P s y c h o l o g i a   r o z w o j o w a – egzamin 2 VI 2000

wykłady: dr H. Olszewski

Historia:

Zainteresowanie dzieckiem wśród filozofów oświecenia:

-          Jan Anos Komensky – zasłynął w walce o szkołę powszechną, o dostosowywanie poziomu nauczania do możliwości rozwojowych dziecka

-          Jan Jakub Rousseau – wychowanie powinno być dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka. Idea wychowania naturalnego(dostosowanego), pierwszy psycholog dziecięcy

-          Pestalozzi – nowoczesne nauczanie początkowe – założył eksperymentalną szkołę mającą stymulować rozwój twórczości dziecka

-          Froebel – twórca wychowania przedszkolnego, docenił rolę zabawy i harmonijnej atmosfery w domu rodzinnym. Podkreślił ważność związków dziecko – rodzice, a szczególnie dziecko – matka.

-          Darwin – uważał, że rozwój to długotrwały proces selekcji gatunkowej w trakcie przystosowywania się do środowiska

-          Stanley Hall – twórca naukowej psychologii w USA. Szukał w zachowaniach dzieci atawizmów. Uznał za nie np. raczkowanie, łażenie po drzewach. Dziecko jako miniatura człowieka dorosłego.

P i e r w o t n e   k o n c e p c j e   r o z w o j u:

Wygotski – Istotą rozwoju nie jest bierne przystosowywanie się do środowiska, a wychodzenie poza ograniczenia środowiska

T e o r i a   k o n w e r g e n c j i   ( d w u c z y n n i k o w a )   S t e r n a:

-          czynniki wewnętrzne i zewnętrzne są ze sobą splecione i jeżeli jakaś cecha rozwija się, to jest to efekt działania 2 czynników

-          czynniki wewnętrzne stanowią potencjalne możliwości działania

-          starał się rozdzielić czynniki wewn. od zewnętrznych

-          pomijał zupełnie wychowanie i nauczanie

K o n f l u e n c y j n y   m o d e l   i n t e l i g e n c j i   -   Z a j o n c

-          wpływ na poziom inteligencji ma struktura rodziny:

F     ilość dorosłych osób

F     poziom inteligencji dorosłych

F     ilość dzieci w rodzinie

F     odstępy wiekowe między dziećmi (im większe tym wyższy IQ)

Wybrane sposoby u s z k o d z e n i a   m a t e r i a ł u   g e n e t y c z n e g o:

-          c h r o m o s o m o p a t i e- jeszcze przed zapłodnieniem) uszkodzone zostają: ilość, budowa i parzystość chromosomów

-          przyczyny: zewnętrzne – warunki życia, pracy – np. RTG, CPN, wiek rodziców; np. zespół Downa – trisoma chromosomu 21.

-          e m b r i o p a t i e – w okresie ciąży

-          toksyczne (używki – kawa, papierosy; talidomid – lek p/bólowy)

-          wirusowe

-          aktyniczne (naświetlanie matki RTG) – deformacje somatyczne u dzieci

-          toksoplazmoza (odzwierzęca)

Z a b u r z e n i a   p r z e m i a n y   m a t e r i i  (bloki metaboliczne)

-          fenyloketonuria (genetyczna)

b. jasna cera, włosy popielate, skóra skłonna do wyprysków, mała głowa, w 24% padaczka, „mysi zapach” potu (z powodu kwasu fenylooctowego w pocie i moczu)

P r z y c z y n a:

F     Mało aktywny enzym wątroby, który nie rozkłada fenyloalaniny (hydroksylaza fenyloalaninowa)

F     Te produkty zaburzonej przemiany materii wtórnie uszkadzają U.N. – nie leczone do 5 r.ż. już poważnie.

F     Wczesne wykrycie i dieta niskobiałkowa zapewniają wyleczenie.

F     fenyloketonuria matczyna = bezobjawowa

I m p r i n t i n g  –  K o n r a d   L o r e n z

-          uczenie się przez naśladownictwo, pojawia się b. wcześnie, trwa b. krótko.

-          2 elementy:

-          wrodzony – czyli podążanie

-          wyuczony – model

-          Warunki konieczne by zaszedł imprinting:

-          model musi być większy

-          model musi się poruszać

P r z e t a c z n i k o w a uważa że dziecko wdrukowuje sobie uśmiech matki do 6 m-ca życia. Potem zaczynają występować lęki przed obcymi twarzami.

H a r l o w – badał wczesne doświadczenia emocjonalne, potwierdził hipotezę, że wczesny kontakt dotykowy z matką jest podstawą w kształtowaniu więzi emocjonalnej (eksperymenty z małpkami i matkami szmaciano-drucianymi) – poczucie bezpieczeństwa powodowało aktywność poznawczą.

H e b b - badania nad wrażliwością sensoryczną.

-          we wczesnych okresach życia niezbędna jest stymulacja sensoryczna, aby wykształciły się struktury nerwowe (koty a pionowe linie)

3 fazy reakcji po zerwaniu więzi emocjonalnej (domy dziecka)

·         faza protestu

·         faza rozpaczy (do kilku dni)

·         faza apatii

O b u c h o w s k i – pozbawienie kontaktu z matką pow. 6 m-cy do 5. r.ż. – trwałe i nieodwracalne zmiany w osobowości → chłód emocjonalny, niechęć do przyjęcia ról rodzicielskich

E y s e n c k – twierdził, że IQ jest zdeterminowany biologią (obalono badaniami nad IQ bliźniąt jednojajowych)

Ł u r i a   A l e k s a n d e r – (neuropsycholog) – analiza porównawcza pamięci bezpośredniej i logicznej u bliźniąt jedno- i dwujajowych

-          pamięć wzrokowa kształtów – decydujące czynniki genetyczne

-          pamięć bezpośrednia słów (słuchowa) w większym stopniu zależna od środowiska

-          Różnice m. jedno- a dwujajowymi z czasem zacierają się – czyli coraz większy udział środowiska

D o j r z e w a n i e – te przejawy rozwoju, które występują przy wyraźnym braku doświadczeń praktycznych (i tak powstaną – ćwiczone czy też nie). Rozwój tych form zachowania, które są wynikiem działania genów.

U c z e n i e   s i ę – te przejawy zachowania, które występują przy udziale doświadczeń praktycznych

H i l g a r d – uczenie się to funkcja doświadczenia, dojrzewanie – funkcja biologii, są one ze sobą splecione (interakcja) ponieważ: pewien stopień dojrzałości organizmu jest konieczny by nastąpiło uczenie się, a uczenie umożliwi dalsze dojrzewanie.

C a r m i c h a e l – doświadczenia na salamandrach w jakimś roztworze i w wodzie – po okresie krytycznym i tak umiały pływać

z drugiej strony: izolowano małe szympansy od podniet wzrokowych – potem nie potrafiły rozpoznawać rzeczy, fiksować wzroku, nie mrugały na flesz; kurczaki muszą podziobać ziarno przez pierwsze 8 dni życia.

D e n n i s  &  D e n n i s

–         ograniczone obcowanie społeczne (kamienne twarze dla bliźniaczek) – w pierwszych m-cach eksperymentu bez różnic, następnie zahamowanie rozwoju manipulacji i lokomocji – jednak potem szybko wyrównały różnice.

–         badali indiańskie plemię, które krępowało silnie w kostkach małe – które potem normalnie chodziły

Uśmiech pojawia się na twarzach dzieci niewidomych – a więc bez społecznego przykładu. To samo płacz czy gniew, muszą być to zatem reakcje wrodzone.

M c  G r a w – wykazała istnienie okresów krytycznych

-          ćwiczenie sprawności filogenetycznych nie ma sensu

-          ćwiczenie sprawności ontogenetycznych ma sens, o ile organizm jest już do tego przygotowany (aż kontrola nad tymi czynnościami przeniesie się z ośr. podkorowych do kory)

-          dojrzewanie istotniejsze jest przy niższych formach, uczenie się – przy wyższych

G e s s e l   T h o m p s o n – 2 bliźniaczki

K e l l o g  &  K e l l o g – początkowo szympansiątko rozwijało się szybciej od dziecka, ale do czasu.

N A D P O B U D L I W O Ś Ć

W ł o d a r s k i ,   S p i o n e k – nadpobudliwość u dzieci ukazuje się w całokształcie zachowań, mają b. łatwy kontakt z innymi, żywe (choć powierzchowne) zainteresowanie otoczeniem itd. W szkole – niesystematyczne.

Źródło – osłabienie procesów wewnętrznego hamowania  (mówienie szeptem, zatrzymanie w biegu – sposoby ćwiczenia hamowania).

Rodzaje okazywania nadpobudliwości:

1.       Wzmożona ekspansja ruchowa – dzieci szukają okazji do ruchowego wyżycia się

2.       Niepokój ruchowy – kołysanie w ławce, rysowanie, drapanie ławek

3.       Tiki – mimowolne wyładowania nerwowe – nasilają się przy próbach ich ograniczania.

4.       Nadpobudliwość w sferze poznawczej – zaburzenia uwagi + pochopność, pobieżność myślenia – szybkie formułowanie nieprzemyślanych myśli

5.       Nadpobudliwość w sferze wyobraźni

6.       Nadpobudliwość w sferze emocjonalno – uczuciowej. Niewielka kontrola nad reakcjami emocjonalnymi, częste zmiany nastrojów

-          wysoki poziom lęku – przypisywanie sukcesów innym a porażek sobie, motywacja z chęci unikania porażek

-          niski poziom lęku – odwrotnie, motywacja z chęci uzyskania sukcesów

Komponenta poznawcza lęku – procesy uwagi koncentrowane na niewłaściwych rzeczach w trakcie rozwiązywania zadania. Wysokolękowi dzielą uwagę na zadanie i samego siebie.

O K R E S Y   K R Y T Y C Z N E  i  S E N S Y T Y W N E

O k r e s   k r y t y c z n y – najbardziej optymalny dla odbioru określonych bodźców. Uczenie się danej sprawności przebiega najłatwiej, najszybciej.

O k r e s   s e n s y t y w n y – ujęcie szersze okresu krytycznego – kiedy w ogóle zdolni jesteśmy się danej czynności nauczyć.

Zbyt wczesne / późne ćwiczenie czynności jest nieefektywne.

H u r l o c k – 3 kryteria wykrywania okresów krytycznych:

1.       Zainteresowanie dziecka uczeniem się danej czynności

2.       Długość czasu w jakim zainteresowanie się przejawia

3.       Wyniki, jakie dziecko osiąga przez ćwiczenie

W y g o t s k y – nazywa okres krytyczny SFERĄ NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU.

-          nauczanie powinno być zawsze rozwijające, tzn. wyprzedzać rozwój

-          rozróżnienie czynności na wykonywane samodzielnie i z pomocą dorosłych

-          decydującym o rozwoju dziecka jest jego działanie na przedmiotach i obcowanie z dorosłymi (czynniki warunkujące rozwój)

R u b i n s t e i n:

–         procesy psychiczne to subiektywne odzwierciedlenie obiektywnej rzeczywistości

–         zmiany rozwojowe to powstawanie w działaniu i poznawaniu nowych, wyższych form odzwierciedlenia rzeczywistości

–         te zmiany rozwojowe są efektem aktywnego gromadzenia doświadczenia, nabywania wiedzy i umiejętności oraz wzbogacania doświadczenia

S z u m a n – podkreśla wpływ na rozwój działania i myślenia. Jego zdaniem wtedy, gdy dziecko zaczyna uświadamiać sobie warunki, metody, cel działania jego działalność staje się bardziej świadoma.

...