Kasper Miaskowski - herbu Leliwa urodził się ok. 1550 r. w Smogorzewie pod Gostyniem. Ścisłe związki ze środowiskiem reformy potrydenckiej, m.in. z Hieronimem Powodowskim, przesądziły o tematyce i kształcie artystycznym poezji Miaskowskiego, zwłaszcza religijnej. Dominują w niej treści i postawy zalecane przez sobór, a więc przede wszystkim tematyka nowotestamentowa (Rotuły na narodzenie Syna Bożego, Historyja gorzkiej męki Jezusa Pana, Pielgrzym wielkanocny), ton medytacyjno-pokutny (Elegia pokutna, Rozmowa Panienki z Śmiercią) lub polemiczno-wyznaniowy (List Marcina Lutra z piekła do swoich). W wierszach politycznych Miaskowski reprezentował poglądy regalistów skupionych wokół Zygmunta III: popierał dymitriady, wzywał do wojny z Turkami, polemizowal z rokoszanami (więzionemu przez nich Janowi Szczęsnemu Herburtowi dedykował poemat Herkules niecierpliwy, wyd. 1612). Uprawiał również poezję panegiryczną (np. oda Łódź opaleńska... z okazji ingresu biskupa A. Opalińskiego, wyd. 1608) oraz okolicznościową. Do najwyższych osiągnięć artystycznych należą nieliczne liryki refleksyjne. Zbiór rytmów Miaskowskiego wydano w 1612 w Krakowie oraz w 1622 w Poznaniu (w wersji rozszerzonej i uporządkowanej przez autora). Poezja Miaskowskiego przyniosła realizację założeń estetycznych poetyki barokowej: dynamiczne ujmowanie rzeczywistości, inspiracje biblijne, zainteresowania mistyką, chrystianizowanie mitologii. Jego utwory cieszyły się wielkim uznaniem wśród współczesnych, o czym świadczą liczne ich odpisy, a nawet plagiaty.
„Rozmowa Panienki z Śmiercią”
· Utwór jest odwołaniem do gatunku poezji średniowiecznej -> patrz: "Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią".
· utwór należy do gatunku elegii pokutnej. Jest to utwór o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych.
· tematem utworu jest rozmowa Śmierci z dzieckiem (a więc forma utworu to dialog). Wiemy, że ma ona pięć lat ponieważ sama wypowiada słowa:
"Jeszczem rodzicom nie nasłużyła, Bom ledwie pięć lat z niemi przeżyła".
Dziewczynka mówi, że niehonorowo jest podnosić na dziecko broń (w tym przypadku atrybut Śmierci - kosę). Zaś ona odpowiada ,że gorzej by się zachowała, gdyby nie wykonała woli Boga, ponieważ to on decyduje o losie ludzkim.
· Dziecko mówi, że chce im w dalszym ciągu nieść radość, nie chce zostawić ich w żalu po swoim odejściu. Śmierć mówi jej, że większy pożytek i radość będzie z niej w niebie. Dziewczynka nie boi się już jej i oddaje się woli Boga.
· motyw zmarłego dziecka, jego przedwczesnnej śmierci odsyła również do renesansu - "Treny" Jana Kochanowskiego.
· Miaskowski stara się tutaj pouczać, odwołuje się do wcześniej znanych myśli i przypomina je: Memento mori (Pamiętaj o śmierci) oraz Mors omnia adequat (Śmierć wszystkim jednaka). Ostatnią z myśli pokazuje poprzez ukazanie śmierci dziecka, te niewinne istoty są na równi z dorosłymi, śmierć jest dla nich jednakowa.
· Śmierć nie jest tutaj ukazana jak w De morte prologus czy na rycinach danse macabre. Tam była ukazana odrażająco, przerażająco, jako ktoś, kogo należy się bać i wyczekiwać ze strachem. W utworze Miaskowskiego, Śmierć nie jest obiektem strachu. Jest ona źródłem pocieszenia i nauki, że Boskie decyzje, wyroki, należy przyjmować bez strachu, zaufać im, przyjmować je z akceptacją ponieważ Bóg jest źródłem stworzenia świata. Ukazuje to dziecko, które mimo młodego wieku zgadza się z wolą Boga i bez strachu poddaje się śmierci.
„Elegia pokutna do Najświętszej Panny i Matki”
Tytuł:
· Od razu wskazuje na treść omawianego utworu
· Kasper Miaskowski nie był człowiekiem nieskazitelnym, popełniał wiele grzechów, do których przyznaje się w tej elegii, możemy przypuszczać dlaczego zatytułował ją „pokutną”, być może wiąże się to jego chęcią do odkupienia swoich win, żałuje ich
Treść:
Panegiryk – Do bp Piotra Tylickiego
· Elegia poprzedzona jest panegirykiem do bp Piotra Tylickiego
· Miaskowski wychwala w nim zalety duchownego
· Wyraża się o nim z szacunkiem, mówi, że jest człowiekiem godnym naśladowania, cnotliwym
· Natomiast siebie, Miaskowski, uważa za niegodnego do pisania o nim swoich wierszy, dlatego powierza te zadanie Muzie, która będzie lepszą obserwatorką od niego
· Obraz poety wstydliwego, który nie jest godzien pisać o wielkich czynach biskupa
· Muza obserwuje, że zwierzę na którym jedzie biskup jest dumne z tego, że ma na swoim grzbiecie tak wielką osobistość, dumnie kroczy, powoli z lekkością
· Zauważa także to, że ludzie nie zwracają uwagi na jego ubiór, skupiają się jedynie na jego cudownej twarzy
· Autor zdaje relacje z tego, co powiedziała mu jego obserwatorka – twarz biskupa była tak jasna, że wyczuwalne było światło Boga, tak jakby był przez niego naznaczony – w końcu to jego wysłannik
· Biskup naznaczony jest łaską Boga (tak jak wspominałam o tym wyżej), ma wielkie poparcie ludu; ludzie są dumni, że mogą oglądać jego oblicze, podziwiają go
· Muza jako obserwatorka, dostrzega nad biskupem łaskę Chrystusa
· Maryja jest patronką katedry
Treść ELEGII:
· Miaskowski zwraca się bezpośrednio do Maryi, nazywając ją „Rószczką” – apostrofa
· Maryja jest tą, której ludzie powierzają swoje życie, nie boją się o nic, wiedzą, że ona im zawsze pomoże
· Pojawia się tu kult Maryjny, pokazane jest jej uwielbienie
· Człowiek nie wyzbędzie się grzechu, jeżeli Maryja nie wstawi się za niego u Boga
· Miaskowski porównuje ją do „Gwiazdy Morskiej”, która rozumiana jest jak Gwiazda Polarna, czyli ta, która wskazuje zawsze właściwą drogę
· Ukazanie męki Chrystusa na krzyżu -> autor jest tu człowiekiem grzesznym, za którego Pan dał się ukrzyżować
· Miaskowski wzywa Boga do pomocy tonącemu, by go uratować
· Chrystus przez swoje męczeństwo został błogosławiony po śmierci
· Obraz żłobka, miejsca narodzin, jego historia
· Pojawia się symbol lilii, który charakteryzował Maryję -> czystość i dziewictwo
· Miaskowski przez swoje opowieści wzbudza wspomnienia w Maryi
· Nawiązuje do śmierci Jezusa na krzyżu „Przez raną ranę, piętno Abramowe”
· Cudowne zmartwychwstanie Jezusa, po wielu mękach
· „O żalu!” – zwrot do uczuć, wyraża w ten sposób swój żal po stracie Jezusa, obrazuje też wielką rozpacz Maryi; nie umie tego żalu ująć w słowa
· Miaskowski przyznaje się, że był grzeszny i przez to stracił ścieżkę wiodącą do Boga
· Wspomnienie chrztu Chrystusa w rzece Jordan
· Pojawia się tu także symbol gołębicy, który zesłany jest z nieba, by zakomunikować ludziom, że człowiek chrzczony jest wybawicielem świata
· Autor nie traci nadziei na odnalezienie właściwej drogi, odstąpienie od grzechu
· Chce, by Słowo Boże było jego pokarmem
· Przywołuje obraz Kany Galilejskiej
· Autor nawiązując do tych wydarzeń, mówi o swoich grzechach, które tylko Pan Bóg może obrócić w coś dobrego i sprawić, że Miaskowski nie będzie już grzeszył
· Miaskowski wierzy, że Maryja wstawi się za niego u Boga, dlatego ją o to błaga
· Miaskowski wierzy, że Jezus jest wysłannikiem Boga i wszystko czyni w imię Jego
· Pojawia się obraz wieczernika: obmycie nóg sługom przez Jezusa
· Ukazuje tu Miaskowski postawę człowieka wielkiego, którym jest Jezus, potrafi on zniżyć się do poziomu swoich sług, nie czuje przy tym żadnego wstydu; pokazuje w ten sposób swoją pokorę i miłosierdzie
· Miaskowski chciałby nauczyć się pokory przedstawianej przez Jezusa
· Miaskowski chciałby być obmyty „Jego własną ręką”, tak jak apostołowie, by móc zasiąść z nim godnie przy jednym stole, co wskazywałoby na jego czystość
· Opis koronacji cierniem, drogi krzyżowej -> w dalszym ciągu, Miaskowski stara się wzbudzić wspomnienia w Maryi
· Obraz człowieka złego, który przez swoją niewiarę zgotował Jezusowi taki los
· Miaskowski zwraca się do Maryi, by ta przekazała mu krzyż Jezusa, by ten mógł go nieść; uważa, że każdy człowiek dźwiga swój krzyż, wstydzi się swoich grzechów, jednak potrafi się do nich przyznać; chce tym samym wkupić się w łaski Panny i pokazać swoją pokorę do Boga
· Opisuje także drogę krzyżową
· Mówi, że nie zawahałby się odgonić Szymona z Cyreny od krzyża, by samemu móc pomóc Jezusowi w jego dźwiganiu
· Wspomina Maryi moment, w którym Jezus wiszący na krzyżu, kolejno zwraca się do niej i Jana
· Porównuje Maryję do bogini Niobe
· Moment złożenia Jezusa do grobu
· Maryja – kochająca matka; ukazane jej cierpienie, rozpacz po stracie ukochanego Syna
· Moment zmartwychwstania po 3 dniach; porównanie Jezusa do Feniksa, który odradza się z popiołów
· Wniebowzięcie: Ukazanie świętości Maryi, jej nieskazitelności i doskonałości, wszyscy ludzie oddają jej cześć
· Wszystko na ziemi nieruchomieje, gdy Maryja przekracza przez bramy nieba
· Jest ona wstawienniczką u Boga, pomaga grzesznikom
· „pod twem imieniem marmurowe ściany” – Miaskowski tymi słowami wskazuje na to, że Maryja sprawuje opatrzność nad kościołem
· Ukazanie miłosierdzia i świetności wszystkich matek, które mimo wszystko chronią swoje dzieci
· Mówi, że Maryja wspiera Miaskowskiego, dzięki niej chroni się od grzechu
· Autor wspomina o swych niedoskonałościach, skłonności do grzechu; po raz kolejny prosi o wstawiennictwo u Boga
Podsumowanie:
Jest to utwór pokutny, który Miaskowski kieruje do Maryi, zwracając się do niej niejednokrotnie bezpośrednio. Wyraża nadzieję na to, że Ta wstawi się za niego u Boga, by ten odpuścił mu jego grzechy, o których wspomina. W miarę rozwoju wiersza, Miaskowski wzbudza w Maryi wspomnienia poukładane w chronologiczną całość. Zaczyna od jego narodzin w zimnej stajence, poprzez jego dorastanie. Następnie nawiązuje do okoliczności mąk Chrystusa. Rozpoczyna od cudowniejszych zdarzeń, ukazuje moment chrztu Chrystusa, Wieczernik. Potem przechodzi do ukazania momentu koronowania cierniem, drogi krzyżowej, ukrzyżowania, złożenia do grobu. Wszystkie te wydarzenia wzbudzają żal w Miaskowskim, dlatego, że on sam także przyczynił się do tego przez swoje grzechy. Nie jest nawet w stanie opisywać z większą dokładnością tych wydarzeń, ponieważ sprawiają mu one ból. Zdaje sobie sprawę z tego, że największy bol sprawiają one Maryi, która nie może się pozbierać po stracie ukochanego Syna. Kolejnymi wydarzeniami są zmartwychwstanie, wniebowstąpienie i wniebowzięcie, którymi Jezus udowadnia swoje miłosierdzie, boskość i ogromną miłość do Matki. Miaskowski przechodzi tu do opisu Maryi, jej nieskazitelności, dziewictwa, perfekcyjności. Uważa, że każdy człowiek powinien oddawać jej „pokłon”, co sam czyni. Prosi ją także o wstawiennictwo u Boga, uważa, że tylko ona ma zdolność przekonania go do niekarania grzeszników, co z resztą niejednokrotnie robi. Odnosi się także do wszystkich matek, które dla swoich dzieci zrobiłyby wszystko, tak samo przedstawia Maryję, która nie mogła pogodzić się ze śmiercią Jezusa, dlatego ten wziął ją do nieba. Miaskowski na każdym kroku wychwala jej nieskazitelność i dar przekonywania Boga, dlatego uważa, że mimo grzechu, ponieważ nie zakłada doskonałości człowieka, powinien i tak zwracać się z prośbą do niej, a na pewno zostanie wysłuchany.
„Waleta włoszczonowska”
Waleta (od łac. formuły epistolarnej vale! – ‘bądź zdrów’, ‘żegnaj’) – starożytna forma wiersza na pożegnanie (niezależnie czy pisze ją osoba żegnająca czy żegnana), posiada różne formy, w zależności od tematyki. U Kaspera Miaskowskiego w wierszu Waleta Włoszczanowska tematyka jest sielankowa.
Okoliczności powstania wiersza:
W 1607 roku autor opuszcza Włoszczonowo, gdzie przebywał od 1603. Pod wpływem tego wydarzania pisze wiersz na pożegnanie, który jest afirmacją ziemiańskiej arkadii, a co za tym idzie, pożegnaniemmitu arkadyjskiego.
Budowa utworu:
Utwór składa się z 19 strof, każda po 4 wersy. Rymy parzyste, męskie. Często (w strofach: I, II, III, V, VII, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVII, XVIII) słowem zaczynającym strofę i pierwszy wers jest słowo Żegnam.
Utwór:
W pierwszej strofie, od razu, zauważamy główny temat wiersza. Podmiot liryczny (ergo autor) żegna „pola włoszczonowskiej kniei”. W kolejnych wersach i strofach (strofy I-IV) opisuje dobrodziejstwa i bogactwo przyrody. Pojawiają się nawiązania do antyku, Eolus (bóg wiatrów) i Pallada (=Atena). W strofach V-VI żegna poddanych, dla których starał się być sprawiedliwy. Kolejne (VII i VIII) strofy kieruje do swojego przyjaciela, Stacha Rybskiego, któremu życzy potomności. IX i X strofie pojawia się śmierć i rada, jak się zachować kiedy nadejdzie. Kolejna strofa to pożegnanie „żałosnej mogiły”. Kolejne pożegnanie skierowane jest do stryja, którego znał, jak sam ujmuje w „trzyletniej dobie” (przez trzy lata). Strofy XIII-XVII powiązane są ze sobą tematem religijnym. Autor żegna kościół (w którym spotykał innych wiernych i wspólnie brali udział w nabożeństwach), niedaleki dom z cegły, pomazańców Bożych (który służą Panu nie dla korzyści majątkowych), Marka (który pokazywał mu ojczyznę), chór kościelny (wychwala go). Przedostatnia strofa jest pożegnaniem mieszkańców, których szanuje i którzy byli mu życzliwi. Na koniec wzywa ich do życia w zgodzie i pokoju i życzy aby mieli ochronę z nieba.
Wiersz jest pisany na pożegnanie sielskiej miejscowości, w której autor spędził kilka bardzo szczęśliwych lat. Poznał tamtejszą ludność i zaprzyjaźnił się z nią, żył w zgodzie z przyrodą, którą chętnie podziwiał. Włoszczonowo traktuje, jak krainę szczęścia, mitologiczną arkadię. Dominuje ton spokojny, podmiot liryczny jest w pełni pogodzony z koniecznością opuszczenia swojego raju na ziemi, jednak można wyczuć tęsknotę i ból. Utwór ten jest „perełką sielskiej liryki polskiej” (nazwany tak przez H. Sienkiewicza). On pierwszy w literaturze polskiej podjął w walecie tematykę inną niż miłosną.
„Na śklenicę malowaną”
ANALIZA TREŚCI
- można powiedzieć, że w wierszu występują słowa klucze prowadzące do interpretacji: szkło i popiół
- szkło jest materiałem nietrwałym, kruchym, wytapiane z piasku ulega zniszczeniu przy użyciu nawet najmniejszej siły
! piasek - lekki, drobny, nie tworzy kształtu, bez trudu wypada z ręki, przenoszony przez wiatr z miejsca na miejsce
- rzemieślnik maluje ścianki szklanki różnymi kolorami farb:
„zielonym, złotym, szafirowym/pędzlem i kształtem pozornie nowym”
- barwienie szkła zostaje porównane (porównanie dość rozbudowane) do pogrążania się wozu Heliosa (boga Słońca) w Oceanie
-zabarwione szkło mieni się w świetle słonecznym, co daje efekt tęczy (na pewno pamiętacie z fizyki ;)
- innym porównaniem może być zjawisko zachodzącego nad horyzontem słońca
- tym samym człowiek stwarza coś pięknego, coś, co przewyższa nawet piękno natury
- podmiot liryczny jest pod wrażeniem mieniącego się szkła, ale szybko reflektuje się:
„Ale cóż po tym? Śklenica snadnie/ niż się napijesz, z rąk ci wypadnie”
- Miaskowski stawia znak równości między szkłem a człowiekiem – „Popiół śkło, ale i popiół człowiek” – człowiek został utworzony z prochu, tak jak szkło z piasku
- po śmierci człowiek (choćby żył 500 lat jak Feniks – mityczny ptak Słońca uchodzący za symbol odradzającego się życia) zamieni się w proch, rozbite szkło również
- wiersz skłania do refleksji na kruchością istnienia
- w ostatnich wersach podmiot liryczny mówi, że wszystko ma swój koniec, przeznaczeniem wszystkiego, co istnieje jest nieuchronna zagłada
- nie wiem, czy można mówić tu o zabiegu gradacji, ale warto zauważyć, że podmiot liryczny najpierw mówi o zniszczeniu szklanki, potem pr...
pracowity.polon.uw