energię, która daje jednak harmonijny efekt.
Zmieszane ze sobą dają farbę szarą, natomiast skrzyżowane ze sobą promienie
tych barw dają białe światło.
Pary kolorów dopełniających (kontrastowych) to:
o żółty i fioletowy,
o niebieski i pomarańczowy,
o czerwony i zielony.
Harmonia monochromatyczna
Najpopularniejsza z harmonii, opiera się na zastosowaniu różnych tonacji
jednego odcienia o tej samej temperaturze.
Barwy monochromatyczne.
Barwy monochromatyczne to odcienie jednej barwy. Dla każdej z barw jesteśmy w stanie
odróżnić ok 150- 200 różnych odcieni.
Przykład monochromatycznych odcieni barwy pomarańczowej.
Barwy harmonijne.
To barwy leżące obok siebie na kole barw. Co prawda tradycyjna teoria barw omawia
raczej barwy uzupełniające (complementarne) i barwy kontrastowe (przeciwne). Jednakże
barwy położone blisko siebie na kole barw doskonale z sobą współgrają. Typowe
przykłady to skoszona w pasy trawa. Jeden pas jest soczyście zielony a drugi lekko
przyżółcony. Nasz odbiór takich, zbliżonych do siebie, barw jest zwykle pozytywny
a obrazy stworzone z użyciem takich barw zwykle wydają nam się spokojne,
zrównoważone i nieagresywne.
Barwy harmonijne nie przypadkiem zostały wymienione zaraz po monochromatycznych.
Na zdjęciach barwnych zwykle bardzo trudno powiedzieć czy to monochrom czy
harmonia zbliżonych do siebie barw.
Na wielu obrazach trudno ocenić czy to zdjęcie jest jeszcze mono-barwne czy już są na
nim barwy bardzo do siebie zbliżone. Brak nagłych, zdecydowanych przejść od jednej
barwy do drugiej zwykle klasyfikuje zdjęcie raczej jako monochromatyczne.
KOLORY POKREWNE, leżą obok siebie na kole barw, istnieje między nimi naturalne
pokrewieństwo. Bardzo dobrze sprawdzają się jako barwy farb - ich wzajemne
oddziaływanie wzmacnia efekt całościowy. Inną metodą stosowanie kolorów
sąsiadujących jest używanie jednego odcienia jednej z nich z ciemnym wariantem drugiej.
Relatywizm barw
relatywizm barw – zjawisko pozornej zmiany określonej barwy (przedmiotu, osoby) w
zależności od otoczenia; zmiana barwy w kierunku przeciwstawnym do tła np. róż na tle
ciemniejszym wydaje się jaśniejszy, a na tle jaśniejszym kolor będzie wartością
ciemniejszą;
W porównaniu barw obraz wydaje się przestrzenny a tak naprawdę jest płaski.
Otóż barwa ciepła na tle barw zimnych sprawia wrażenie wychodzenia do przodu,
natomiast barwa zimna w otoczeniu barw ciepłych sprawia wrażenie oddalania się.
9
ŁĄCZENIE BARW WEDŁUG JANA ITTENA(szwajcarskiego malarza)
Barwa należy do podstawowych elementów składowych kompozycji florystycznej.
Za pomocą barwy można w kompozycji wyrazić temat, wywołać emocje, budować
przestrzeń. W systemie oceny prac florystycznych ustanowionym przez FLORINT barwa
stanowi aż 20% sumy punktów i jest jedynym wyodrębnionym środkiem wyrazu
artystycznego szczegółowo analizowanym przez sędziów. Na temat barwy dyskutowano
od zawsze, napisano masę książek, wymyślono wiele teorii.
W literaturze poświęconej florystyce na ogół funkcjonuje jedna – teoria barw Jana
Ittena oparta na powszechnie znanym, składającym się z 12 części, kole barw.
Barwy podstawowe
Są to trzy główne barwy w kole barw w najczystszej formie: żółta, czerwona, niebieska.
Barwy te nazywane są jako generatywne kolory pierwotne, barwy zasadnicze lub barwy
pierwszorzędowe. Są one podstawowe w tym sensie, że żadnej z nich nie można otrzymać
w wyniku zmieszania z innymi barwami i żadna nie posiada jakiegokolwiek wspólnego
elementu z dwoma pozostałymi.
Barwy pochodne
Pomiędzy barwami podstawowymi w kole znajdują się barwy pochodne, nazywane
drugorzędnymi, złożonymi, pośrednimi lub wtórnymi. Są to pomarańczowa, zielona,
fioletowa. Powstają one w wyniku zmieszania w równych częściach sąsiadujących barw
podstawowych:
żółty + czerwony = pomarańczowy
niebieski + żółty = zielony
czerwony + niebieski = fioletowy (nazywany także purpurowym).
Barwy trzeciorzędowe
Jeżeli połączy się barwy pierwszorzędowe i drugorzędowe, wówczas otrzyma się barwy
trzeciego stopnia, które zajmują pozostałe miejsca w kole barw.
11
Łączenie barw
Monochromatyczne
Polega na łączeniu odcieni jednej barw, np. jasnoniebieski + niebieski + ciemnoniebieski.
Ten rodzaj kompozycji kolorystycznej nazywany jest także jako harmonia
monochromatyczna ton-sur-ton, harmonia małych kontrastów lub harmonia zgodności
tonów.
Analogiczne – dopasowuje się do siebie barwy leżące bezpośrednio koło siebie w kole
barw, np. żółty + żółtozielony + zielony. W literaturze ten sposób łączenia barw określany
jest jako harmonia polichromatyczna ton-sur-ton, harmonia barw sąsiadujących i podobnie
jak wcześniej, harmonia małych kontrastów.
Komplementarne – polega na tworzeniu kontrastowych połączeń barw, które w kole
znajdują się w prostej linii naprzeciwko siebie. Najsilniejsze efekty uzyskuje się
zestawiając barwy podstawowe i pochodne, w proporcjach: czerwony + zielony (50% : 50
%), żółty + fioletowy (25% : 75%), niebieski + pomarańczowy (70% : 30%).
W przypadku kombinacji złożonych z trzech barw w układzie komplementarnym łączy się
barwę podstawową z barwami trzeciorzędowymi znajdującymi się po obu bokach barwy
naprzeciwległej, np. żółty + niebieskofioletowy + czerwonofioletowy.
Jeżeli w kompozycji mają być użyte cztery barwy to wpisuje się do koła barw kwadrat lub
prostokąt – ich boki wskazują barwy, które ze sobą tworzą podwójny kontrast
komplementarny, np. zielony + żółtopomarańczowy + czerwony + niebieskofioletowy.
Kontrast komplementarny nazywany jest inaczej jako kontrast dopełniający, harmonia
barw dopełniających, a także harmonia dużych kontrastów.
Kontrast „kolor kontra kolor”
Ten rodzaj kontrastu dotyczy barw czystych. Najsilniejszym przykładem jest kombinacja
trzech barw podstawowych: żółtej, czerwonej i niebieskiej. Kontrast ten bywa nazywany
harmonią trójkątną ponieważ barwy w nim użyte tworzą układ trójkąta równobocznego
wpisanego w koło barw.
Kontrast kolor-nie kolor- Czerń i biel nie znajdują się na kole barw dlatego nie są uważne za kolory, podobnie jak
wszystkie odcienie szarego. Czerń interesująco kontrastuje z ciemnymi, ciężkimi barwami
(np. bordo), biel z lekkimi, pastelowymi (np. róż).
...
umbl