Pomerania Pazdziernik 2012.pdf

CENA 5,00 ZŁ (w tym 5% VAT)

NR 10 (458) PAŹDZIERNIK 2012

Rok

Młodokaszubów

MIESIĘCZNIK SPOŁECZNO-KULTURALNY

ROK ZAŁOŻENIA 1963

www.miesiecznikpomerania.pl

Prymas

z Kaszub

s. 9

Prof. Édwôrd Breza

– ùczałi z Kalisza s. 5

Wielewiôk

Kònkòlewsczi s. 25

PRENUMERATA

Z DOSTAWĄ

DO DOMU

SZCZEGÓŁY s. 2

oraz wygodnych i bezpiecznych zakupach

bez wychodzenia z domu.

w dni powszednie, w godzinach od 9.00 do 15.00

pod adresem e-mail:

wydawnictwozkp@gmail.com.

Gwarantujemy naszym Klientom

Numer wydano dzięki dotacji

Ministra Administracji i Cyfryzacji

oraz Samorządu Województwa Pomorskiego.

W NUMERZE:

37 KIM WË JESCE, WASTO ANDRZEJU?

RómanDrzéżdżón

Od redaktora

38 KSÃŻOWSCZI RÓŻK

3 Z drugiej ręki

39 OD KOPCIUSZKA DO SPORTOWCA

4 JÔ NI MÓGŁ NIE ROBIC…

MayaGielniak

Zprof.ÉdwardãBrezągôdôDariuszMajkòwsczi

42 ZRËSZËC BANOWIZNÃ

9 PRYMAS Z KASZUB

SłôwkKlôsa

JózefBorzyszkowski

44 A MOŻE DWOREK KASZUBSKI?

12 KSIĘŻE ARCYBISKUPIE, DZIĘKUJEMY

KazimierzOstrowski

CezaryObracht-Prondzyński

44 A MÒŻE KASZËBSCZI DWÓRK?

13 PRYMASA NIE SYGŁO

Tłom.BòżenaÙgòwskô

Red.

46 NASZ SOJUSZNIK ADOLF H.

14 DWAJ KÙCZROWIE SPOD WIEŻYCY

TomaszŻuroch-Piechowski

ŁukaszGrzędzicki

47 I BYŁO ŚWIĘTO NA KOCIEWIU

16 WARTO CZYTAĆ Z KODU MIASTA

MariaPająkowska-Kensik

MarekAdamkowicz

48 Z POMORANIĄ W DRODZE

18 KRAJEŃSKI GEN?

KrzysztofWirkus

MaciejStanke

49 SZKÓLNYCH DZIAŃ

19 W STU PROCENTACH Z KASZUB

ZytaWejer

JadwigaBogdan

50 NIECH NICHT NIE PRAGNIE WÒJNË!

21 INSTRUMENT KASZUBSKIEGO SZAMANA

ZJózefąiStanisławãÒkrojamagôdôEùgeniuszPrëczkòwsczi

JacekBorkowicz

52 PÒD BËLNĄ I ŁASZCZËWĄ GWIÔZDĄ DZECYŃSTWA

22 KRAJ BASKÓW I JEGO TAJEMNICZY JĘZYK

JónZbrzëca

MartynaZienkiewicz

Lektury

24 PO DRUGIEJ STRONIE RZEKI – OŁOWIANKA

MartaSzagżdowicz

Klëka

25 GÔDKÔRZ Ò NIESPÒKÓJNYM DËCHÙ

WEKWIZER

GrégórJ.Schramke

28 OPOWIEŚĆ O ZAPOMNIANYM KASZUBIE (CZĘŚĆ 1)

BogusławBreza

64 WIÉRZTË. JESÉŃ

31 NORDA A GÔCHË – RÉZA PÒRÓWNAWCZÔ

WIERSZE. PATRYK ZIMNY

ŁukôszZołtkòwsczi

66 TO SÃ NIE ÒPŁÔCÔ...

TALENT NIE SYGNIE...

AnaGlëszczëńskô

EditaJankòwskô-Germek

67 HIBRIDOWÉ BLONDINË

I–VIII Najô Ùczba

TómkFópka

35 Ùczba 15. KÒL DOKTORA

68 PËLCKÒWSCZI SKÔRB

RómanDrzéżdżón,DanutaPioch

RómkDrzéżdżónk

pomerania październik 2012

Od redaktora

Przyznawanie się do kaszubskiego pochodzenia

czy używanie kaszubszczyzny przez ludzi znanych

z mediów często bardziej umacnia lokalny patriotyzm

niż poświęcone Kaszubom konferencje naukowe. Nie

jest przypadkiem, że na stronie facebook.com/kaszubi

największą oglądalność ma ilmik z Krzysztofem Skibą

czytającym bajkę po kaszubsku. Może się nam to nie

podobać, możemy narzekać, że jego wymowa mogła-

by być lepsza, ale gwiazda z „Big Cyca”, jak się okazuje,

świetnie promuje język kaszubski, zwłaszcza wśród

młodych osób.

Niestety, ciągle za mało mamy na Pomorzu znanych ludzi, którzy otwarcie

deklarują swoje przywiązanie do tego regionu, tutejszej kultury czy tradycji.

Pozytywnymi wyjątkami są dwaj nowi bohaterowie Krajny – olimpijscy me-

daliści z Londynu: „złoty” Adrian Zieliński i „brązowy” Bartłomiej Bonk. Dzięki

nim wielu młodych (i nie tylko) kibiców nagle odkrywa, że bycie krajniakiem

nie tylko nie jest powodem do wstydu, ale też można być z tego dumnym.

Dla Kaszubów ważną i wartą naśladowania postacią jest ks. abp Hen-

ryk Muszyński – Prymas Polski, który podkreśla, że bez kaszubskiego po-

chodzenia, bez rodzinnego Wysina i Kościerzyny większość jego osiągnięć

i zaszczytnych funkcji, które pełni, nie byłaby możliwa. Tłumy, które gro-

madziły się na kościerskiej i gdańskiej promocji książki Prymas z Kaszub , są

najlepszym dowodem na to, jak bardzo potrzebujemy swoich, pomorskich

autorytetów.

I jeszcze gratulacje dla byłego redaktora naczelnego „Pomeranii”. Cezary

Obracht-Prondzyński może się poszczycić najwyższym tytułem naukowym

nadawanym w Polsce. Prezydent Bronisław Komorowski podpisał jego nomi-

nację profesorską. Dziękujemy za jego pracę naukową, a w sposób szczegól-

ny za liczne teksty, które publikujemy w naszym miesięczniku. Mamy nadzie-

ję, że ta współpraca będzie trwała nadal, bo jak często mawia inny kaszubski

profesor belwederski Józef Borzyszkowski: „to szmakô za wiãcy”.

ADRES REDAKCJI

80-837 Gdańsk

ul. Straganiarska 20–23

tel. 58 301 90 16, 58 301 27 31

e-mail: red.pomerania@wp.pl

REDAKTOR NACZELNY

Dariusz Majkowski

ZASTĘPCZYNI RED. NACZ.

Bogumiła Cirocka

ZESPÓŁ REDAKCYJNY

(WSPÓŁPRACOWNICY)

Danuta Pioch (Najô Ùczba)

Karolina Serkowska (Klëka)

Maciej Stanke (redaktor techniczny)

KOLEGIUM REDAKCYJNE

Edmund Szczesiak

(przewodniczący kolegium)

Andrzej Busler

Roman Drzeżdżon

Piotr Dziekanowski

Aleksander Gosk

Wiktor Pepliński

Tomasz Żuroch-Piechowski

TŁUMACZENIA

NA JĘZYK KASZUBSKI

Karolina Serkowska

Bożena Ugowska

ZDJĘCIE NA OKŁADCE

Jerzy Andrzejewski

Dariusz Majkowski

WYDAWCA

Zarząd Główny

Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego

80-837 Gdańsk

ul. Straganiarska 20–23

DRUK

Grupa Plus Sp. z o.o.

www.miesiecznikpomerania.pl/audio

ARTYKUŁY W WERSJI AUDIO ZOSTAŁY OZNACZONE ZNAKIEM:

Zaprenumeruj „Pomeranię”!

Prenumeratę można zacząć od dowolnego numeru bieżącego lub przyszłego, z tym że minimalny okres prenumeraty

to 3 miesiące.

Cena miesięcznika w roku 2012 wynosi: 1 egz. – 5 zł. Prenumerata krajowa: cały rok – 55 zł. Prenumerata zagraniczna: cały

rok – 150 zł. Wszystkie podane ceny są cenami brutto i uwzględniają 5% VAT.

Aby zamówić prenumeratę, należy:

• dokonać wpłaty na konto: ZG ZKP, ul. Straganiarska 20–23, 80-837 Gdańsk, PKO BP S.A., nr r-ku: 28 1020 1811 0000 0302

0129 3513, podając imię i nazwisko (lub nazwę jednostki zamawiającej), dokładny adres oraz miesiąc rozpoczęcia pre-

numeraty. Konto dla przelewów zagranicznych: IBAN PL 28 1020 1811 0000 0302 0129 3513 Kod BIC (SWIFT): BPKOPLPW

• zamówić w Biurze ZG ZKP, telefon: 58 301 27 31, e-mail: wydawnictwo@kaszubi.pl

„Pomeranię” można zaprenumerować na poczcie, a także na stronie internetowej: www.poczta.lublin.pl/gazety.

Numery archiwalne w cenie 4 zł do nabycia w Biurze ZG ZKP.

Wszelkie informacje podane w cenniku nie stanowią oferty w rozumieniu Kodeksu cywilnego.

Redakcja zastrzega sobie prawo

skracania artykułów oraz zmiany tytułów.

Za pisownię w tekstach w języku kaszubskim,

zgodną z obowiązującymi zasadami,

odpowiadają autorzy i tłumacze.

Redakcja nie ponosi odpowiedzialności

za treść ogłoszeń i reklam.

Wszystkie materiały objęte są

prawem autorskim.

pomerania rujan 2012

gdzie jesteśmy, kanalizacja idzie jak na

Zachodzie, wzorowo, bo idzie zupełnie

nad linią brzegową. I wszyscy mogą spu-

szczać do tej kanalizacji. My tego w su-

mie pilnujemy. Pomagają nam wędkarze

(.). Lëdze corôz wiãcy rozmieją to, że

trzeba chrónic jezora, że ich zwierzęta

piją wodę z tego jeziora, że też zależy ich

zdrowotność od dobrej wody.

– I jesz na kùńc dodóm, że jezora to

zasobë téż wòdë pitny dlô lëdzy.

[JC] Przede wszësczim. To je to

nôwôżniészé.

[Alicja, turystka z Zabrza] Też ta-

kie mieliśmy. Umeblowanie takie same.

Stoliczki, krzesełka, (.) westfalka.

– Tim, co nôbarżi jinteresëje gòscy,

je kaszëbsczi jãzëk, tak jak Krancbal, bò

drëdżi taczi rozegracji na nordowëch

Kaszëbach ni ma. A co znaczi słowò

„krancbal“?

[MK] Jedna taka etymologiczna te-

oria, wywodząca się ze źródeł nauko-

wych, mówi, że to od wieńca, od nie-

mieckiego słowa Kranz – wieniec. Ale

tutaj miejscowi, mieszkańcy, mówią,

że im Krancbal kojarzy się i zawsze był

związany z „krãcenim sã”, tańczeniem.

Ùczëté

Radio Gdańsk, Na bôtach i w bòrach

(Magazyn Kaszubski), 2.09.2012

Òbezdrzóné

Chrónic jezora

Przeczëtóné

Twoja Telewizja Morska, 19.08.2012

– W zeszłi weekend [25.08] bëłë

w Òstrzëcach szesnôsté wãdkarsczé

miónczi Media 2012 – Swiãto Rëbë.

Òrganizatorã miónków je brëkòwnik

Jezór Raduńsczich Jón Czapiewsczi.

Zawòdë są pretekstã do zwróceniô

bôczënkù na zagrôżbë dlô nôtërë.

[JC] Wãdkôrze przëjachelë z całégò

wòjewództwa, nôwiãcy z Gduńska,

Gdini, z Wejherowa, z Kòscérznë, në

i tu z naszich gmin sąsednëch. Wiele

klubów je taczich nadjezórnëch, jak

klub Kaszub z Somònina (.).

– A jaczé rëbë tu mòżna złowic?

[JC] Jezoro Òstrzecczé – tu przede

wszësczim łowimë płoć, okonia, szczu-

paka. Sielawkę nie, ale bãdzemë tu ją

wprowôdzac. Òna tu czedës bëła, le

wëdżinãła, bo jezioro jest za brudne .

(.) A z wãgòrzem, na to ni ma radë.

wiémë tëlkò jedno, że mùszimë kùpic

narybek węgorza . (...) I kùpimë tegò

wãgòrza co rokù, zgodnie z naszym

operatem rybackim, i nie ma z nie-

go efektu , bo dno tych jezior w ogóle,

właściwie jest martwe, czarne . Tam dżi-

nie ta baza żywieniowa . Nie ma skoru-

piaków, mięczaków i trawy nie ma. I to

jest podstawa, tam węgorz miał swój byt.

Oczywiście on jeszcze jest w tej streie li-

toralu, przybrzeżnej, gdzie są trawy, ale

to nie jest pełna gospodarka. Wszëscë

na to narzékómë i ò tim trzeba gadac.

Jasno. I to mùszi zmierzac do tegò,

żebë pòprawic to. Bò to człowiek zni-

szcził i to człowiek mòże pòprawic.

Poprzez kanalizację, poprzez różną go-

spodarkę ochronną tych jezór. Trzeba

zadbać o te ścieki z dróg i kanalizacji.

(.) To w sumie zanieczyszcza. Ale wie-

le już zrobiono w tej sprawie. Akurat tu,

„Gazeta Kaszubska”, 27.08.2012

Nadolsczi Krancbal

Nadmorska plaża

na Lubuszczyźnie

– Jedna z nôwôżniészich rozegra-

cji na nordowëch Kaszëbach, chtërna

co rokù òrganizowónô je w skansenie

w Nadolu, spòtikô sã z wiôldżim zajin-

teresowanim. Kaszëbsczi jãzëk, regio-

nalnô kùchniô i rozmajité rzemiosła, to

wszëtkò i jesz wicy mòżna bëło obzerac

w nadolsczim skansenie na Krancbalu.

A òkróm mieszkańców Wejrowa téż ti

z Pùcka, Wiôldżi Wsë, Rëmi, Lãbòrga

i Trójgardu. Krancbal ceszi sã wiôldżim

zajinteresowanim. Czemù sã tak dzeje?

[Mirosław Kuklik, dyrektor Mu-

zeum Ziemi Puckiej) Kaszuby są takim

jednym z nielicznych, a na wybrzeżu

jedynym obszarem, gdzie jest żywa

tradycja, bo tak się złożyło po II wojnie

światowej, że praktycznie tylko tutaj

jest ludność autochtoniczna, to nasze

dziedzictwo.

[Zbigniew Walczak, wójt gminy

Gniewino] Społeczeństwo gminy jest

wielokulturowe, od ludności, która

pochodzi ze wschodu, z centralnej Pol-

ski, z południowej Polski, ale należy

(.) powiedzieć, że ludność kaszubska

jest bardzo tutaj aktywna, co ogromnie

mnie cieszy.

– Na Krancbalu mòżna bëło kaszëb-

ską kùlturã dotknąc, pòszmakac

i pòwąchac. (.)

Skansen i Krancbal w Nadolu to

fòlkloristicznô rozegracjô. Nie brakło

téż lëdzy, chtërnym szpacér pò gbùr-

sczi zagrodzie przëpòminôł czasë z mło-

dëch lat.

Określenia: ,,ruchome wydmy” czy

,,wędrujące piaski” zaczynają nabierać

zupełnie nowego znaczenia. A wszyst-

ko dzięki wójtowi gminy Deszczno Jac-

kowi Wójcickiemu, który postanowił.

sprowadzić znad morza do Maszewa

najprawdziwszą wydmę.

Rozmawiając z burmistrzem Łeby

Andrzejem Strzechmińskim, dowiedzia-

łem się, że w Słowińskim Parku Narodo-

wym ma o jedną wydmę za dużo. Pomy-

ślałem, że poratuję go w kłopocie i wezmę

ją do naszej gminy – śmieje się Jacek

Wójcicki.

(.) 27 sierpnia rozpocznie się nie-

typowa akcja przewożenia wydmy

z Łeby do Deszczna. O 9.00 trzy tiry ir-

my ,,Repiński” zostaną załadowane 75

tonami piasku certyikowanego przez

samego burmistrza Łeby, by ok. 17.00

wyładować go tuż obok Kotłowni Po-

mysłów w podgorzowskim Maszewie.

W tym miejscu powstanie profe-

sjonalne boisko do siatkówki plażo-

wej. Wcześniej jednak – jeszcze w po-

niedziałek, tuż po wyładunku piasku,

odbędzie się tam ,,nadmorski piknik”.

Zapraszam wszystkich, którzy uwielbiają

morze, wylegiwanie się na piasku i ko-

rzystanie z uroków lata. Teraz, by po-

czuć atmosferę wakacji nad Bałtykiem,

nie trzeba pokonywać wielu kilometrów

i stać w korkach. Wystarczy przyjechać

do Maszewa – zachęca wójt Wójcicki.

pomerania październik 2012

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: