TEZA 20

ŚWIĘCI ZAKONODAWCY – BENEDYKT, FRANCISZEK, DOMINIK, BRYGIDA, IGNACY LOYOLA, TERESA Z AVILA

BENEDYKT Z NURSJI  (ok. 480-543)

Był synem średnio zamożnego właściciela ziemskiego w okolicach Nursji (dziś Norcia w Umbrii we Włoszech). Szybko opościł swoje miasto udając się w okolice Enfide. Z czasem stał się tam popularny, schronił się w górach, a przyjąwszy z rąk jakiegoś mnicha habit, zamieszkał w grocie na zboczu doliny Anio (pustelnictwo w Subiaco gdzie najpierw pod opieką starszego mnicha, a potem samodzielnie prowadził życie pustelnicze). Dowiedzieli się o nim liczni mnisi z podupadłych klasztorów i inni adepci życia  w cnocie, przybywając do niego utworzyli wkrótce pod jego kierunkiem 12 małych klasztorów po dwunastu uczniów w każdym. Po konflikcie z pobliskim klasztorem sam  z grupą mnichów przeniósł się do dawnej fortecy na Monte Cassino. Tam przystąpił do organizacji życia klasztornego i opracowywania Reguły. Pisał ją przez całe lata, modyfikując jej tekst , sam oryginał się nie zachował  ( rok 896 – pożar klasztoru w Teano), natomiast istnieje wiele odpisów. Benedykt tworząc Regułę, nie zamierzał stwarzać życia mniszego. Znając przeszłość monastycyzmu, raczej postanowił przystosować ją na grunt mentalności zachodniej. Stąd też łagodzi nieco w porównaniu ze starymi koncepcjami wschodnimi rodzaj życia w tym , co mogłoby stać się przesadą. We wszystkim: w modlitwie, pracy, pożywieniu i spoczynku zaleca się święty umiar, żądając od zakonników potrójnych ślubów: ubóstwa, czystości i posłuszeństwa, z której do dnia dzisiejszego korzystają benedyktyni. Toteż na pierwszy plan wysuwa się ROZTROPNOŚĆ I UMIARKOWANIE. Również żywe czucie społeczne i zrozumienie dla norm prawnych. Dlatego też jako pierwszy z zakonodawców kandydatom na mnichów proponuje stabilność i profesję, tym zaś sposobem pragnie z zakonu uczynić jedną rodzinę, której głową musi być opat. Stanowisko opata jest dla Benedykta stanowiskiem bardzo doniosłym, dlatego poświęca mu bardzo dużo uwagi. (ora et labora)Reguła polega ona głównie na wyrzeczeniu się jakiejkolwiek własności, posłuszeństwie przełożonemu, modlitwie, pracy na rzecz wspólnoty (ora et labora) oraz nauczaniu. Na starszych zakonników nakłada obowiązek nauki dzieci i przepisywania dawnych rękopisów (dzięki czemu zachowało się wiele pomników literatury wczesnochrześcijańskiej). Każdy wstępujący do klasztoru powinien zostać nowicjuszem przez rok, by nauczyć się reguły i przyzwyczaić do klasztornego życia. Reguła ta nie jest czymś absolutnie nowatorskim. Jest w niej sporo reminescencji z dawnych reguł i pism ascetycznych szczególnie z nauki ojców egipskich i Reguły św. Augustyna, które Benedykt niewątpliwie znał. Przede wszystkim jednak ta reguła jest nasycona ideami ewangelicznymi i ożywiona chęcią stworzenia pewnym norm dla prawdziwej służby Panskiej, do której mogliby ludzi przeciętni o dobrej woli.

Przeczuwając swoją śmierć, Benedykt karze się zaprowadzić do oratorium. Po przyjęciu Eucharystii, będąc wspartym na braciach zakonnych, na stojąco przeżywa chwile agonii.  Pochowano go we wspólnym grobie z jego siostrą Scholastyką w Oratorium św. Jana Chrzciciela, jednak z uwagi na liczne napady przenoszono relikwie w inne miejsca, aż trafił do Francji na początku VIII w. – do Fleury. Wpłynęło to na ustalenie się drugiej daty upamiętniającego świętego – dzień translacji szczątek – 11 lipca. Reguła benedyktyńska, mniej lub bardziej zmieniona kształtowała wiele instytucji mniszych – kamedułów, cystersów, trapistów, walumbrozjanów, sylwestrynów, celestynów, norbertanów, kartuzów i wielu innych nie mówiąc już o gałęziach żeńskich.

W tradycji zachodniej święty uważany jest za patrona wielu zakonów, architektów, górników, inżynierów, nauczycieli, speleologów, uczniów, wydawców. W 1964 r., w czasie trwania II Soboru Watykańskiego został przez papieża Pawła VI ogłoszony patronem Europy.

IKONOGRAFIA:

W tradycji zachodniej przypisuje się mu wiele atrybutów, m.in. anioła, bicz, hostię, kielich z wężem, pęknięty kubek, kruka z chlebem w dziobie, pastorał, psa.

W tradycji wschodniej święty przedstawiany jest w czarnym habicie mnicha, z siwą, niedługą brodą i łysiną czołową (niekiedy na większej łysinie znajduje się mały kosmyk włosów). W obu rękach najczęściej trzyma zwinięty zwój, niekiedy błogosławi albo ma krzyż w dłoni.

FEANCISZEK Z ASYŻU  (ur. latem lub jesienią 1181 w Asyżu, zm. 3 października 1226 w Porcjunkuli pod Asyżem)

Był synem zamożnego mieszczanina, handlarza suknem. Na chrzcie nadano mu imię nadano mu Jan Chrzciciel, lecz ojciec zwykł nazywać go Francesco. Źródła podają, że Franciszek miał brata o imieniu Anioł. Pierwsze lata swego życia spędza w rodzinnym Asyżu. Uczęszcza do parafialnej szkoły przy kościele św. Jerzego, gdzie otrzymuje podstawowe wykształcenie. Mając 21 lat bierze udział w wojnie pomiędzy Asyżem a Perugią. Konflikt dotyczył wykupu ziemi komunalnej przez szlachtę asyską. Na przełomie 1202-1203 roku zostaje uwięziony w Perugii. Uwolniony w 1204, ze względu na ciężką chorobę powraca do Asyżu. Rok 1205 jest początkiem powolnego procesu nawrócenia Franciszka. W czasie wyprawy wojennej do Apulii, w Spoleto przyszły święty ma wizję, która zadecyduje o kolejach jego życia. Ponownie wraca do Asyżu, gdzie hojnie obdarza spotkanego po drodze trędowatego. Daje mu pocałunek pokoju. W asyskim kościele San Damiano jesienią tego samego roku słyszy głos Chrystusa przemawiającego z ikony krzyża, który każe mu iść i odbudować Kościół. Wydarzenie to opisują biografowie franciszkańscy Tomasz z Celano i Bonawentura z Bagnoregio. W tym samym czasie Franciszek popada w konflikt z własnym ojcem, nieakceptującym postawy syna. Franciszek wezwany do sądu biskupiego w roku 1206 wyrzeka się swojej części majątku, rozpoczyna życie pokuty, m.in. asystując trędowatych w leprozorium. W latach 1206-1208 restauruje podasyskie kaplice: San Damiano, San Pietro oraz kaplicę Matki Bożej Anielskiej w Porcjunkuli pod Asyżem. W 1209 roku usłyszał w kościele tekst Mt 10,9, decydując się na służbę apostolską i całkowite ubóstwo, zdejmuje eremicki habit i przywdziewa brązową, prostą tunikę – typowy strój plebejski ówczesnej Umbrii. 16 kwietnia tego samego roku przyłączają się do niego Bernard z Quintavalle i Piotr z Cattani. W kilka dni później do grupki pierwszych franciszkanów dołącza brat Idzi z Asyżu. Minoryci (bracia mniejsi) zaczynają odbywać wyprawy misyjne (Marca di Ancona, Poggio Bustone, Rieti, Florencja). Następnie z dwunastoma towarzyszami podąży do Rzymu, do papieża Innocentego III, aby otrzymać jego aprobatę dla nowego sposobu życia monastycznego. Papież Innocenty z obawami sceptycznie podchodził do pomysłu, jednak został przekonany przez kardynała Jana Colonny, jak i snem, w którym postać Franciszka podpierała mury Lateranu. Wracając z Rzymu Franciszek z pierwszymi towarzyszami zatrzymuje się w Rivotorto, a następnie w Porcjunkuli pod Asyżem, która staje się w ten sposób kolebką franciszkanów. W 1211 roku powstał pierwszy konwent w Bolonii i w tym też czasie Franciszek nadał habit Klarze z Offroduccio, dając tym samym początek zakonowi Klarysek. W 1223 roku Franciszek urządził pierwszą w historii STAJENKĘ w Greccio. Następnie wyjechał do Alvernii i wówczas otrzymał stygmaty, o których prawie nikt  nie wiedział i do wiadomości ogółu trafiło to dopiero po śmierci świętego. W roku 1225 Franciszek zaczyna coraz bardziej odczuwać dolegliwości związane z chorobą oczu. Za namową brata Eliasza poddaje się bezskutecznym zabiegom lekarskim. Przebywając w tym czasie w kościele San Damiano układa Pieśń słoneczną. Ostatnie miesiące swego życia spędza podróżując od miasta do miasta, by pod koniec pory letniej 1226 powrócić do Asyżu. Umiera położony na własne życzenie na gołej ziemi w sobotę 3 października 1226 roku. Następnego dnia mieszkańcy Asyżu przenoszą ciało świętego do kościoła San Giorgio w środku miasta. Brat Eliasz powiadamia o śmierci Franciszka śląc List okólny o śmierci św. Franciszka. Z miejsca pierwotnego pochówku ciało świętego zostanie przeniesione 25 maja 1230 roku do wybudowanej specjalnie przez Eliasza Bombarone bazyliki na Colle del Paradiso w Asyżu, z uwagi na zagrożenie relikwii. Eliasz rozkazał potajemnie zamurować ciało świętego w jednej ze ścian. Spowodowało to narodziny licznych legend, które zostały ostatecznie rozwiane w 1818 roku, na polecenie Piusa VII dokonano dyskretnych badań i bez problemu zidentyfikowano szczątki Franciszka.

Patron albertynów, franciszkanów, kapucynów, franciszkanów konwentualnych, bernardynek, kapucynek, klarysek, koletanek, tercjarzy; Włoch, Asyżu, Bazylei, Akcji Katolickiej, aktorów, ekologów, niewidomych, pokoju, robotników, tapicerów, ubogich, więźniów, kupców i wszystkich zwierząt.

Święty przedstawiany jest w brązowym habicie franciszkańskim z kapturem, przepasany białym sznurem z trzema węzłami symbolizującymi trzy składane przez braci mniejszych śluby: posłuszeństwa, ubóstwa i czystości. Na wielu wizerunkach Franciszek trzyma w ręku krucyfiks, a u jego stóp znajduje się czaszka – symbole pokuty i umartwienia. Artyści niejednokrotnie ukazują świętego z przebitym bokiem, rękami i stopami – to tzw. stygmaty, które Biedaczyna z Asyżu otrzymał na Górze Alvernii 14 lub 15 września 1224 roku. Współcześni artyści lubią przedstawiać św. Franciszka w otoczeniu zwierząt, ze względu na braterstwo stworzeń, jeden z elementów duchowości minoryckiej.

Duchowość św. Franciszka opiera się w głównej mierze na jak najwierniejszym naśladowaniu Chrystusa w Jego posłuszeństwie wobec planów Zbawienia, ubóstwie i czystości (chrystocentryzm). Charakteryzuje się fascynacją dla Bożej dobroci przejawiającej się w wielu znakach zauważalnych w świecie: instytucja Kościoła, braterska wspólnota, braterstwo stworzeń, wytrwałość i szacunek dla ludzkiego cierpienia. Poczucie osobistej grzeszności i zależności od dobrego Stwórcy mobilizuje braci mniejszych do wstępowania na drogę pokuty i zachęcania do pójścia tą drogą innych ludzi (apostolat, misyjność).

DOMINIK GUZMAN (ur. ok. 1172 w Calaruega, zm. 6 sierpnia 1221 w Tuluzie)

Założyciel zakonu kaznodziejów (dominikanów). Być może wywodził się z potężnego w tych okolicach rodu Guzmanów. Kształcił się w Walencji, a około 1196 roku został kapłanem, a zarazem kanonikiem w Osmie. Przy okazji licznych podróży zapoznał się z aktualnymi rozterkami ówczesnego Kościoła, zwłaszcza z problemem albigensów, bardzo licznych po drugiej stronie Pirenejów. Przebywając razem z biskupem Diego w Montpellier (1206), zetknęli się z legatami papieskimi, którzy bezskutecznie trudzili się nad nawracaniem heretyków. Diego i Dominik poradzili im wtedy, zmianę metody. Pośród debat nad nią krystalizowała się ich własna koncepcja misji  - Słowo Boże należy głosić tak, jak czynili to apostołowie – w wyrzeczeniu, ubóstwie i ruchliwości. Problem albigensów, ruchu o charakterze ludowym, domagał się analogicznego wędrownego przepowiadania. Dominik, coraz częściej myślał o stworzeniu nowego zakonu, opartego na takich zasadach. Odpowiadało to najwyraźniej tendencjom powszechnym wśród zwolenników reform gregoriańskich, nie umniejszało jednak indywidualnego i oryginalnego wkładu Dominika, który dążenia zmienił we wspólnotę o zasięgu powszechnym.  Z czasem powiększało się grono skupionych wokół Dominika. Powiększyło się również terytorium pracy, która nie stawała się łatwiejsza ani mniej niebezpieczna. Jeden z przyjaciół Dominika – biskup Tuluzy Fulko zapewnił mu i uposażył w Tuluzie fundację.  W ten sposób został utworzony pierwszy ośrodek kaznodziejów. W 1215 ropku pierwsi dominikanie w kwietniu składają swe profesje – znak powstającego zakonu. Udając się w kwietniu tego roku na Sobór Laterański IV, Dominik miała zamiar uzyskać aprobatę papieską. Lecz Innocenty III zażądał by, nowo powstały zakon kierował się jedną z dotychczasowych reguł zakonnych. Po uzgodnieniach z innymi braćmi, została wybrana reguła św. Augustyna i niektóry elementy norbertańskie. W 1216 roku została uzyskana pełna aprobata dla zgromadzenia Dominika, dzieki papieżowi Honoriuszowi III.

Bracia Kaznodzieje za główne swoje zadanie uważają głoszenie Ewangelii. W odróżnieniu od innych zakonów nie mają swojego zawołania ani jasno sprecyzowanej duchowości. Charakterystycznym rysem dominikanów jest pewien intelektualizm, wyrażający się w dogłębnym studium. Poznawanie Boga jest u dominikanów nierozłącznie związane z kontemplacją czyli osobistym spotkaniem, osobistą relacją z Bogiem. Na tej relacji opierają swoje nauczanie, zgodnie z zasadą contemplata aliis tradere (dzielić się owocami kontemplacji z innymi). Podobnie jak u benedyktynów podstawą służenia Bogu było i jest ubóstwo. Ubóstwo dominikańskie jest wyraźnie związane z apostolskimi celami zakonu. Konstytucja zakonu mówi, że jeśli mnisi pragną naśladować Apostołów, muszą żyć podobnie jak oni. Każdy z braci przed złożeniem profesji pozbywał się tego, co posiadał i tego, co mógłby otrzymać z dziedzictwa lub darowizny; od tego momentu wszystko, co miał, należało do całego zakonu. Celem ubóstwa było naśladowanie Chrystusa, który także nic nie posiadał. Sądzono, iż pozbycie się wszelkich dóbr materialnych, pozwoli lepiej słyszeć głos Pana.

W ikonografii św. Dominik przedstawiany jest w dominikańskim habicie. Jego atrybutami są: gwiazda sześcioramienna, infuła u stóp, lilia - czasami złota, księga, podwójny krzyż procesyjny, pastorał, pies w czarne i białe łaty trzymający pochodnię w pysku (symbol zakonu: "Domini canes" - "Pańskie psy"), różaniec.

BRYGIDA SZWEDZKA (ur. 1303, zm. 23 lipca 1373 w Rzymie)

Urodziła się jako Birgitta Birgersdotter w rodzinie głównego sędziego Upplandii Birgera Perssona oraz Ingeborg Bengtsdotter, która należała do rodu Folkungów. Brygida doświadczała wizji już jako dziecko. Pewnego razu ukazała jej się Dziewica Maryja z koroną na głowie. Innym razem widziała ona ukrzyżowanie Chrystusa i jego śmierć na krzyżu. Te dwa wątki – gorliwe poświęcenie się Matce Boskiej i medytacje nad męką Chrystusa – zajmowały ją do końca życia. Gdy Brygida miała dziesięć lat, umarła jej matka. Jej ojciec uważał, że nie jest w stanie wychować jej stosownie do tego, jak powinna być wychowana dziewczynka o jej pozycji, więc wysłał ją do swojej szwagierki Katarzyny Bengtsdotter w Aspanäs nad jeziorem Sommen w Östergötland. Kilka lat później, gdy miała już około trzynaście lat, została wydana za mąż wbrew swojej woli za Ulfa Gudmarssona księcia Närke. Z pewnością wolała ona żyć jako dziewica i udało jej się nawet przekonać męża, aby przez pierwsze kilka lat żyć w czystości, jednak później urodziła mu ośmioro dzieci, z których jedno (Katarzyna z Vadsteny) zostało również wyniesione na ołtarze. Razem z mężem utrzymywała żywe kontakty z pobliskimi kościołami i klasztorami, zwłaszcza z cystersami z Alvestra. Poświęcała dużo czasu na modlitwę i dość wcześnie zaczęła znana była z niezwykłych wizji, które zaczęła spisywać w języku szwedzkim i podawać do tłumaczenia na łacinę zaprzyjaźnionym spowiednikom. W kilka dni po śmierci męża, po 1344roku, otrzymała wizję, która wytyczyła jej nowe ścieżki życiowe i zapoczątkowała długą serię wizji następnych. Mniej więcej też w tym czasie Brygida założyła zgromadzenie zakonne, które stało się początkiem późniejszego Zakonu Najświętszego Zbawiciela zwanego też zakonem brygidek, którego główny dom (w Vadstena) został hojnie obdarowany przez króla Magnusa II Erikssona i jego żonę. W roku 1368  Papież Urban V wrócił do Rzymu, z Awinionu dzięki namowom i przepowiedniom Brygidy i 21 października spotkał się tam z cesarzem Karolem IV Luksemburskim. Brygida dostała możliwość przekazania swojej reguły zakonnej papieżowi, który oddał ją do zbadania. W roku 1370 reguła została zatwierdzona, jednak w wersji, która niezbyt odpowiadała Brygidzie. Urban V zdecydował też, aby ze względów bezpieczeństwa ponownie opuścić Włochy, było to jednak coś, czego Brygida nie mogła zaakceptować. Prorokowała mu, że Bóg uderzy w niego z ogromną siłą i odbierze mu zdrowie. W kilka miesięcy po zamieszkaniu w Avignonie papież rzeczywiście umarł. Umarła 23 lipca w dniu przez siebie zapowiedzianym, w czasie mszy świętej odprawianej w jej pokoju. W 1378 roku papież Grzegorz XI (po powrocie z Awinionu) ostatecznie zatwierdził regułę zakonną. Było to ostatnie, pośmiertne już dzieło Brygidy, które kontynuowała jej córka Katarzyna Szwedzka. W 1391 roku dokonano kanonizacji Brygidy.

Ofiarując całkowicie swoje życie Bogu Siostry Brygidki czynią to w następujących intencjach:

I) przywrócenie pełnej jedności podzielonych w wierze, grup i narodów tak, aby nastała jedna owczarnia pod przewodnictwem Dobrego Pasterza Jezusa Chrystusa:

2) pokonanie bolesnej bariery podziałów między chrześcijanami, co stanowi obecnie największą trudność w przyjęciu przez ludzkość orędzia Ewangelii:

3) ewangelizacja, której celem jest nawrócenie grup i narodów jeszcze niewierzących lub już zdechrystianizowanych

4) promocja i rozwój kapłaństwa ministerialnego, które nąjpełniej może służyć dziełu zjednoczenia

Brygida jaśnieje jako symbol pojednania i wspólnoty oraz znak pokoju. Jan Paweł II nazywa ją "Zwiastunką i prorokinią czasów współczesnych". Pośród upadków i zwycięstw ludzi swoich czasów jawi się Brygida jako znak, który mimo upływu wieków wzywa do odnowy wewnętrznej, zakorzenionej w trwałych wartościach Ewangelii.

W ikonografii św. Brygida przedstawiana jest w ciemnowiśniowym habicie z czerwonym welonem, na nim korona z białego płótna z pięcioma czerwonymi znakami - symbolizującymi pięć ran Jezusa. Czasami siedzi przy pulpicie i spisuje swoje wizje. Jej atrybutami są: heraldyczny lew, korona; księga, którą pisze; ptasie pióro, pielgrzymi kapelusz, serce i krzyż.

IGNACY LOYOLA (hiszp. Iñigo López de Oñaz y Loyola, ur. przed 23 października 1491, zm. 31 lipca 1556)

Posługiwał się imieniem św. Ignacego – biskupa i męczennika z Antiochii. Beatyfikowany w 1609 roku przez papieża Pawła V, a kanonizowani w 1622 przez papieża Grzegorza XV (bulla kanonizacyjna została wydana dopiero w 1623 roku przez Urbana VIII). Urodził się w Loyola w Hiszpanii, jako trzynaste dziecko Beltrana Yaneza de Onaz y Loyola i Maryny Saenz de Licona y Balda. Był początkowo na służbie ministra skarbu Juana Valasqueza, podróżując z nim po kraju, a po jego śmierci dołącza do wojsk wicekróla Nawarry, walcząc u jego boku. Podczas bitwy o obronę cytadeli w Pampelunie został ciężko ranny i udał się do rodzinnego Loyola w celu konwalescencji. W czasie tamtejszego pobytu Loyola, w celu zabicia nudy czytywał pisma chrześcijańskie takie jak: Życie Jezusa, Złota legenda Jakuba de Voragine, czy Żywoty świętych.  Treść ich mocno wpłynęła na jego życie, które w konsekwencji postanowił diametralnie zmienić. Dodatkowo objawienie MMP umocniło go w przekonaniu o lekkomyślności i jałowości życia dotychczasowego. Wyruszył więc na pielgrzymkę do Jerozolimy, lecz w trakcie zatrzymał się w Montserrat – benedyktyńskim klasztorze w celu spowiedzi. Spędził tam czas na modlitwie przez obrazem Matki Bożej, której ofiarował cały rycerski strój. Następnie udał się do Manresy i został tam 11 miesięcy, trwając na przemian w stanach ostrych pokus, uniesień, nawiedzeń. Szczególnie płodnym okazało się mistyczne przeżycie nad potokiem Cardoner. Ono to z pozostałymi doznaniami zsumowało się na bogactwo duchowego doświadczenia, które odzwierciedlało się w ignacjańskich Ćwiczeniach. Z Manresy ok. 1523 roku wyruszył przez Rzym i Wenecję do Jerozolimy, z której musiał wyjechać na żądanie papieskiego legata. Powrócił więc do Hiszpanii i rozpoczął naukę łaciny w Barcelonie, potem był słuchaczem wykładów filozoficznych w Akali i Salamance, by następnie wyjechać do Paryża w 1528 roku, w celu kontynuacji studiów humanistycznych i słuchania wykładów teologicznych. Poznał tam Piotra Fabera, Franciszka Ksawerego, Simona Rodrigeza, potem D. Laineza, A. Salmerona i N.A. Bobadillę – którzy 15 sierpnia 1534 roku złożyli śluby ub...