1. Poznanie psychologiczne jako poznanie naukowe – wiedza naukowa versus wiedza potoczna i wiedza nienaukowa – zasada racjonalności w ujęciu Kazimierza Ajdukiewicza.
Aby poznanie można było uznać za naukowe, musi realizować określone cele, dwa rodzaje celów:
a) cele zewnętrzne – wynikają z funkcji, jakie pełni nauka w społeczeństwie (gdy jest stosowana do realizacji pewnych zadań teoretycznych lub praktycznych)
b) cele wewnętrzne – to cele jakie sobie uczony stawia w swej pracy badawczej - cele poznawcze.
Wiedza naukowa, jako w.racjonalna, w odróżnieniu do irracjonalnej, spełnia dwa kryteria:
· intersubiektywna komunikowalność rezultatu badawczego
· intersubiektywna sprawdzalność rezultat bad
oba kryteria składają się na zasade intersubiekt zwaną też słabą zasadą racjonalności
Intersubiektywna komunikowalność rezultatu badawczego – tzn, że rezultaty badań naukowych muszą być zrozumiałe nie tylko dla badacza, ale muszą być dostępne każdemu specjaliście przygotowanemu merytorycznie. Rezultaty te muszą być osiągnięte na drodze racjonalnej, nie można w celu ich zrozumienia odwoływać się do intuicji;
Intersubiektywna sprawdzalność (kontrolowalność) rezultatu badawczego – wyniki muszą zostać przedstawione tak, aby każdy badacz mógł powtórzyć badanie i uzyskać identyczne wyniki-czyli powtarzalność badań;
Zasada racjonalnego uznawania przekonań (mocna zasada racjonalności – Kazimierz Ajdukiewicz) – mówi, iż powinniśmy uznawać twierdzenia na podstawie badań a nie dogmatów (nie można twierdzić, że coś jest bo ja tak myślę) – im bardziej zawodny metodologicznie sposób uzyskania jakiegoś rezultatu badawczego, tym ostrożniej należy go interpretować. Każde twierdzenie powinno być potwierdzone eksperymentalnie. Twierdzenia bez poparcia empirycznego mogą mieć charakter wyłącznie wskazówek heurystycznych.
W psychologii jako nauce empirycznej nakazuje się psychologom uznawać za naukowe jedynie takie wypowiedzi, które oparte zostały na rezultatach badawczych pozyskanych w dobrze kontrolowanych warunkach badań empirycznych.
Poznanie naukowe jest wiec INTERSUBIEKTYWNE, POWTARZALNE oraz ma IDEALIZACYJNY CHARAKTER.
2. Struktura procesu badawczego w psychologii - scharakteryzuj 8 etapów wg Jerzego Brzezińskiego.
1. Sformułowanie problemu badawczego oraz hipotezy badawczej.
Badanie naukowe zaczyna się od zwerbalizowania problemu naukowego w postaci pytania: „ Od jakiej ZN-X i jak, zależy dana ZZ-Y”. Czyli jakie ZN-X można uznać za istotne dla danej ZZ-Y, a przedewszystkim jaki jest charakter związku (zależności) łączącego zzY ze znX lub z wieloma Zn (zwykle liniowe lub nieliniowe-krzywe). Odpowiedź na pytanie badawcze to hipoteza badawcza czyli najbardziej prawdopodobna odpowiedź na pytanie badawcze, która przybiera zawsze postać twierdzenia. Dobrze sformułowana hipoteza powinna być sprawdzalna.
2. Określenie obrazu przestrzeni zmiennych niezależnych istotnych dla zmiennej zależnej Y oraz obrazu struktury przestrzeni zmiennej Y oraz rodzaju struktury przestrzeni zmiennych niezależnych X istotnych dla zmiennej zależnej.
3. Operacjonalizacja zmiennych.
Nadanie zmiennym (które mają jeszcze status zmiennych teoretycznych) określonego sensu empirycznego czyli przekład z języka teoretycznego na język operacji pomiarowych – swoisty pomost łączący świat teorii psychologicznych ze światem faktów empirycznych. Narzędziami którymi najczęściej posługują się psycholodzy dokonując operacjonalizacji, to testy psychologiczne.
4. Wybór modelu badawczego.
Przystępując do zaplanowania badania empirycznego nastawionego na sprawdzenie hipotezy badawczej psycholog musi odwołać się do modelu badawczego. Istnieją 2 klasy modeli badawczych:
Model eksperymentalny zakłada manipulację zmiennymi niezależnymi istotnymi dla Y
Model korelacyjny - regresyjny nie zakłada manipulacji zmiennymi.
5. Dobór próby z populacji.
Na próbie badacz przeprowadza określoną procedurę sprawdzania hipotez wyprowadzoną z modelu eksperymentalnego lub korelacyjnego. Tylko próba pobrana z populacji z w sposób losowy jest w pełni reprezentatywną.
6. Wybór modelu statystycznego.
Po uporządkowaniu danych badacz dokonuje wyboru modelu statystycznego w ramach którego testowane będą hipotezy.
Modelowi eksperymentalnemu odpowiadają modele statystyczne: model testu t, model ANOVA/MANOVA.
Modelowi korelacyjnemu odpowiada model statystyczny wielokrotnej regresji/korelacji.
7. Akceptacja lub odrzucenie hipotezy.
Na tym etapie badacz podejmuje decyzję dotyczącą tego, czy sprawdzaną hipotezę można uznać za potwierdzoną czy niepotwierdzoną. W drugim przypadku badanie można uznać za zakończone niepowodzeniem.
8. Ocena, interpretacja i generalizacja rezultatu badawczego.
Badacz dokonuje oceny jakości metodologicznej przeprowadzonego badania oraz odpowiada na pytania: „Jakie jest znaczenie psychologiczne rezultatu badawczego?” oraz „Jaki jest zasięg sformułowanych wniosków?”.
3. Definicja zmiennej – klasyfikacja zmiennych niezależnych, istotnych dla danej zmiennej zależnej.
Zmienną definiujemy jako właściwość, która przyjmuje różne wartości dla obiektów których dotyczy. Zmiennymi są na przykład: płeć, poziom wykształcenia, neurotyzm, lęk, poczucie winy.
Wszystkie możliwe do skonstruowania zmienne w psychologii dzielą się na dwie klasy:
- zmienne zależne – te które podlegają oddziaływaniom ze strony innych zmiennych, oznacza się je symbolem Y;
- zmienne niezależne – te, które oddziałują na inne zmienne, oznacza się je symbolem X;
Jeśli chodzi o zmienne niezależne to możemy je podzielić na dwa podzbiory:
- zmienne istotne dla zmiennej zależnej tzn że na nią oddziałują;
- zmienne nieistotne dla zmiennej zaleznej tzn że na nią nie oddziałują;
Jeśli chodzi o siłe oddziaływania zmiennych X to możemy je podzielić na:
- Zmienne niezależne główne
- Zmienne niezależne uboczne
Ze względu na wielkość zbioru, z którego dana zmienna przyjmuje wartości:
- zmienne dwuwartościowe - dychotomiczne (przyjmuje tylko dwie wartości) lub zdychotomizowane (de facto wielowartościowe, ale badacz z jakiś względów sprowadził je do postaci dwuwartościowej np. wzrost: wysoki-powyżej 170, a poniżej-niski)
- zmienne wielowartościowe – politomiczne (wiele różnych wartości – aczkowlwiek ich liczba jest ograniczona)
- zmienne trójwartościowe – trychotomiczne (popularny system odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe: tak, nie, nie wiem)
Klasyfikacja skal pomiarowych – Stevens (wyróżnił 4 typy zmiennych ze względu na typ skali pomiarowej):
1.z nominalne – jakościowe, kategorialne, dwuwartościowe lub wielowartościowe np. płeć czy miejsce zamieszkania: wieś, małe miasto, duże miasto.
Pozwalają jedynie powiedzieć że dwie osoby SA jednakowe lub się różnią.
2.z porządkowe – pozwalają na uporządkowanie osób według wartości jakie przyjmują zmienne. Możemy zatem nie tylko stwierdzić, że ta osoba różni się od tamtej, bo dana zmienna przyjmuje dla nich różne wartości, ale możemy także powiedzieć, że ta osoba wyprzedza tamtą osobę pod względem wartości zmiennej.
3.z interwałowe – przedziałowe - pozwalają stwierdzić o ile natężenie jakiejś zmiennej (x) osoby A jest < lub > od natężenia tej zmiennej dla osoby B.
Nie pozwalają stwierdzić ile razy pod względem natężenia danej zmiennej ktoś jest „gorszy” lub „lepszy” (°C).
4.z ilorazowe – stosunkowe - pozwalają stwierdzić ile razy ktoś jest „lepszy” lub „gorszy” pod względem natężenia danej zmiennej ( ile razy szybszy czas reakcji, ile razy cięższy)
Dodatkowo zmienne dzielimy na:
- kontrolowane - te których wpływ badacz jest w stanie uwzględnić w badaniu
- nie kontrolowane - te których wpływu badacz nie jest w stanie uwzględnić w badaniu
4. Charakterystyka modelu eksperymentalnego. Objaśnij 3 kluczowe terminy: „manipulacja”, „kontrola”, „pomiar”. Omów zalety i wady planu Solomona.
Model eksp. to taki model sprawdzania hipotez o zależnościach między ZZ i ZN główną, który zakłada:
a) manipulację (pojęcie centralne odróżniające Badanie eksperymentalne od innych Badań empirycznych) co najmniej jedną ZN główną – polega na przydzielaniu poszczególnych jej wartości osobom badanym z próby i obserwacji jaką to wywoła odpowiedź zmiennej zależnej.
Przydzielanie to musi być losowe. Proces ten nazywamy to randomizacją.
Niespełnienie wymogu randomizacji czyni plan eksperymentalny quasieksperymentalnym.
b) kontrolę – Badanie eksperymentalne powinno być przeprowadzone w dobrze kontrolowanych warunkach. Mamy tu do czynienia z kontrolowaniem pozostałych zmiennych, ubocznych i zakłócających uznanych przez badacza za istotne dla ZZ.
Wyróżniamy dwie metody kontroli ZN ubocznych:
- metoda ustalania stałej wartości lub przedziału tej wartości danej zmiennej ubocznej np. wszyscy badani w podobnym wieku
- dobór osób w pary lub triady wg dyrektywy: zminimalizuj zróżnicowanie wewnętrzne pary i maksymalizuj zróżnicowanie między parami.
c) pomiar – badacz dokonuje pomiaru zmienności ZZ, spowodowanej oddziaływaniem na nią ZN głównej. Pomiar powinien być przeprowadzony na jak najwyższym poziomie, według skali, najlepiej ilorazowym lub interwałowym
Plan Solomona –czterogrupowy z dwiema grupami eksperymentalnymi i dwiema grupami kontrolnymi – z pretestem i posttestem w czterech grupach.
Etapy badania:
Etap 1. badacz przeprowadza w grupie 1 i 2 Pretest.
Etap 2. Do grup 1. i 3. badacz wprowadza postępowanie eksperymentalne.
Etap 3. We wszystkich czterech grupach badacz przeprowadza posttest.
ZALETY:
Jest to plan pozbawiony wad metodologicznych, zwłaszcza gdy występuje w połączeniu z zaawansowaną analizą danych (analiza wariancji czy analiza kowariancji). Uznaje się go za najlepszy z metodologicznego punktu widzenia.
WADY:
Jedynym ograniczeniem jest koszt badania. Korzyści uzasadniają jednak zwiększenie nakładów na badania.
5. Założenia modelu statystycznego ANOVA jako podstawa badania eksperymentalnego w psychologii (uwzględnienie w jednym badaniu wielu zmiennych niezależnych).
Podstawowe założenia analizy wariancji:
1. Analizowana zmienna zależna jest mierzalna na skali co najmniej przedziałowej;
2. Próba została pobrana z populacji w sposób losowy (I zasada randomizacji);
3. Osoby z prób zostały przydzielone w sposób losowy do poszczególnych i porównywalnych grup (II zasada randomizacji);
4. Wszystkie pomiary otrzymane od jednostek eksperymentalnych (osób) są niezależne;
(A. Stanisz PRZYSTĘPNY KURS STATYSTYKI t II)
Więcej:
Aby zastosować test F ANOVA, badacz musi spełnić podstawowe założenia:
1. ZZ Y mierzona jest na poziomie co najmniej skali interwałowej.
2. Osoby zostały losowo pobrane z populacji do próby.
3. Osoby z próby zostały losowo przypisane do p grup porównawczych odpowiadających p poziomom czynnika A (gdy jest to eksperyment jednoczynnikowy) czy do pqr… grup porównawczych odpowiadających pqr… kombinacjom poziomów czynników ABC… (jeżeli jest to eksperyment wieloczynnikowy).
4. Ponieważ w i-tej populacji średnia ogólna (μi.) i efekt i-tego poziomu czynnika A (αi) są stałe dla wszystkich osób z tej populacji, więc jedyne, co je różni, to nie kontrolowane przez badacza zmienne uboczne i zakłócające, które określamy łącznie nazwą błędu eksperymentalnego (εik). Rozkład εik jest w i-tej populacji normalny ze średnią zero ...
mimi_mimi66