DZIEJE NARODU I PAŃSTWA POLSKIEGO 39 - Witaj majowa jutrzenko.pdf - Dzieje Narodu i Państwa Polskiego - MMarkMMark

Dzieje narodu i państwa polskiego

Tom I i II

Redaguje kolegium w składzie:

Jerzy Biesiada

Lucyna Dukaj

Stanisław Grzybowski

Feliks Kiryk (przewodn iczący)

Aleksander Kornijasz a

Stanisław Płaza

Barbara Robak

Michał Rożek

Jerzy Michalski

Witaj majowa jutrzenko

Treść:

Opracowanie gra ficzne serii:

Marian Sztuka d

Czasy saskie

Od ostatniego bezkrólewia do pierwszego rozbioru

Między pierwszym rozbiorem a Sejmem Czteroletnim

Geneza i pierwsze lata Sejmu Czteroletniego

Sprawa miejska na Sejmie Czteroletnim

Działania sejmowe w 1790 roku

Konstytucja 3 maja

Ostatni rok Sejmu Czteroletniego

Kalendarium

Opracowanie graficzne i techniczne zeszytu:

Elżbieta Boroń

Redaktor:

Halina Baszak-Jaroń

Korekta:

Zespół

Zdjęcia: M. Bonarski, S. Sadowski, A. Chęć, Archiwum Główne

Akt Dawnych, Biblioteka Narodowa, Biblioteka Uniwersytetu

Warszawskiego, Muzeum Narodowe w Krakowie, Zamek Kró-

lewski w Warszawie

ISBN 83-03-03696-3

P.P. KRAJOWA AGENCJA WYDAWNICZA,

WARSZAWA 1999

Wydanie I.

Objętość: ark. wyd. 9,5, ark. druk. 9

Skład, druk i oprawa:

Drukarnia Wydawnicza im. W. L. Anczyca S.A. w Krakowie

Zam. nr 2044

Na okładce:

Konstytucja 3 Maja (fragment), mal. J. Matejko, Zamek Królewski

w Warszawie (str. I)

Stanisław August Poniatowski, mal. J. Grassi, Muzeum Narodowe

w Krakowie (str. IV)

Wykaz

zeszytów

wydanych

przygotowywanych

druku

znajduje się na III stronie okładki

Czasy saskie

rólów Sasów, któy a stolic� uwi ie Wrszawę,

lecz Dremo, otacali się

Na ątku XVIII wieku wojna nona, w którą

August II wcinął Rzezpospolitą, ujawniła głęoki

kryzys pńswa polskiego. Polka oa zarówno · swą

slaość milita, jak i nieydolnoć ałego apaatu

władzy z sej

i kosmoolitycmymi

doadi, posługiwali si� saskmi zę. Polscy

minisrowie nie musieli reie wyonywać swych

oowiązków- niektórzy, jk a prykład

.. ospolita z podmiotu

olityki europejsiej stała się jej przedmiotem. Szwecja

musiła Auusa II do abdykacji, a Polakom narzuciła

króla Stanisława Leszczyńskiego. Ten z kolei sracił unt

pod nogai, gdy

na czele

zkowie

litewscy, w ogóle ich nie ieli- nie byli aleni od róla

d sale znyh sejmów. Rekutowali się niemal

yłącznie z anatów i

się nie tyle unkcjonariusa

mi państwa, o wielkimi ni. Swej wadzy, zwłaszcza

Piotr I pokonał Szwdów d

Połtawą. Pior I powadził onownie Augusta II na

olski on.

i pdsarbowie, i pzede wszystkim z ko

rzyścią dla włanej pwanej polityi. U rzędy snatorów

(wojeodw i kastelnów) miły tr przewanie

zysto yny, a osłownie na rywne sejmy było

unkcją jłową. W pzeciiństwie do europejich mo

narchii olska elita społczna nie pzechodziła szkoły

służby publicznej zy to w admistracji, czy w dyplo�

macji, nie zdobywała więc iezęnej widzy i doświad

czenia w tym zrsie. Podobnie było a ych piętach

irii

lat pniej, zbrojną intewencją, bez

ośrio doproadził do au warszawskiego w 1716

oku, raktatu kładącego res wojnie dmowej między

królem a konfedracją nogrą.

Gdy w roku

zdecydowna większść manaterii

i szlachty oparła ponowny wybór Sława eszczyń

siego, wojska rowej Anny narzuciły Polsce kandydata

niejszśi, Augusa III Sasa.

Wojna na i towarzyszące jej epidmie zuj

noway nateialnie aj, który duł jeszcze skuki

wojn dugie) ołoy VII wieku. Znisznia wojenne

umocniły iekorzysne tndenje w gospdarce Polski:

orz bardziej jednosroie any charakter konomiki

oprtej a odńczo-pńsninym usoju, dalsze

obniżnie prdkcji emieślnizej i p

1733

sołcmej. Brkowło ludzi przygotowanych

do awodu: urz�ów, tków, lekarzy. Nieliczoi,

którzy wówas w Polce

łi,

byli zwykle

ziemcmi.

W dobnej sytacji ajdowalo się wojsko. Sołe

czństwo slachckie od dawna niechęne było stałej

i licznej armii; męczone dłuimi wojnami, zuoone

nadużyciami nie tylko obcych, ale i własnych, żle płanyh

i niezdyscyplinownyh wojsk, ponowiło zredkować

amię do minimm. Dokonał tego sejm 1717 ou usa

nawiając a papierze ię w liczbie 4 tysięcy żołniezy,

ale wskutk baku dostatenych unduzy redukowno

ją niemal do połoy. iaowe wojsko stało się,

właszcza w

ysłowej, na

którą apotzeowanie

częściej pone było

wyącie importm z krajów wyżej gospodarzo rozwi

iętych. Wojna na pogłębiła datujące się od dugiej

połoy XVII wieku obniżie poziomu kultury słe

zeńswa, właza kulry politycnej i poczucia oby

watelsiego obou. Zjawisko to znamienne było nie

tylko dla średniej szlachty, nie mówiąc już o spaupe

yownym mieszcaństwie- z wyjąim niemieckiego

mieszzaństwa Gdńska i Tornia- ale i

orz

wanym polim automncie, domną

syneur manackich i szlachecich. Hi i oiejsi

dynize wojskowi w XVIII wieku, gdy deszla kadra

dowda z czasów Sobieskiego, przestaU być facho

wymi ojskowymi. Kawaleria ola skutek

mana

trii, dominującej orz rdziej w życiu sołecznym

i oitycnym kraju, oraz

klu. Zuniformizowane

aiu

towarzyskiego była fomacją iewyszkoloną i nidyscy

plinowaną. Kopus oicersi autormntu udzozim

skiego (piechoa, dragonia i ylia) był rzezywiście

przenie obcego pohozia, gdż · August II popie

ał Nimów, a poa tym, z m, niewielu Polaków

było chętnych i przygotownyh do sużby.

Długo y okój, któy rozpoął ię w końcu

druiej dekady XVIII wieku, ył sołezństwo

szlacheie w zścinkowości. Kraj ie mił właściwie

stolicy i ólewiego dwou, czyli ośroa, w którym

w innych ństwach konntrowało się życie publicne.

obyczaje i mnalność

cka Rzeospolitej

oóż

niała ją brdziej d wiksości rajów europejskih. To,

co się działo noweo w nauce, litraturze, myśli ilozoicz

nej na zabodzie Eropy, było współześnie w Polsce

nial nienne, zaczęło do iej doierać dopiero od

czterdiestych lat XVIII wieku, ze stuletnim nieraz

opóźnienim. _

Gdy w nnych kajach ozbudoy się nkcje

państwa i jego apat na szzeblu ntralnym i lokalnym,

w Polsce unkcje pańswa ały, a aparat wadzy prawie

że nie inił. yczniła się do tgo i udzozimskość

Witaj majowa jutrzenko

W Polsce epoki saskiej isniały jedyie prowincjonalne

cntra; były

wielkopańkie rezydencje, do których

ciążyła szlahta, zależna od manatów. Życie publiczne

sprowadzało się do jałowych rywaliacji manakich

sronictw. Przedmiotem tych rywalizacji był udział

w królewskim rozdawnicwie starostw i urzędów mini

sterialnych oraz snatorskich. Starostwa, czyli dobra kró

lewskie oddawane w dożywotnią posesję jako "chleb

dobrze asłużonych", jak również owe urzędy były od

dawna niemal domeną manerii i obok własnych wielkich

majątków stanowiły podstawę jej potęi i dominacji

w Rzeczypospolitej. Dum przedmiotem rywalizacji był

wpływ na sądownictwo, zwłaszcza na ybunały: koronny

i litewski, których sędziowie obierani byli na sejmikach,

zwanych deputackich. Sejmy niszczone przez libm

vero przestay mieć znazenie. W cusach Augusta III yl

ko jeden sejm 1736 rou doszedł szczęśliwie do koń

a. Pozostałe zostały zewne lub rozeszły się nie

podejmując żadnych uchwał. Ustała więc wszelka dzia

łalność prawodawcza. Syuacja taka akcptowana była

przez nacną większość społezeństwa szlacheckiego.

Szlachta bowiem uzyskała już dano maksimm przywi

lejów i swobód i pranęła jednie zachować swe

srarus

działalności prawodawczej nie budził

jej sprzeciu. Nie odczuwno potzeby in, przeciw

nie - obawino się ich.

Dlatego

quo.

Omnis nollicas smper nociva

(wszelka nowość jest awsze szkodliwa) - głosiła popu

jż w XVII suleciu sentencja. Wiezino, że

w innych krajach zmiany wprowadzane przez mor

chów ograniczyłY szlacheckie swobody i niektóre przy

wileje, narzuciły ciężary wynikające z utrzymania licz

neo wojska i z prowadzonej aktywnej polityki zagrnicz

nej.

Szahcic, snk I a ioa Norbla

było najskuteczniejszym nrzędziem

Liberum veto

obrony srarus o

i stąd unawne było za "źreicę

wolności".

Z degradacją pozycji Rzeczypospolitej na arenie

międzynarodowej godzono się, ponieważ społeczeństwo

zwolnione było od ciężarów iskalnych i nie musiało brać

udiału w wyniszzających wojnach prowadzonych przez

inne państwa. Deradacji ekonomicnej, cywilizacyjnej,

kulnej - raczej nie odczuwano. Lata pokoju przy

niosły względny dobrobyt warstwy uprzywilejowanej,

ozwalający zaspokajać jej nieyszukne potrzeby. Zre

stą rekompensatę psycicną dawało przekonanie, że

jeą zeą góujemy ad innymi, a minowicie lepszym

ustrojem- "złotą wolnośią". A usrój ten cieszył się

rówież oparciem agranicy. Słaość Polski n a

została w XVIII wieku za trwały i pozytywny element

eropejskiej koniguracji politycnej; najbardziej zywi

ście odpowiadała jej sąsiadom. Toteż wszyscy popierali

wolnościowy ustrój Polski, w którym widzieli przyczynę

jej słabości. Pzekonanie więc większości magnateńi

i szlachty,

bezintresonq pomoc obą w rozywkach wenęz

nopolitycznych w Polsce, a później, już w casach sa

nisławowskich, skłoność do optymisynego ryzy

n a .

Ta bieność i smoadowolnie, cechująe większość

polskiej wrstwy uplejownej, nic ozaczały baku

jednostek bardzo krytycnie ocniających weą

czywistość, rozumiejqcych porzebę

pranqcyh

wyjśia ze stanu r ii

i słabości. Często jednak pze

konniu tmu towarzyszyła niewiara w moność powo

ewnlnych refom. Biżąe aś ówzene olsie

życie polityczne wciągnęło w wir jałoych, bezproa

mowyh rozgrywek, każąc zaponieć o mbiniejszych

celach. Pomysły refomatoskie pozostawały na marne

sie prowadzonej wówcas polityi i rzako irmowa

ne były przez wybiiejszych pwódców. W czasach

Augusta II ministrowie sascy obmyślali refomy mające

na celu przekszałcenie narhicznej, "salonej", jak ją

nazywł sm Auust II, zeczypospolitej w pństwo

bardziej biskie inym monarhiom eropejskim, aew

nienie jej sprawniejszego lldu przy zachowaniu podsta

wowych "wolnościowyh" nstytucji. Plny te, pozba

wione jakiegokoliek oprcia społ

obce mocrstwa zainteresowne są utrzyma

niem zeczypospolitej jko państwa nikomu nie zagraża

jąego i latego gotowe są protegować jej "wolności", nie

było pozbawione racji. Przekonanie to, idące w parze

z niemajomością mehmów polityi europejsiej -

o było skutkim nicuzesniczenia w niej i nieposiadania

własnej dyplomacji - worzyło swoistq beztroskę

w myśleniu o sprawach mięrodowych, lizenie na

ego, pozosy na

papierze. Natomiast pogłosi o nich i o rzekomych

rzistych zaierzniach dokonnia pzy poocy

Czsy ssie

wojsk askich machu stanu ogł�bily jedynie przywią-

GE.S · OL.Y

nie do . . złotej woności". W ach Augusa III nie

wrano już do ych projktów. Auust III, złowik

o inej inteligncji, oojęny a spay olskie -

z wyjąkim apewninia nstępstwa ronu jdnmu z sy-

w o L N o

S C

nów, obarzył iżarem ��dów ministra Hnrya Bia,

politynego lawirnta kierujągo się głównie obisty-

mi korzyściami.

Rdzime omysły refomatokie, choć y UBES PIECZAJ.A�CY

�

z kytycnego porónia Polsi z innmi pństwai,

•

nie ngowały zasadnizych elemntów jej repubie

go usroju. W ąkh XVIII wieku, w momncie

najgłębsego kryzysu pństwa, jaki pzyniosa woja

n a , Stanisław

czek ndo

mierski, złowik czynny olityie już u achyu pa

nownia Jana iea, spisł swoje omysły ya

jące repubą koncj� rfoatorską. Miały one

n-ii,

nstępne dzisięciolecia dominować w olskiej

myśli oliyznej ążąej o apray pństwa. Karwieki

był zdania, że Polskę atować oe jedynie akoń n ie

ennnej rywalzacji iy ólwm ajestatem

a wonością narodu - zyi pzechylenic sali a jedną

sronę. Pzyawał,

ajstatu - takie,

jkie się dokonało w inych krajah - byłoby korzysne

e zyięso

Atlll

ROKU PANSKIEGO

M· DCC. X . XXIII ·

o�i pństwa, a nawet dla pomyślnośi obywateli,

w Polace jest to niożliwe, o spz

e z .ge

im du.. , któmu oa jest miłość wolno

ale

musi być pzehylona na drug' stronę.

ól wnin być ozbawiony prawa rozdawnictwa

Totż

aby nie mógł kompoać oddnych. To, że król ógł

oanictwm łsk pekupić więć sejmująych,

snowło koony armnt

v1o. Misowie

a m

być obii pez em, a satorowie pzez

sejmiki. Stały (o

ej kadncji) ejm, którgo nie

mona by zerwać, fij spawołby władz� pa

wdawz"

ozostawinia nieo oanionego liu

ć władzy ykonaw

ej, spawowałby ą w ech odrębnych zespołach

elsk-satokich, z których jedn kierowałby spa

wami araninymi i ojny, dugi - roi,

a zeci spawami lonymi ającymi z dezyde

ratów szególnych ejmików.

Pojkty Kiieo y wsółie

Przejąłby tż

V4to.

lł

z a.

Dopio o latach y kntynuatorów w publiysty

e refoatoiej asów Augusa III. W roku 1743

ł się drukim (krążył rónież w rękopiśminnych

kopiach) ktat irmowny przz eks-króla Snisława

eszzyńskieo los Jiy Jioić ŃCSajy. e

iym autom był pawdodobnie szlahic iw

i aZ Biłłoor, któy at ów opaował a-

DZIEJE NARODU I PAŃSTWA POLSKIEGO 39 - Witaj majowa jutrzenko.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: