Geneza powieści.docx

Geneza powieści „Ten obcy”

Powieść Ireny Jurgielewiczowej: „Ten obcy” powstała w 1961 roku. Pisarka nigdy nie zaprzeczała, że historię Zenka i czwórki przyjaciół oparła na autentycznych wydarzeniach, a pomysł na książkę zrodził się pod wpływem pewnego chłopca, który przed wojną wędrował po Polsce. Elementy biografii autorki można odnaleźć w kreacji postaci Uli Zalewskiej – rodzice Jurgielewiczowej byli po rozwodzie, a jej ojciec odszedł do innej kobiety. 



Utwór uczynił pisarkę osobą sławną i powszechnie szanowaną. W 1964 roku został wpisany na Listę Honorową H. Ch. Andersena, na której znajdują się wybitne dzieła, służące idei przyjaźni dzieci wszystkich narodów. Wyróżnienie to jest przyznawane przez Międzynarodową Izbę do spraw Młodych. 

W 2002 roku powieść weszła na stałe do polskiego kanonu książek dla dzieci i młodzieży, utworzonego w plebiscycie wydawców i czytelników. Ponadto doczekała się adaptacji teatralnej i została wystawiona na deskach teatru w Gorzowie Wielkopolskim oraz została przetłumaczona na kilkadziesiąt języków obcych, w tym na japoński i kirgiski. 

W 1975 roku Irena Jurgielewiczowa wróciła do bohaterów „Tego obcego” i kontynuowała ich losy w powieści „Inna?”. 

Czas i miejsce akcji

Akcja powieści Ireny Jurgielewiczowej: „Ten obcy” rozpoczyna się we wtorek 11 lipca i obejmuje wydarzenia, rozgrywające się na przełomie kilku tygodni – do połowy sierpnia. Czas fabuły powieści obejmuje również wydarzenia wcześniejsze – śmierć matki Zenka, jego ucieczkę z domu, odejście ojca Uli, śmierć matki dziewczyny i lata, kiedy doktor Zalewski starał się zbliżyć do córki, wychowywanej przez ciotki. Czas fabuły wyłania się ze wspomnieńbohaterów.Miejscem akcji utworu jest niewielka wieś Olszyny, położona nad rzeką Młynówką oraz Strzemienice, Łętowo i Stryków. Narrator wspomina również o Warszawie (gdzie mieszkają Pestka i Ula) oraz o Tczewie(dokąd udał się doktor Zalewski, aby spotkać się z Antonim Janicą). 

Główne wątki w powieści

1.       Losy Zenka Wójcika – Zenek Wójcik pojawił się nieoczekiwanie w życiu czwórki przyjaciół: Uli, Pestki, Mariana i Julka, spędzających wakacje w Olszynach. Chłopak uciekł z domu, gdzie znęcał się nad nim ojciec-akoholik. Podczas wędrówki, której celem było odszukanie wujka, zranił się w nogę. Chory i trawiony gorączką ukrył się na wyspie, nie wiedząc, że jest ona ulubionym miejscem spotkań załogi. Nieufny i skryty chłopak wzbudził zainteresowanie dzieci. Zaoferowały mu pomoc, którą niechętnie przyjął. 
Po wizycie u doktora Zalewskiego, Zenek zniknął bez pożegnania. Pojawił się następnego dnia, prosząc Julka o kupienie mu chleba w sklepie. Chłopcy, widząc, że Zenek nie jest w stanie dojść pieszo do Strykowa, zaproponowali, że pojadą tam rowerami i odnajdą jego wuja. Niestety, wyprawa nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Wiadomość, że Antoni Janica nie pracuje tam, wzbudziła w Zenku lęk. Został przez kilka dni na wyspie, lecz kiedy skończyły mu się oszczędności, kradnie jabłka. Złapany na gorącym uczynku przez załogę, zakpił z nich. wkrótce jednak dzieci zapomniały o złym uczynku chłopaka, widząc, jak bez zastanowienia rzucił się na ratunek dziecku, które spało na wozie, ciągniętym przez wystraszonego konia. Następnego dnia Zenek stanął w obronie bezdomnego psa, Dunaja, obrzuconego kamieniami przez dwóch wyrostków. 

Sytuacja chłopaka skomplikowała się w chwili, kiedy Marian dowiedział się, że okradł przekupkę na targu w Łętowie. Zenek odszedł z wyspy bez wyjaśnienia, dlaczego tak postąpił. Prawdę wyjawił jedynie Uli, zjawiając się u niej wieczorem. Wówczas okazało się, że chłopak nie ma dokąd wrócić, ponieważ ojciec go nie chce. Dziewczyna opowiedziała o wszystkim przyjaciołom, usprawiedliwiając zachowanie Zenka. Marian, dręczony wyrzutami sumienia, że źle osądził chłopaka, odnalazł go i poprosił o powrót na wyspę. Zenek jednak nie chciał tego zrobić. Kilka dni później Julek spotkał go w Strzemienicach. Chłopak z uporem powtórzył, że nie wróci do Olszyn, lecz wiadomość, że Ula pracowała w sadzie, aby oddać przekupce skradzione przez niego pieniądze, wywarła na nim ogromne wrażenie. Zenek wrócił na wyspę i zaczął pracować przy żniwach, aby oddać dziewczynie dług honorowy. 
Tymczasem jego obecność na wysepce została odkryta przez chłopaków, z którymi pobił się, broniąc Dunaja. Jeden z nich doniósł na Zenka na milicję. Załoga, w obliczu zagrożenia, złamała dane słowo i poprosiła o pomoc matkę Pestki. Kobieta, oburzona zachowaniem córki, poinformowała o wszystkim doktora Zalewskiego. Mężczyzna okazał zrozumienie dla trudnej sytuacji bezdomnego chłopaka i zaprosił go do swego domu. Jednocześnie rozpoczął poszukiwania Antoniego Janicy. Ojciec Uli dowiedział się, że wuj Zenka mieszka w Tczewie. Pojechał tam i opowiedział historię Zenka. Pan Janica zgodził się zaopiekować siostrzeńcem. Zenek opuścił Olszyny, wyjawiając Uli miłość.

2.       Historia Uli i jej ojca – Ula Zalewska w ciągu ostatnich kilku lat rzadko widywała się z ojcem. Nie potrafiła mu wybaczyć, że odszedł od jej matki i związał się w inną kobietą. Po śmierci matki zaopiekowały się nią ciotki. Przyjeżdżając do Olszyn na wakacje postanowiła, że nie będzie szukałaporozumienia z ojcem i z własnej woli o nic go nie poprosi. Dobroć lekarza dla pacjentów i wyrozumiałość dla Zenka zaskoczyły ją. Ostatecznie doszło do pojednania dziewczyny z ojcem, który wyjaśnił jej, że wraz z drugą żoną chciał ją zaprosić do ich domu, lecz ciotki przekonały go, że dla dobra Uli nie powinien tego robić. Ula dowiedziała się również, że ojciec wielokrotnie bywał w Warszawie i obserwował ją z daleka. Dziewczyna uświadamia sobie, że również ponosi winę za ich relacje, ponieważ podczas jego wizyt w domu ciotek była nieprzystępna i oschła, choć miesiącami czekała na jego przyjazd. 

3.       Miłość Zenka i Uli – Ula była pierwszą osobą, z którą Zenek rozmawiał na wyspie. Wrażliwa dziewczyna zauważyła, że chłopak ma gorączkę i starała się mu pomóc. Po zjawieniu się załogi, chłopak zachowywał się zupełnie inaczej – był tajemniczy i nieprzystępny. Ich uczucie rodziło się stopniowo. Ula starała się unikać rozmów z Zenkiem, a on zdawał się jej nie dostrzegać. Jednak to właśnie u niej zjawił się, kiedy po oskarżeniach Mariana opuścił wyspę. Wyjaśnił jej, że ukradł pieniądze, ponieważ był głodny i że nie ma dokąd wrócić. Wtedy też wyznał, że dla niego jest jedyna na świecie. Dziewczyna zaczęła pracować w sadzie, aby oddać pieniądze, które zabrał Zenek przekupce. Uważała, że tylko tyle może dla niego zrobić. Wiadomość o tym zaskoczyła chłopaka. Wrócił na wyspę i zaczął pracować przy żniwach, aby zwrócić Uli dług. Po wielu dniach tułaczki Zenek znalazł tymczasowe schronienie w domu doktora Zalewskiego. Przychylność mężczyzny sprawiła, że zmienił się i zaczął ufać innym. Tuż przed wyjazdem do wujka, w liście do Uli wyzwał jej miłość i opisał swoje życie z ojcem. 

4.       Przyjaźń bohaterów z Zenkiem – pojawienie się na wyspie intruza początkowo zburzyło spokój czwórki przyjaciół. Po pierwszym spotkaniu postanowili jednak pomóc Zenkowi i zaprowadzili go do doktora Zalewskiego. Najwierniejszym przyjacielem chłopaka został Julek, ślepo ufający Zenkowi i zawsze przekonujący go do zostania na wyspie. Pestka, oczarowana chłopakiem, starała się za wszelką cenę zwrócić na siebie jego uwagę. Marian, najrozsądniejszy z załogi, czuł się odpowiedzialnym za swoich towarzyszy i kierował się przede wszystkim rozsądkiem, choć i jemu Zenek imponował swoją odwagą i samodzielnością. Najsilniejsza więź połączyła jednak Zenka i nieśmiałą, zawsze pozostającą w cieniu przyjaciółki, Ulę. Dziewczyna, jako jedyna, doskonale rozumiała trudną sytuację chłopaka i zaczęła pracować w sadzie, aby zwrócić skradzione przez niego pieniądze. Jej postawa zaskoczyła Zenka, sprawiając, że wrócił na wyspę i zaczął pomagać przy żniwach. Zenka i Ulę połączyło również uczucie miłości.

5.       Losy bezdomnego psa Dunaja – Dunaj był bezdomnym psem, którego dokarmiała Ula. Skrzywdzony przez ludzi, nigdy nie zbliżał się do dziewczyny, choć często towarzyszył jej podczas spacerów i zabaw na wyspie. Z czasem, dzięki wskazówkom Zenka, załoga oswoiła zwierzę, lecz największym zaufaniem Dunaj darzył Ulę. Pewnego dnia pies został obrzucony kamieniami przez dwóch wyrostków. Dunaj znów zaczął obawiać się ludzi i uciekał przed nimi. Po jakimś czasie Ula zdołała ponownie go oswoić, a Zenek wykąpał go w rzece i przystrzygł jego sierść. W losach bezdomnego Dunaja można odnaleźć podobieństwo do historii Zenka Wójcika. Obaj byli bezdomni, skrzywdzeni przez ludzi i obaj z czasem nauczyli się na nowo ufać. Zenek znalazł dom u swego wuja, a Dunaj – u doktora Zalewskiego.

Narracja i język powieści

Powieść Ireny Jurgielewiczowej: „Ten obcy” utrzymana jest w konwencji powieści psychologicznej. Narrator, oprócz zrelacjonowania wydarzeń, skupia się na przedstawieniu życia wewnętrznego bohaterów, ich przeżyć, wyobrażeń i emocji. Akcja powieści jest stonowana, a jej główny wątek związany jest z pojawieniem się Zenka Wójcika na wyspie i pomocy, jakiej udzieliła mu czwórka dzieci. Za równorzędną bohaterkę można uznać Ulę Zalewską.


Wydarzenia uporządkowane są chronologicznie. Narrator jest wszechobecny i wszechwiedzący, nie należy do świata przedstawionego, lecz doskonale zna myśli i przeżycia swych bohaterów. Relacjonuje wydarzenia i jednocześnie przybliża życie wewnętrzne bohaterów. W toku narracji wykorzystana jest mowa zależna, mowa niezależna i mowa pozornie zależna. 

Bohaterowie powieści przedstawieni są przede wszystkim w sposób pośredni – poprzez swoje działania i myśli. Charakterystyka bezpośrednia jest skromna i ograniczona do podania podstawowych informacji. Narrator sporadycznie przybliża wygląd bohaterów, nie mówi nic o ich wieku. Pełną wiedzę o bohaterach czytelnik uzyskuje sam – ich postępowanie zmusza go do właściwej oceny i wyciągnięcia odpowiednich wniosków.

Język powieści jest prosty, pozbawiony barwnych opisów miejsc i przyrody. Narrator ogranicza się do przedstawienia faktów i życia emocjonalnego bohaterów.

Utwór Ireny Jurgielewiczowej opowiada o młodzieży i skierowany jest przede wszystkim do młodzieży. Ukazuje świat widziany ich oczami i mówi o tak ważnych wartościach w życiu młodego człowieka, jak przyjaźń i rodzina. 

„Ten obcy” jako powieść o dojrzewaniu i przyjaźni

Powieść Ireny Jurgielewiczowej: „Ten obcy” jest utworem skierowanym do młodych czytelników. To nie tylko historia Zenka Wójcika, który nieoczekiwanie pojawia się w życiu czwórki przyjaciół i zmienia je na zawsze. To przede wszystkim opowieść o przyjaźni, pierwszej miłości, rodzinie i zrozumieniu dla krzywdy drugiego człowieka. 


Wydarzenia, rozgrywające się w ciągu kilku wakacyjnych tygodni sprawiają, że młodzi bohaterowie uświadamiają sobie, jak ważna w życiu każdego człowieka jest przyjaźń i szczęśliwa rodzina. Na plan pierwszy wysuwa się postać Zenka – nieszczęśliwego chłopca, który po śmierci matki nie potrafi żyć z ojcem – alkoholikiem i podejmuje odważną, dojrzałą decyzję – ucieka z domu, gdzie nie ma miłości i wyrusza na poszukiwania wujka, którego zna wyłącznie z opowiadań matki. Wierzy, że mężczyzna zaopiekuje się nim i zapewni mu dach nad głową. 

Samotna wędrówka zmusza go do samodzielności i kradzieży pieniędzy. Zenek przypomina osaczone zwierzę, które musi ukrywać się przed dorosłymi. Ten zamknięty w sobie chłopak, nieufny i tajemniczy, wzbudza sympatię czwórki przyjaciół, którzy bezinteresownie oferują mu swoją pomoc, opiekują się nim i pomagają w poszukiwaniach krewnego. Pojawienie się Zenka na wyspie traktują jako przygodę, lecz uczy ona ichodpowiedzialności i zrozumienia dla chłopaka, który nie zawsze postępuje uczciwie. Obcy imponuje im dorosłością i samodzielnością, chcą się z nim zaprzyjaźnić, ale początkowo nie potrafią przebić się przez mur nieufności i nieprzystępności.

Tajemnica, związana z Zenkiem, wpływa bezpośrednio na ich życie. Wesoła i energiczna Pestka przeżywa okres buntu wobec matki, która podejrzewa, że dziewczyna coś przed nią ukrywa. Jej przyjaźń z Ulą zostaje wystawiona na próbę, kiedy okazuje się, że chłopak zainteresował się nie nią, a niepozorną przyjaciółką, choć ona robiła wszystko, aby zwrócił na nią uwagę. Mały Julek za wszelką cenę pragnie zatrzymać Zenka na wyspie, jest wobec niego lojalny i nie ocenia postawy chłopaka, którego szczerze podziwia. Marian, najmniej ufny, stara się kierować rozsądkiem i czuje się odpowiedzialnym za swoich przyjaciół. 

Ula, trzymająca się zawsze na uboczu, okazuje się doskonałą obserwatorką i jako jedyna stopniowo odkrywa prawdę o Zenku. Widzi, że chłopak udaje dorosłego, ponieważ życie zmusiło go do tego, lecz w chwilach słabości w jego oczach pojawiają się strach i łzy, że kradnie jabłka, ponieważ jest głodny i nie potrafi poprosić ich o jedzenie. Tych dwoje już od pierwszego spotkania łączy swoista więź i wspólny los – oboje stracili matkę i czują się niekochani przez ojców. Zenek zdaje się nie zauważać Uli, ale to właśnie jej wyjawia straszną prawdę o swoim życiu, ponieważ dziewczyna jest dla niego jedyna na całym świecie.

Bezinteresowna przyjaźń zostaje wystawiona na próbę, kiedy Marian dowiaduje się, że Zenek okradł handlarkę. Odbywa się sąd nad chłopakiem, potępiają jego czyn, a on nie zaprzecza i jednocześnie nie usprawiedliwia swego postępku. Po prostu odchodzi, czując, że i tu jest zbyteczny. Nie słucha błagań Julka ani wołania Uli. Dziewczyna wyjaśnia przyjaciołom, że Zenek nie ma domu, a w chwili, gdy padają te słowa, Pestka, Marian i Julek przypominają sobie swoje domy, przyjazne i pełne miłości, do których zawsze mogą wrócić i rodziców, którzy ich kochają. Myśl, że Zenek został odrzucony przez ojca jest dla nich straszna, lecz uświadamia im ich własne szczęście, ponieważ są kochani i mają dobrych rodziców. Los chłopaka sprawia, iż na życie zaczynają patrzeć oczami dorosłych ludzi, że w ich dziecięcy świat wkraczają dorosłe problemy. W tej sytuacji największą dojrzałością wykazują się Marian i Ula. Chłopiec wyrusza na poszukiwania Zenka, wiedząc, że przyjaciel nie ma dokąd pójść i powinien wrócić na wyspę, gdzie będą mu mogli nadal pomagać. Dziewczyna pracuje, aby oddać pieniądze, skradzione przez Wójcika, ponieważ tylko tyle może dla niego zrobić. Zenek jednak nie ulega namowom Mariana i odchodzi. Do powrotu na wyspę skłania go wiadomość o poświęceniu Uli. Ponownie zjawia się na wyspie i zaczyna pracować przy żniwach, aby zwrócić dziewczynie pieniądze. 

Przyjaźń, jaka rodzi się między piątką bohaterów, odmienia ich życie. Zenek, dzięki pomocy ojca Uli, zaczyna na nowo ufać ludziom, przełamuje dystans, jaki narzucił wobec rzeczywistości, staje się uczciwym chłopakiem, który otwiera się nie tylko na przyjaźń, ale również na miłość. Jego obecność sprawia, że Ula przebacza ojcu i uświadamia sobie, jak bardzo go kocha. Pestka odkrywa, że tak naprawdę niewiele wie o swojej przyjaciółce. Bezdomny chłopak wnosi w życie czwórki dzieci coś więcej – dzięki niemu uczą się dorosłości i przewartościowują swój dziecięcy świat, który nie zawsze jest idealny i wielokrotnie wymaga dorosłych decyzji.