Wyjasnienie znaczenia terminˇw.doc

1.   Wyjaśnienie znaczenia terminów: modernizm, neoromantyzm, dekadentyzm, Młoda Polska

Modernizm – określenie zawdzięczamy krytykom (Ignacy Matuszewski, Kazimierz Wyka), którzy zmiany zaszłe na przełomie wieków określili tym mianem. Słowo to wywodzi się z języka francuskiego, w którym moderne oznacza nowoczesny, współczesny i pojawiło się pod koniec XIX wieku, gdy określano nim innowacyjne podejście do świata, zespół nowoczesnych cech w literaturze, malarstwie, muzyce, filozofii, oraz niecodzienne kierunki literackie. Termin ten podkreśla współczesność i nowoczesność epoki przeciwstawiającej się systemowi poglądów poprzedniego pokolenia, kultywującemu tradycje pracy organicznej, pracy u podstaw, a negującemu samotną walkę czy zbytni sentymentalizm.

Inną nazwą epoki, używaną zarówno w Polsce jak i w Europie, jest neoromantyzm. Przez prefiks neo- (nowy) podkreśla ona powiązanie Młodej Polski z romantyzmem. Osoby używające tej nazwy – m.in. krytycy Edward Porębowicz, Julian Krzyżanowski - starały się wysuwać na pierwszy plan charakterystyki epoki wspólne cechy jej i romantyzmu, czyli sentymentalizm, oniryzm, indywidualizm, subiektywizm, a przede wszystkim podjęcie wysiłków prowadzących do odzyskania niepodległości państwowej.
Z kolei dla podkreślenia pesymistycznego charakteru ówczesnej sztuki i filozofii badacze i krytycy literaccy używają terminu dekadentyzm. Słowo to wywodzi się z francuskiego dècadence i oznacza chylenie się ku upadkowi, schyłek wieku. Dekadentem nazywano człowieka końca XIX wieku, którego najbardziej widocznymi cechami postawy były: bierność, niemoc, apatia, przeświadczenie o nieuchronności śmierci, rezygnacja z jakiejkolwiek aktywności, poczucie zagrożenia katastrofą i niepewność, strach przed życiem.
Nazwą "Młoda Polska" określa się epokę literacką trwającą w Polsce na przełomie XIX i XX wieku. Za początek tejże epoki przyjęto rok 1891. Wtedy to zadebiutowało trzech poetów, którzy reprezentowali nowe pokolenie literackie (m.in. Kazimierz Przerwa-Tetmajer). W tym czasie także coraz bardziej zaczęła narastać krytyka programu i obrazującej go literatury wcześniejszej epoki - pozytywizmu. Koniec tego okresu literackiego wyznacza data zakończenia pierwszej wojny światowej i wywalczenia przez naszą ojczyznę upragnionej niepodległości, czyli rok 1918. Nazwę "Młoda Polska" zaczerpnięto od nazwy cyklu artykułów Artura Górskiego ukazujących się od 1898 roku w krakowskim "Życiu". Stanowiły one swoisty manifest ideowo-artystyczny młodego pokolenia, które odwołując się do ideologii romantyzmu, pragnęło narzucić nowe normy oraz wartości etyczne i estetyczne.

W skrócie: modernizm – chodziło o to, że artyści Mp chcieli za pomocą tej nazwy wprowadzić nowoczesność i przełomowość swojej sztuki, Młoda Polska- jest to termin najpomniejszy, bo ograniczał różnorodne zjawiska kultury tego samego czasu, neoromantyzm- bo akceptowali i nawiązywali do tradycji romantycznej ( Juliusz Słowacki), dekadentyzm- chodziło o schyłkowy charakter kultury europejskiej tzw. epoka końca cywilizacji.

2.   Geneza młodopolskiego pesymizmu.

Młoda Polska zostawiła po sobie utwory, w których potępiała kulturę mieszczańską („mentalność filistrów”), obrazowała bezsens ludzkiego życia, w którym człowiek niczym marionetka jest kierowany popędami, w którym cierpi.

Taki nurt podyktowany był przede wszystkim sytuacją historyczną, w jakiej od lat tkwiła Polska. Postępująca rusyfikacja szkół wszystkich szczebli w zaborze rosyjskim i carski terror, kulminacyjny okres germanizacji w zaborze niemieckim (działalność Hakaty) spowodowały, że ciężko było się cieszyć lekturą Nad Niemnem czy dydaktycznymi nowelami pozytywistów.

Podobnie jak w innych krajach (Niemcy, Włochy, Francja), dominował w niej nurt narodowy.

Według założeń jej twórców, jedynie artyście zarezerwowane było poznanie prawdy o świecie. Mimo iż było ono zorganizowane na płaszczyźnie intuicyjnej, to i tak stawiało twórcę wyżej w hierarchii społecznej, niż na przykład naukowca czy lekarza.

W skrócie: Przede wszystkim pesymizm wychodził z historii(zabory, liczne upadłe powstania). Kryzys dawnych wartości i wyczerpanie się sił żywotnych, które miały spowodować swoistą katastrofę w znamienny sposób wpłynął na twórczość epoki.
 

3.   Znaczenie czasopism w kształtowaniu świadomości artystycznej

Pod koniec XIX wieku rolę czasopism literackich przejęły po części dzienniki (najpopularniejsze gatunki to powieść w odcinkach i felieton – “kroniki tygodniowe” Prusa, publikacja “Trylogii”, “Lalki”, “Emancypantek”).

Historia młodopolskiej prasy wiąże się z osobą Zenona Przesmyckiego – pisarza, wydawcy i tłumacza. Pierwszym pismem propagującym nowe prądy było redagowane przez niego warszawskie “Życie”. Zdołał z niego uczynić ambitną gazetę zajmująca się życiem literackim krajowym i międzynarodowym. Opowiadał się za sztuką narodową czerpiącą z romantyzmu. Kolejne pismo związane z Młodą Polską to krakowski dwutygodnik “Świat”, w którym Miriam opublikował swoje studium o Maeterlincku oraz cykl artykułów “Harmonie i dysonanse”. W piśmie tym publikowali Tetmajer i Kasprowicz a jego szata zapowiadała zmiany w edytorstwie. Kolejnym ważnym pismem było krakowskie “Życie” – pierwsze modernistyczne pismo założyciel Ludwik Szczepański, współtwórcy: Przybyszewski, Wyspiański, Górski). To w tym piśmie ukazał się cykl artykułów “Mloda Polska” dający nazwę epoce. Najbardziej profesjonalnym pismem modernistycznym była wydawana nieregularnie przez Miriama “Chimera”. Posiadało własny, specjalnie wytwarzany papier, wysoki poziom druku oraz oryginalną czcionkę. Było to pismo elitarne, skupiające się głównie na literaturze i sztuce i może właśnie dlatego drukowano jedynie 600 egzemplarzy. Miriam realizował w piśmie własną filozofię. Uważał, że sztuka powinna być ambitna, sprzeciwiał się kulturze masowej.



Choć eseistyka w Młodej Polsce dopiero dostawała skrzydła, to do tego gatunku zaliczyć można niektóre teksty Przybyszewskiego (”Chopin i Nietzsche”), Matuszewskiego, czy Micińskiego (“Na drogach duszy polskiej”), a także Mariana Zdziechowskiego. Przełom w krytyce nastąpił później niż w innych dziedzinach artystycznych. W krytyce, jak twierdzi Jan Tomkowski, ilość przeszła w jakość, a wielu ważnych dzieł nie zauważono. Spośród krytyków literackich należy wspomnieć o: Przybyszewskim, Zenonie Przesmyckim, Boy-Żeleńskim, Stanisławie Witkiewiczu, Stanisławie Brzozowskim oraz Arturze Górskim. To właśnie cykl artykułów tego ostatniego, opublikowany w 1898 roku na lamach krakowskiego “Życia”, dał nazwę epoce. Górski, najbardziej umiarkowany publicysta, głosił hasła nawiązania do polskiego romantyzmu, a także zauważał konieczność duchowej odmiany narodu polskiego. Pragnął autonomii polskiej literatury, wyznawał kult sztuki oraz wartość talentu artysty. Do mniej znanych krytyków należą: Jan Lorentowicz (zbiór szkiców “Młoda Polska” – synteza epoki), Wilhelm Feldman (“Współczesna literatura polska”), Stanisław Lack (w dziełach poszukiwał duszy autora), Władysław Jabłonowski (portrety psychologiczne pisarzy) oraz Ostap Ortwin (prace o Wyspiańskim).

W skrócie: Gazety niekiedy wyznaczały wręcz te nurty. Polemiczna wobec “Chimery” była “Krytyka”, która promowała sztukę społecznie zaangażowaną Efemerycznie ukazywał się “Museion” propagując nurt neoklasycyzmu. Z młodą literaturą sympatyzował również “Tygodnik Ilustrowany” (Ignacy Matuszewski). Ukazywały sie również konserwatywne pisma takie jak “Czas” i “Słowo”. Wiele czasopism stanowiło ośrodek (jak w Pozyt.) pewnych myśli epoki.

4.   Spory o „nową sztukę” w latach 90- tych XIX wieku.

W latach 90. Debiutowało pierwsze pokolenie Młodej Polski (czyli te Kasprowicze, Żeromskie, Wyspiańskie). Był to czas krystalizacji tendencji artystycznych i formułowania manifestów programowych. Na początku nowego stulecia przypadł debiut drugiego pokolenia( te Berenty, Micińskie) , którzy to położyli podwaliny  pod literaturę i kulturę XX w. Pisarze starszego pokolenia zarzucali modernistom bezideowość, egoizm i narcyzm. W rolę wchodził tez estetyzm. Stanisław Brzozowski w 1904 roku ostro jechał przeciw m. In Miriamowi. Ponieważ wg. Niego miarą sztuki był czyn. Oskarżał on młodopolan o ucieczkę od życia w krainę estetyzmu.

5.   Programy literackie wobec tradycji

Tu chodzi przede wszystkim o tą nazwę neoromantyzm i powrót do tradycji romantycznej. Ucieczka zaś od pozytywizmu i tworzenie dla samego aktu tworzenia. Sztuka przez duże S.

6.   Rola programów artystycznych w literaturze Młodej Polski

Niech będzie na przykładzie poetów. Przykładem typowo dekadenckiego wiersza jest "Koniec wieku XIX" Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Podmiot liryczny zwraca się do człowieka końca wieku z pytaniem, jaką postawę należy przyjąć w życiu. Okazuje się, że wszystkie możliwości są nieprzydatne. Zarówno przekleństwo, ironia, wzgarda, rozpacz, walka, rezygnacja, jak i byt przyszły i użycie są pozbawione sensu, ponieważ walka słabego człowieka z otaczającym go wrogim światem z góry skazana jest na niepowodzenie. Sytuacja człowieka końca wieku porównana jest do mrówki rzuconej na szyny, po których za chwilę ma przejechać pociąg. Wiersz złożony jest niemal wyłącznie z pytań, co jeszcze bardziej podkreśla beznadziejność opisywanej sytuacji. Również "Deszcz jesienny" Leopolda Staffa jest utworem, w którym ujawnia się nastrojowo-pesymistyczna atmosfera epoki. Świat opisany w wierszu widziany jest przez szyby zamazane padającym deszczem. Wszystko jest wyraźnie zdominowane przez nastrój smutku, melancholii i przygnębienia. Tłem nasuwających się refleksji jest przyroda, która współgra z nastrojem podmiotu lirycznego. Wszystko jest szare, ponure, zapłakane deszczem. Nastrój wiersza dobitnie podkreśla dźwięk jednostajnie uderzających o szyby spadających kropel deszczu. Przykładem impresjonistycznej wizji świata jest inny utwór Tetmajera "Melodia mgieł nocnych" jest. Wiersz wyraża zachwyt poety wywołany widokiem tatrzańskiej przyrody. Opisywany krajobraz nabiera cech niepowtarzalnych, jest to uchwycenie chwili, ulotnego momentu. Autor wprowadza synestezję, łączy efekty barwne, dźwiękowe, świetlne i zapachowe. Głównym motywem są personifikowane mgły (tańczą, uciszają się wzajemnie, bawią się puchem mlecza), które nadają opisywanemu krajobrazowi fantastyczny wymiar. "Hymny" Jana Kasprowicza są z kolei doskonałym przykładem poetyki ekspresjonistycznej, "poetyki krzyku". W utworach tych pojawiły się wszystkie najważniejsze cechy tego nurtu: ostre środki wyrazu, mieszanie patosu z wulgarnością, stylu wzniosłego z potocznym, tradycyjna symbolika. Najważniejszym i najdoskonalszym hymnem jest "Dies Irae" ("Dzień gniewu"). Odwołuje się on do biblijnej wizji Sądu Ostatecznego.

W skrócie: Praktycznie każde założenia epoki oraz filozofia naczelnych czyli Niczego, Szopenchały i Bergsona miały swoje mocne odzwierciedlenie w literaturze, zarówno w myśli jak i w  formie.

7.   Literatura młodopolska a nurty artystyczne Europy

Srutu tutu pęczek drutu tak samo jak w PL. Ino więcej masowej kultury w Ełropie.

8.   Filozofia A. Schopenchałera:d a oblicze polskiego dekadentyzmu

Artur Schopenhauer (1788-1860) - twórca filozofii pesymistycznej. Głosił on, że człowiekowi w życiu towarzyszy cierpienie, ponieważ dąży on do szczęścia, ale nigdy go nie osiągnie. Jedyną droga ucieczki od tego pasma cierpień jest wyzbycie się wszystkiego (pragnień i potrzeb) i przejście w stan Nirwany (stan polegający na oderwaniu się od rzeczywistości; człowiek zatapia się w swoich uczuciach, swoim wnętrzu). Drugim wyjściem jest uprawianie lub kontemplacja sztuki, która stanowi wartość samą w sobie. Tu można pierdolnąć Tetmajera i jego poezje.

9.   Młodopolski dekadentyzm w kontekście dekadentyzmu europejskiego ( J.K Haysmans)

Huysmans- holender piszący po francusku, na początku związany ze szkołą Zoli, potem, bliski poetyce „naturalizmu duszy” . Był autorem dwóch skandalizujących powieści Na wspak , która stała się biblia dekadentyzmu a jej główny bohater stał się wzorcem dandysa i estety, poświęconej współczesnym satanistom. W późniejszych latach nawrócił się na katolicyzm. Co do dekadentyzmu i jego postaci patrz pytanie poniżej.

10.Główne składniki świadomości dekadenckiej

Dekadentyzm - jeden z najbardziej charakterystycznych prądów w literaturze końca XIX wieku. Prąd związany z określeniem "fin de siecle" (fr. koniec wieku). Wraz z końcem wieku człowiek czuł się zagrożony i niepewny. Bał się skutków gwałtownego rozwoju przemysłu, odkryć naukowych oraz przeczuwał nadchodzącą zewsząd katastrofę oraz kryzys wszelkich wartości czy to moralnych, czy kulturowych. Postawa dekadencka charakteryzowała się poczuciem bezsensu istnienia i jakiegokolwiek działania, ogólną apatią, biernością i niechęcią do czegokolwiek. Dekadent to człowiek, który nie wie, jak żyć.

W skrócie: dekadenckie ja to melancholijna bierność.

10.                       Przezwyciężenie dekadentyzmu w literaturze „odrodzeńczej”

Patrz pytanie 11.

11.                       Wpływ filozofii F. Nitzschego i H. Bergsona na kształtowanie postaw antydekadenckich

Friedrich Nietzsche (1844-1900) - krytykuje moralność, kwestionuje altruizm, równość, wolność, sprawiedliwość i litość i poświęcenie dla innych. Uważał, że podstawą wszelkich ocen powinny być kryteria i wartości poza moralne. W swoim dziele "Tako rzecze Zaratustra" sformułował teorię nadczłowieka - człowieka mocnego, silnego, aktywnego, kształtującego swoją siłę duchową, który jest stworzony do rządzenia. Nie dotyczyły go żadne ograniczenia, gdyż działał on "poza dobrem i złem". Do "rasy panów" ("nadludzi") należeli ludzie bezwzględni i silni, którzy głosili pogardę dla wszelkiej słabości. Nietzscheanizm przyjmowano chętnie dlatego, że przeciwstawiał się szerzącemu się wówczas dekadentyzmowi, niósł on kult życia, wiarę w jego sens i skuteczność energicznego działania.

Henryk Bergson (1859-1941) - twórca filozofii życia, autor "Ewolucji twórczej". Wychodził z założeń ewolucjonizmu i uważał, że świat można poznać tylko przez intuicję, a nie przez intelekt. Według niego rozwój świata jest dynamiczny, samorzutny, nieprzewidzialny i nieograniczony. Filozof ten wprowadził pojecie "elan vital" - pęd życiowy. Są to siły wewnętrzne, które drzemią w człowieku i powodują jego ciągły rozwój. Każdy, kto może pokierować samym sobą i swoim działaniem, jest wolny według Bergsona.

W skrócie: Pięknie widać, że ich filozofia w przeciwieństwie do tego co proponuje Szopenpała to przede wszystkim działanie, ruch a nie beznadziejność bycia biernym i melancholijnym. Człowiek to także jednostka zdolna do czynu i konkretnych rzeczy a nie takie srutu tutu jakimi byli dekadenci.

12.                       Erotyzm modernistyczny (mizoginizm)

Z przeświadczenia, że człowiek w akcie erotycznym odsłania  „ zwierzęcą ”stronę swojej natury , oddając się we władanie instynktów, nad którymi nie potrafi zapanować, płynęły określone konsekwencje dla obrazu w literaturze końca XXI w. Kobietę postrzegano jako istotę niebezpiecznie  bliska naturze i jej złowrogim prawom, podczas gdy w mężczyźnie widziano ostoje kultury( akurat) . Taki antagonistyczny obraz obu płci pojawił się w głośnej książce  austriackiego filozofa Ottona Weningera Płeć i charakter (1903). Modernistyczny mizoginizm miał swoje źródła u Schopenchałera. Był także efektem walki kobiet o równouprawnienia i narodzin ruchu feministycznego, który zagrażał przywilejem mężczyzn., Narodziła się wtem famme fatale.

        W skrócie: Mizoginia lub mizoginizm (grec. misos – nienawiść, gyne - kobieta) – nienawiść albo silne uprzedzenie w stosunku do płci żeńskiej. Często bywa też przyrównywany do antykobiecego seksizmu lub mizoandryzmu. Generalnie jest uważany za stosunek mężczyzny wobec kobiet, ale niewykluczona jest sytuacja, w której również kobieta może cechować się postawą mizoginistyczną.

13.                       Nowe ujęcie symboliki religijnej w literaturze Młodej Polski.

W poezji ostatniej dekady XIX w. fascynacje filozofią Wschodu przybierały często formę „ hymnów do nirwany”( Tetmajer). Kontemplacja natury w poezji MP staje się misterium, w którym dusza ludzka jednoczy się z duszą świata. Tu poeci odkrywali pokrewieństwo swej postawy z hinduizmem, który zakładał, że wszystkie ożywione elementy świata pozostają ze sobą w istotnym związku. W liryce młodopolskie „ja” kontemplujące przyrodę zapomina o tym, co przemijające, nietrwałe, a także o własnej jednostkowej odrębności. Roztapia się w przyrodzie, by poczuć się cząstką absolutu. Wiązało się to z zafascynowaniem filozofii Schopenpały, który interesował się hinduizmem i pojęciem nirwany.

W skrócie: Trzeba zapamiętać zafascynowanie wschodem, hinduizmem i pojęcie nirwany jako oderwanie się od doczesności.

14.                       Rola krytyki w schyłkowej fazie epoki (kampanie likwidatorskie)

15.                       Główne nurty artystyczne w poezji epoki

Impresjonizm - kierunek, który przeniknął do literatury z malarstwa. Powstał we Francji po 1874 roku. Nazwa pochodzi od obrazu Claude'a Moneta "Impresja - wschód słońca". Charakteryzował się ukazywaniem ulotnej chwili, momentu, niepowtarzalnego wrażenia osnutego tajemnicą. Operował także delikatnymi barwami, grą świateł, a nad kreską zdecydowanie dominowała plama. Tematów impresjonistom dostarczała ulica i kawiarnie, gdzie skupiało się młodopolskie życie. W poezji polegał on na podporządkowaniu świata przedstawionego podmiotowi lirycznemu i nastrojowości. Częstym zjawiskiem była również synestezja.

Symbolizm - kierunek w literaturze, dramacie i sztukach plastycznych, którego istotą było oddawanie treści metafizycznych, ukrytych przed odbiorcą. Polegał on na dostrzeganiu wielu znaczeń ukrytych w jednym przedmiocie czy obrazie. Nie nazywał, a jedynie sugerował rzeczywistość i pozostawiał możliwość wielu interpretacji. Symbol jako środek artystyczny miał dwa znaczenia: widoczne, postrzegalne zmysłowo i ukryte. Do literatury symbolizm wprowadził belgijski pisarz Maurice Maeterlinck.

Ekspresjonizm - nurt polegający na wyrażaniu wewnętrznych uczuć i przeżyć. Ekspresjoniści operowali silnymi emocjami, mocnymi barwami i kontrastem oraz deformacją ukazywanej rzeczywistości.

Naturalizm- jest kierunkiem literackim (głównie prozatorskim) ukształtowanym we Francji w II połowie XIX wieku. Za jego twórcę uznaje się Emila Zolę. Założenia tego kierunku znajdziemy w książce jego autorstwa pt. "Powieść eksperymentalna". Zola wychodził z założenia, ze człowiekiem kierują instynkty i jego zachowanie niczym nie różni się od zachowania zwierząt. Uważał, że należy go obserwować, a w swych badaniach kierować się metodami charakterystycznymi dla nauk przyrodniczych. Przeniósł wiec metody przyrodnicze w obręb literatury. Zadaniem naturalizmu w literaturze było ukazywane wszystkiego z fotograficzną dokładnością i skrajnym ...