Prok_w_oper_rozpoz.pdf

MICHAŁ GABRIEL WĘGLOWSKI

Zarys problematyki współpracy

prokuratora z innymi organami

ścigania na etapie czynności

operacyjno-rozpoznawczych

Problematyka współdziałania Prokuratury z innymi organami ścigania

takimi, jak Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, czy ostatnio

Centralne Biuro Antykorupcyjne, nie jest zagadnieniem nowym, jeżeli cho-

dzi o etap czynności operacyjnych podejmowanych przez te instytucje. Na

pewno jednak od 10-15 lat zyskuje coraz większe znaczenie. Wynika to

z prostego faktu transformacji ustrojowej, gospodarczej i politycznej jaką

przeszła Polska od 1989 r. Ciemną stroną tego niewątpliwie pozytywnego

procesu jest jednak rozwój przestępczości zorganizowanej, a także wzrost

zagrożenia terroryzmem, w szczególności wobec aktywnej, w tym militar-

nej, roli Polski jako sojusznika USA na arenie międzynarodowej.

O ile współdziałania Prokuratury z Policją, ABW i innymi uprawnionymi

instytucjami na drodze zwalczania przestępczości na etapie postępowania

karnego nie budzi co do istoty rzeczy wątpliwości, o tyle współdziałanie ope-

racyjne wprost przeciwnie, a przez niektórych przedstawicieli tak świata

nauki, jak i praktyki może być uznawane za niedopuszczalne 1 . Współdziała-

nie w postępowaniu karnym jest bowiem jasno zdefiniowane poprzez prze-

pisy kodeksu postępowania karnego, w szczególności dotycząc fazy postę-

powania przygotowawczego. Ewentualne kontrowersje nie dotyczą istoty

rzeczy, a co najwyżej mogą się rodzić na tle sposobu wykładni, a w konse-

kwencji realizacji w praktyce niektórych przepisów kpk. Niemniej jednak

nie ma tu wątpliwości, iż prokurator w ramach prowadzonego postępowa-

nia przygotowawczego jest podmiotem wiodącym i nadrzędnym nad podle-

głymi mu w wymiarze procesowym funkcjonariuszami odpowiednich służb

1 Tak np. K. Olejnik, Zakres stosowania czynności operacyjnych, możliwości

procesowego wykorzystania ustaleń operacyjnych w procesie karnym oraz dopusz-

czalny udział sędziego i prokuratora w działaniach operacyjnych, Prokurator 1/

2007.

Zarys problematyki współpracy prokuratora z innymi organami ścigania...

ochrony porządku i bezpieczeństwa, realizujących czynności dochodzenio-

wo-śledcze. Najbardziej wyrazistym wyznacznikiem tej relacji jest treść prze-

pisów art.15 § 1 k.p.k. („Policja i inne organy w zakresie postępowania

karnego wykonują polecenia sądu i prokuratora oraz prowadzą pod nadzo-

rem prokuratora śledztwo lub dochodzenie w granicach określonych

w ustawie”) oraz art. 326 § 3 pkt 4 k.p.k. („Z tytułu sprawowanego nadzo-

ru prokurator może w szczególności [...] wydawać postanowienia, zarządze-

nia lub polecenia oraz zmieniać i uchylać postanowienia i zarządzenia wyda-

ne przez prowadzącego postępowanie.”).

Zupełnie inaczej ma się sprawa z czynnościami o charakterze operacyj-

no - rozpoznawczym, do których podejmowania uprawnionych jest, a jed-

nocześnie i zobligowanych, szereg służb. Aktualnie są nimi: Policja, Agencja

Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu, Biuro Ochrony Rządu,

Centralne Biuro Antykorupcyjne, Służba Kontrwywiadu Wojskowego, Służ-

ba Wywiadu Wojskowego, Straż Graniczna i Żandarmeria Wojskowa. Do

grupy tych podmiotów należy także zaliczyć inspektorów kontroli skarbowej

i pracowników tzw. wywiadu skarbowego.

Jak łatwo zauważyć, liczba podmiotów uprawnionych jest znaczna. Na-

tomiast w oczywisty sposób stopień współpracy pomiędzy prokuratorem

a przedstawicielami wymienionych służb jest bardzo zróżnicowany, mając

na uwadze specyfikę poszczególnych formacji. Poczynając od szeroko za-

krojonej kooperacji z Policją (w tym Centralnym Biurem Śledczym), do mi-

nimalnej (lub być może nie występującej w praktyce) z Agencją Wywiadu.

Podejmując niniejsze rozważania należy przedstawić kilka pytań, na

które próba odpowiedzi może służyć jako głos w dyskusji nad prawnym

ukształtowaniem omawianego zagadnienia. Pytania te można sformułować

w następujący sposób:

– czym są i czemu służą czynności operacyjno – rozpoznawcze?

– jaki jest katalog tych czynności de lege lata?

– jakie znaczenie może mieć udział prokuratora w realizacji czynności

operacyjno-rozpoznawczych i czy udział ten oraz w jakim zakresie jest

konieczny?

– czy bieżące uregulowania prawne w sposób dostateczny regulują kwe-

stię udziału prokuratora?

– w jaki sposób de lege ferenda sformułować zagadnienie czynności

operacyjno-rozpoznawczych, a w szczególności ewentualnej aktywności

prokuratora w tej mierze?

PROKURATOR 3-4(31-31)/2007

Michał Gabriel Węglowski

W literaturze przedmiotu napotkać można różne definicje czynności ope-

racyjno-rozpoznawczych. Prof. T. Hanausek określa je jako: „odrębny system

poufnych bądź tajnych działań organów policyjnych [...] prowadzonych poza

procesem karnym, lecz zazwyczaj służących aktualnym bądź przyszłym celom

tego procesu i wykonywanych dla zapobiegania i zwalczania przestępczości i

innych prawnie określonych negatywnych zjawisk społecznych” 2 .

Z kolei J. Konieczny stwierdza, iż czynności operacyjno-rozpoznawcze

mają na celu tajne uzyskiwanie informacji istotnych do realizacji związanych

z bezpieczeństwem i porządkiem publicznym zadań państwowych 3 . M. Kulic-

ki określa je jako, przeważnie niejawne, rozpoznawanie środowisk krymino-

gennych i kryminalnych (w tym ich dezintegracja), wykrywanie czynników

sprzyjających przestępczości i zdarzeń mających cechy przestępstw oraz

osób, które mogą okazać się ich sprawcami, wykrywanie źródeł dowodowych

oraz zapobieganie przestępstwom i działaniom godzącym w bezpieczeństwo

i porządek publiczny 4 . Wreszcie Z. Czeczot i T. Tomaszewski czynności opera-

cyjno-rozpoznawcze definiują zwięźle jako dyskretne zasięganie różnych infor-

macji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach w celu zapobiegania przestęp-

stwom oraz ujawnienia przestępstw i wykrycia ich sprawców 5 .

Nie rozstrzygając, która z tych definicji najtrafniej oddaje istotę rzeczy,

należy przyjąć, iż sednem czynności operacyjno-rozpoznawczych jest działanie

odpowiednich uprawnionych organów prowadzone przeważnie poza formal-

nym postępowaniem karnym, częściej w sposób niejawny niż jawny, zmierza-

jące do realizacji ustawowych zadań danej służby, najczęściej mające na celu

zapobiegniecie popełnieniu przestępstwa lub ujawnienia danych (dot. spraw-

ców, okoliczności zdarzenia etc.) o już popełnionym przestępstwie.

W powyżej przytoczonej literaturze najczęściej wskazuje się następują-

ce proste oraz złożone formy działalności operacyjnej. Do tych pierwszych

zalicza się wg J. Koniecznego:

– wywiad policyjny (rozpytanie),

– obserwację,

– pracę z osobowymi źródłami informacji (informatorami),

– korzystanie ze zbiorów i ewidencji,

2 T. Hanausek, Kryminalistyka. Zarys wykładu, Wyd. Zakamycze 2000, s. 130.

3 J. Konieczny w: Kryminalistyka pod red. J. Widackiego, Wyd. CH BECK 1999,

s. 110.

4 M. Kulicki, Kryminalistyka. Wybrane zagadnienia teorii i praktyki śledczo-

sądowej, Wyd. UMK, Toruń 1994, s. 61-63.

5 Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka ogólna, Wyd. COMER, Toruń

1996, s. 67.

Zarys problematyki współpracy prokuratora z innymi organami ścigania...

– zakup kontrolowany,

– przesyłkę kontrolowaną 6 ,

– techniki operacyjne (podsłuch, podgląd oraz niejawne otwarcie kore-

spondencji).

Formy złożone pracy operacyjnej to:

– inwigilacja (śledzenie osoby),

– rozpracowanie operacyjne,

– infiltracja środowiska,

– analiza operacyjna.

Przechodząc do drugiej kwestii, de lege lata katalog uprawnień opera-

cyjno-rozpoznawczych nie jest jednorodny. Poszczególne formacje ochrony

porządku i bezpieczeństwa tak wewnętrznego, jak i zewnętrznego państwa,

posiadają swój „własny” zestaw odpowiednich środków, co nie oznacza, iż

część kompetencji nie pokrywa się. Zagadnienie tych uprawnień każdora-

zowo uregulowane jest w odpowiedniej ustawie, konstytutywnej dla danej

formacji. I tak:

– w ustawie z dn. 6 kwietnia 1990 r. o Policji 7 – dla Policji,

– w ustawie z dn. 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrz-

nego i Agencji Wywiadu 8 – dla ABW oraz dla AW 9 ,

– w ustawie z dn. 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu 10 – dla BOR,

– w ustawie z dn. 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyj-

nym 11 – dla CBA,

– w ustawie z dn. 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowe-

go oraz Służbie Wywiadu Wojskowego 12 – dla SKW oraz dla SWW 13 ,

6 Choć np. T. Hanusek zakup i przesyłkę kontrolowaną zalicza do form złożonych.

Zresztą autor ten stosuje bardzo szczegółową i rozbudowaną klasyfikację czynności ope-

racyjno-rozpoznawczych. Podział ten jednak nie ma istotnego znaczenia dla niniejszych

rozważań.

7 Tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 7, poz. 58 z późn. zm.

8 Dz. U. z 2002 r. Nr 74, poz. 676, z późn. zm.

9 Przy czym Agencja Wywiadu na terenie RP tylko wyjątkowo może wykonywać

niektóre ustawowo wskazane czynności operacyjno-rozpoznawcze i zawsze działając za

pośrednictwem szefa ABW (art. 6 ust. 3).

10 Tekst jednolity Dz. U. z 2004 r., Nr 163, poz. 1712 z późn. zm.

11 Dz. U. z 2006 r. Nr 104, poz. 708, z późn. zm.

12 Dz. U. z 2006 r. Nr 104, poz. 709, z późn. zm.

13 Podobne zastrzeżenie, jak przy czynnościach AW na terenie RP, dotyczy Służby

Wywiadu Wojskowego i adekwatnego pośrednictwa szefa Służby Kontrwywiadu Woj-

skowego lub szefa ABW (art. 6 ust. 3).

PROKURATOR 3-4(31-31)/2007

Michał Gabriel Węglowski

– w ustawie z dn. 12 października 1990 r. o Straży Granicznej 14 – dla SG,

– w ustawie z dn. 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojsko-

wych organach porządkowych 15 – dla ŻW,

– w ustawie z dn. 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej 16 – dla in-

spektorów i pracowników kontroli skarbowej oraz pracowników wywia-

du skarbowego 17 .

O nieprzejrzystości tej tematyki świadczy nie tylko fakt, iż wymienione

akty prawne nie definiują pojęcia czynności operacyjnych, czy też operacyj-

no-rozpoznawczych, ale też nie wymieniają expressis verbis zamkniętego

ich katalogu, a nadto różnie tytułują rozdziały im poświęcone. Ustawa

o Policji działalność operacyjno-rozpoznawczą reguluje w rozdziale 3 zatytu-

łowanym „Zakres uprawnień Policji”. Ustawa o ABW i AW w rozdziale 4

„Uprawnienia funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz

Agencji Wywiadu”. Podobnie nazwany rozdział 3 zawierają ustawa o CBA

oraz ustawa o SKW i SWW. Z kolei ustawa o Straży Granicznej odpowied-

nie przepisy statuuje w rozdziale 3 zatytułowanym „Zakres uprawnień Stra-

ży Granicznej”. Podobnie ustawa o BOR w rozdziale 3 „Formy działania

i zakres uprawnień BOR”. Natomiast Żandarmeria Wojskowa uzyskuje

środki prawne z mocy rozdziału 3 „Uprawnienia i obowiązki służbowe Żan-

darmerii Wojskowej”. Wreszcie odpowiednie kompetencje dla pracowni-

ków wywiadu skarbowego wskazane są w rozdziale 4 „Wywiad skarbowy”.

Tenże brak definicji powodować może określone trudności interpretacyjne,

w określeniu czy dane uprawnienie jest elementem czynności operacyjno-

rozpoznawczych, czy też innych, np. administracyjno-porządkowych, jak

w przypadku Policji.

Jedyną służbą, której ustawa w samym tytule rozdziału posługiwała się

omawianym tu pojęciem jest Służba Celna, z rozdziałem 1c „Czynności

operacyjno-rozpoznawcze”, który był zawarty w ustawie z dn. 24 lipca

1999 r. o Służbie Celnej 18 . Jednakże rozdział ten został uchylony wyżej

wzmiankowaną ustawą statuująca Centralne Biuro Antykorupcyjne,

w związku z czym aktualnie Służba Celna nie posiada uprawnień operacyj-

14 Tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz.1997, z późn. zm.

15 Dz. U. z 2001 r. Nr 123, poz.1353, z późn. zm.

16 Tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz.65, z późn. zm.

17 W dalszej części wywodu, jeżeli nie wskazano inaczej, przywołanie numeracji

określonego przepisu odnosi się do ustawy właściwej dla danej służby.

18 Tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz.1641, z późn. zm.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: