EGZAMIN Z LEKSYKOLOGII I LEKSYKOGRAFII – OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ
1) Przedmiot leksykologii. Leksykologia a leksykografia. Stosunek leksykologii do innych działów językoznawstwa. Pojęcie systemu otwartego i zamkniętego.
Leksykologia - to nauka o słownictwie; bada znaczenie wyrazów i ich użycie. Jest teoretyczną podstawą leksykografii.
- na gruncie polskim w II poł. XIX w. w Słowniku języka polskiego Orgelbranda
(wileński) - nauka o słownikach i ich układaniu
- Słownik języka polskiego Karłowicza- Kryńskiego-Niedźwieckiego (warszawski) - 1) nauka o układaniu słowników, o słownikach; 2) nauka o znaczeniu i używaniu wyrazów, słownikarstwo, słownikoznawstwo
- Słownik języka polskiego W. Doroszewskiego - dział językoznawstwa badający wyrazy pod kątem ich znaczenia i użycia; nauka o słownictwie, teoretyczna, naukowa podstawa leksykografii
- nauka o słownictwie, o zasobie wyrazów i związków wyrazowych; dział językoznawstwa będący nauką pomocniczą dla leksykografii
- zajmuje się zasobem jednostek leksykalnych języka, czyli słownictwem
- nauka o słownictwie, której celem jest ustalenie stosunków semantycznych między leksemami, opis właściwości kolokacyjnych wyrazu tj. uwzględnienie ograniczenia ich łączliwości na osi syntagmatycznej, rozwarstwienie stylistyczne słownictwa w aspekcie strukturalnym i socjolingwistycznym, opis frazeologizmów i idiomów
- bada zarówno leksyk, jak i słownik (a więc takie jednostki leksykalne jak: leksem i wyraz) oraz stosunki pomiędzy elementami leksykalnymi
-interesują ją lekty (odmiany słownictwa/języka ogólnego), np. socjolekty (zw. ze środowiskiem), profesjolekty (słownictwo zawodowe), biolekty (zw. z płcią), idiolekty (sł. indywidualne, charakterystyczne dla danego człowieka), psycholekty (odmiany języka psychosomatycznego - słownictwo schizofreników)
- bada różnice między słownictwem języka mówionego i pisanego
- bada zróżnicowanie na słownictwo rodzime i zapożyczenia; synonimy i antonimy, polisemia, słowotwórstwo
- interesuje ją kwestia samodzielności i granicy wyrazy; czy wyraz jest samodzielny czy jest to tylko jakiś jego wariant
Leksykografia – nauka zajmująca się metodami i techniką opracowywania słowników.
- jest rejestrowaniem i objaśnianiem wyrazów; jako praca nad badaniem wyrazów obejmuje także ich gromadzenie, a więc sporządzanie ich zbiorów, czyli słowników
- nauka zajmująca się metodami tworzenia słowników i encyklopedii oraz opracowaniem haseł i sposobem ich określania
- wiedza o sporządzaniu słowników i encyklopedii; dział językoznawstwa, którego przedmiotem jest sporządzanie różnego rodzaju słowników; metodologia gromadzenia, porządkowania i opracowania materiałów słownikowych; typologia słowników (jednojęzyczne, frekwencyjne, definicyjne, etymologiczne, tematyczne, alfabetyczne itp.); teoria słownika jako formy przedstawienia materiału językowego lub przedmiotowego
- Słownik języka polskiego red. M. Szymczak - nauka o metodach opracowania słowników, praktyczna działalność pisania słowników
Leksykologia, a leksykografia: Hist. i genetycznie leksykografia była wcześniej niż leksykologia. Leksykografia zajmuje się gromadzeniem i porządkowaniem materiału leksykalnego (słów), a leksykologia jest refleksją nad słowem. Najpierw powstawały słowniki, później była refleksja nad nimi. Wg prof. Urbańczyka leksykografia jest ściętym drzewem, które leży z listkami, na to drzewo wskakują kozy i obgryzają te liście. Te kozy to leksykolodzy. Leksykologia nie miałaby pożywienia bez leksykografów. Rozwój leksykologii spowodował liczne zmiany w leksykografii (od strony praktycznej i teoretycznej).
Słownik językowy a encyklopedia – słownik językowy to zbiór wyrazów ułożonych wg pewnej zasady i objaśnionych pod względem znaczeniowym. Zawiera niespecjalistyczne znaczenia językowe. Encyklopedia to także zbiór wyrazów, różni się jednak od słownika tym, ze podaje informacje o desygnacie.
System językowy - – zbiór wszystkich znaków językowych oraz reguł ich łączenia. Najbardziej znanymi zbiorami jednostek językowych są słowniki, a zbiorami reguł – gramatyki. Systemy znaków mogą być zamknięte i otwarte.
Zamknięty system znaków to taki zbiór znaków, do którego nie można dodać ani od którego nie można odjąć żadnego elementu (np. system ulicznych świateł ostrzegawczych).
Otwarty system znaków to zbiór znaków, w którym dodanie lub usunięcie jakiegoś elementu nie narusza jego wartości. Najbardziej złożonym otwartym systemem znaków jest system językowy.
LEKSYK - zbiór el. leksykalnych, rozpatrywanych na płaszczyźnie langue, charakterystyczny dla danego języka
SŁOWNIK - zbiór el. leksykalnych, rozpatrywanych na płaszczyźnie parole, charakterystyczny dla jakiegoś autora lub tekstu; modyfikacja i próbka leksyku
SŁOWNICTWO (LEKSYKA) - zbiór el. leksykalnych bez określenia ich przynależności do płaszczyzny parole lub langue.
Stosunek leksykologii do innych działów językoznawstwa:
a) do gramatyki - obie zajmują się wyrazem; wyraz jest jednością strony brzmieniowej i znaczeniowej - str. brzmieniową zajmuje się fonetyka (dział gramatyki), zaś stroną znaczeniowa składa się z kilku komponentów; każdy wyraz ma znaczenie indywidualne (leksykalne - właściwe z reguły tylko danemu wyrazowi) i „ponadindywidualne" (gramatyczne- wyrażone osobnym el.),np. Dom - określona klasa przedmiotów i na dowolnego przedstawiciela tej klasy; podst. znaczeniem w głowie ludzkiej jest zn. leksykalne (czym jest dane słowo, jaką formę ma np. dany przedmiot ); zn. gram. towarzyszą zn. leksykalnym i nadają im formę; zn. gram. - wszystkie zn. el. język., które wskazują na zw. wyrazów w zd. i między zdaniami; obydwa znaczenia wyrażane są przez MORFEMY (najmniejsze cząstki językowe, mające znaczenie lub pełniące funkcje el. strukturalnych). Zasób morfemów gram. i reguł tworzenia za ich pomocą słowoform (różne formy wyrazu, który wyraz przybiera w zależności od znaczeń gram.) bada morfologia (dział gramatyki); jedna forma jest tradycyjnie wykorzystywana w słownikach, reprezentując cały wyraz (forma słownikowa) - rzecz. M. l.poj., czas. Bezokolicznik; morfemy mogą tez wyrażać znaczenie leksykalne niezależne od morfemów końcówkowych wyznaczających kategorię gramatyczną (np. rodzaj, przypadek, czas, liczbę), np. szkoł-a lub szkoł-y (bez tych form gram. zn. leksykalne nie może być wyrażone); zn. leksykalne jest w zasadzie jednakowe we wszystkich formach, zn. gram. jakby się nawarstwiają na zn. leksykalne; gram. interesują kategorie gram. (tj. rodzaj, liczba), jest regularna, powtarzalna, tworzy system; leksykologia analizuje słownictwo, charakter wyrazu (ekspresywny, neutralny), granice wyrazu, warianty stylist., problem homonimii i polisemii, zróżnicowanie na słownictwo rodzime i zapożyczenia
b) do składni - składnia (dział gramatyki) zajmuje się połączeniami wyrazowymi (ich budową, rozpatruje strukturę związków albo funkcje elementów w zdaniu), zaś frazeologia (która wchodzi w zakres zainteresowania leksykologii) zajmuje się zw. wyrazowymi mającymi charakter utarty i porusza kwestię znaczeniową związku lub poszczególnych jego elementów, np. słomiany wdowiec (zw. zgody co do liczby, rodzaju), malowana lala, babie lato, gołębie serce
c) do semantyki - w szerokim znaczeniu semantyka bada stosunek między formą znaków, w węższym - zajmuje się tylko zn. leksykalnym tyle że leksykologia zajmuje się jedynie semantyką wyrazu (nie tekstu!) - semazjologia (od znaku do pojęcia; jakie pojęcie odpowiada znakowi leksykalnemu)
3. Pojęcie systemu otwartego i zamkniętego
SYSTEM OTWARTY - zbiór elementów i relacji między tymi elementami, w którym to zbiorze pojawiają się nowe elementy, przesuwają się, tworzą nowe związki między wyrazami; inaczej leksykalny - wyznacza treść (rdzenie rzecz., czas., przym.
SYSTEM ZAMKNIĘTY - zbiór elementów i relacji między tymi elementami, w którym to zbiorze nic się nie zmienia, trudno go rozszerzyć; system stały; gramatyczny - wyznacza strukturę, morfemy końcówkowe
2) Działy leksykologii i związki z innymi dyscyplinami.
DZIAŁY LEKSYKOLOGII:
a) leksykologia synchroniczna - analiza leksyku i słownika w danym momencie (w danej epoce) jego rozwoju:
- semantyka - (dział językoznawstwa) nauka o znaczeniu jednostek leksykalnych (w badaniach współczesnych punkt ciężkości przesunął się z wyrazów na zdania)
- semazjologia - dział językoznawstwa badający znaczenia wyrazów, przeprowadzający analizę semantyczną od formy do znaczenia
- onomazjologia - dział językoznawstwa badający znaczenia wyrazów, przeprowadzający analizę semantyczną od znaczenia do formy
- statystyka leksykalna - zajmuje się frekwencją el. leksykalnych, w zależności do różnych zmiennych ilościowych(np. dł. tekstu, f. el. leksykalnych), np. „oko" najczęściej wyst. w liryce
- stylistyka leksykalna - zwraca uwagę na funkcję stylistyczną elementów leksykalnych,np. funkcja żargonu, eufemizmów, wulgaryzmów; zróżnicowanie stylu (potoczny, urzędowy, artystyczny)
- socjolingwistyka leksykalna - zróżnicowanie języka w zależności od odmiany - jęz. zawodowy, odmiany środowiskowe (żołnierskie, uczniowskie, więzienne)
- geografia leksykalna - bada różnice terytorialne między jedn. leksykalnymi
- paremiologia - nauka o przysłowiach
- frazeologia - bada ustabilizowane, stałe zw. wyrazowe zwane frazeologizmami
- frazematyka - frazeologia nadawcy, interesuje ją, jak nadawca zwraca się do odbiorcy, co chciał jej przekazać, jedn. frazem
- neologia - bada proces tworzenia nowych el. leksykalnych oraz nowych znaczeń:
* formalna - bada neologizmy(nowe wyrazy)
* znaczeniowa - bada neosemantyzmy (znane od dawna wyrazy mające nowe znaczenie)
- leksykologia kontrastywna - porównanie co najmniej dwóch cech językowych lub
języków
b) leksykologia diachroniczna - analiza leksyku i słownika w ich rozwoju hist.
- etymologia - nauka o pochodzeniu i pierwotnym znaczeniu wyrazów, np. grzeczny
czyli posłuszny, potrafiący się zachować; kiedyś k' rzecz - do rzeczy, nadający się
do wszystkiego; przytomny - wykazujący się trzeźwym myśleniem, dawniej:
przy tom ny - obecny przy jakimś wydarzeniu np. świadek w sądzie
- onomastyka - bada nazwy własne z punktu widzenia pochodzenia, historii:
- * antroponimia (antroponomastyka) - nazwy osobowe, np. nazwiska, imiona, przezwiska, pseudonimy, nazwy plemion i narodów (etnonimia)
- * toponimia (toponomastyka) - nazwy topograficzne:
- > makrotoponimia - nazwy dużych obiektów, np. miast, miejscowości
- > mikrotoponimia - nazwy mniejszych obiektów topograficznych,np. pól, łąk
- > hydronimia - nazwy wodne, np. rzek, jezior
- > oronimia - nazwy gór, szczytów, łańcuchów górskich
- > ojkonimia - nazwy osiedli
- > speleonimia - nazwy jaskiń
- > choronimia - nazwy krajów
*zoonimia - nazwy zwierząt (najstarsze: owce i zwierzęta pasterskie)
...
pracowity.polon.uw