Karl Raimund Popper (1902 -1994)
– filozof specjalizujący się w filozofii nauki i filozofii społeczno-politycznej. Jego system filozoficzny został przez niego samego nazwany racjonalizmem krytycznym. Sformułował zasadę falsyfikowalności jako kryterium naukowości oraz koncepcję społeczeństwa otwartego. Koło Wiedeńskie kontynuowało pomysły epistemologiczne Ernesta Macha - odrzucało wszelkie elementy metafizyczne. Źródłem poznania miały być czyste fakty, sprawozdawane przy pomocy tzw. "zdań protokolarnych". Metodą naukową - indukcja. Kryterium prawdziwości - weryfikacja.
Proces naukowy miał przebiegać następująco:1. Zbieramy dane.2. Uogólniamy budując teorię.3. Szukamy danych potwierdzających teorię (weryfikacja).
Popper odwrócił program "Obserwacja stu łabędzi nie dowodzi tezy, że wszystkie łabędzie są białe. Za to obserwacja jednego czarnego obala tę tezę". Dla Poppera punktem wyjścia jest teoria. Metodą naukową - dedukcja.
Proces naukowy wg Poppera wygląda zaś następująco:1. Budujemy teorię.2. Szukamy danych przeczących jej (staramy się ją sfalsyfikować).3. Dobre teorie to takie, które przetrwają próbę falsyfikacji.
Dla Poppera teoria naukowa - to teoria falsyfikowalna (tzn. możliwa do sfalsyfikowania). Popper odrzucał naukowość marksizmu, bo nie ma takiego faktu społecznego, którego wystąpienie spowodowałoby zarzucenie tego kierunku przez jego wyznawców. W przypadku marksizmu i innych koncepcji, które Popper nazwał teoriami historycystycznymi występuje w nich jakaś "przewodnia" teoria natury metafizycznej, która jest przyjmowana na wiarę i która nie może być praktycznie w żaden sposób sfalsyfikowana. Teoria ta "tłumaczy" wszelkie zjawiska, w jeden zunifikowany sposób i rzekomo stosując ją można przewidzieć ogólny przebieg przyszłych zdarzeń. Ponadto, ta teoria działa bezwzględnie, niezależnie od ludzkiej woli, choć zwykle dotyczy ona ludzkich zachowań. Np. wg marksistów cała historia ludzkości da się wyjaśnić w kategoriach walki klas. Nawet jeśli aktualny przebieg historii zdaje się zaprzeczać teorii, to wg marksistów i innych historycystów jest to tylko "chwilowy" zwrot, po którym historia z pewnością wejdzie na "właściwe tory". Tak skonstruowane teorie, mimo że czasem wychodzą z wcześniejszej obserwacji i uogólniania prawdziwych faktów, nie są w istocie naukowe, gdyż nie można ich sfalsyfikować.Bardzo wpływowa okazała się także książka Karla Poppera „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”, przedstawiająca Platona, Hegla i Marksa jako propagatorów zamkniętego systemu, odrzucających indywidualizm. Popper nazywa społeczeństwo magiczne, plemienne czy kolektywne społeczeństwem zamkniętym gdyż sposoby postępowania w obszarze takiego społeczeństwo są niezmiennie określone przez rytuał, obyczaj, coś w stosunku do jednostki zewnętrznego, do czego ona się tylko dostosowuje, powielając określony wzorzec, zwalnia ja to tym samym od odpowiedzialności. „Społeczeństwo zamknięte można porównać do organizmu. [...] Jako jednostka quasi-organiczna, której członkowie są związani na wpół biologicznymi węzami, takimi jak powinowactwo, wspólny tryb życia, wspólny trud codzienny, wspólne zabawy, tragedie i niebezpieczeństwa, przypomina dokładnie stado lub plemię”. Społeczeństwo zamknięte jest zorganizowane w określony sposób i jego organizacja nie jest poddawana w wątpliwość, wzorce zachowań są powielane i naśladowane. Społeczeństwem otwartym Karl Popper nazywa takie społeczeństwo, w którym jednostka ma prawo do osobistych decyzji. W takim społeczeństwie wiele jednostek dąży do awansu społecznego, co może prowadzić do walk pomiędzy jednostkami czy grupami społecznymi – walk takich nie ma w społeczeństwie zamkniętym, które jest praktycznie wolne od konfliktów. „Komórki i tkanki organizmu, do których czasem porównuje się członków państwa, mogą konkurować ze sobą na przykład o pożywienie; ale noga nie dąży do zajęcia miejsca mózgu ani inny narząd nie chce zająć miejsca brzucha.” W społeczeństwie zamkniętym ustawy i podziały społeczne są zdaniem Poppera stałe – do stworzenia takiego niezmiennego społeczeństwa dążyli jego zdaniem zarówno Platon jak Marks. Dzieje Grecji Popper rozpatruje jako dzieje odchodzenia od społeczeństwa zamkniętego, zmianę tę traktuje jako wielką dziejową rewolucję. Odejście od społeczeństwa zamkniętego wywoływało zdaniem Poppera uczucie niezadowolenia, które ma swe źródło w napięciu, jakiego wymaga od ludzi – zarówno w starożytnej Grecji jak i współcześnie, życie w otwartym społeczeństwie – wysiłku „stania się istota rozumną[...], pilnowania siebie i przyjęcia za siebie odpowiedzialności”.
Popper porównując społeczeństwo Aten dążące ku otwartości z zamkniętą Spartą wymienia sześć zasad polityki Sparty:1.Ochrona powstrzymanego w rozwoju społeczeństwa plemiennego: odcięciejakichkolwiek obcych wpływów mogących zagrozić plemiennym tabu2.Antyhumanitaryzm: zakaz rozwijania jakichkolwiek ideologii,zwłaszcza egalitarystycznych, demokratycznych i indywidualistycznych3.Autarkia: uniezależnienie się od handlu, który jest zawsze drogą otwarcia4.Antyuniwersalizm lub partykularyzm: podkreślanie odmiennościwłasnego plemienia, zakaz kontaktów z „gorszymi” od siebie5.Zasada panowania: dążenie do dominacji i zniewolenia sąsiadów6.Obawa przed rozrostem terytorialnym
Wedle Poppera zachodzi zbieżność pomiędzy tą starożytną formą totalitaryzmu a formami współczesnymi – różnica polega jedynie na imperialistycznych tendencjach współczesnego totalitaryzmu. Powodem takiej sytuacji jest jego zdaniem zarówno chęć usprawiedliwienia istnienia totalitarnego państwa poprzez odwołanie się do konieczności zwalczania wrogów, jak i chęć walczenia z humanitaryzmem, który dziś jest tak powszechny, że chcąc go skutecznie zwalczać na własnym terenie, trzeba walczyć z nim na całym świecie. Wedle Poppera powstanie filozofii było reakcją na upadek społeczeństwa zamkniętego i jego magicznych wierzeń. Była to próba zastąpienia utraconej wiary w magię wiara racjonalną. Przykładem filozoficznej wiary w powrót do utraconej jedności i organiczności jest wedle Poppera Platon, a powrót taki jest jego zdaniem nie możliwy: „im bardziej staramy się wrócić do heroicznego wieku trybalizmu, tym pewniej wracamy do Inkwizycji, do tajnej policji i do romantycznego gangsterstwa. Zaczynając od prześladowania rozumu i prawdy, musimy skończyć na najbardziej brutalnym niszczeniu wszystkiego, co ludzkie. Nie ma powrotu do harmonijnego stanu natury. Jeśli zawrócimy, to musimy już przejść tę drogę do końca – musimy wrócić do stanu zezwierzęcenia. Jedyną drogą, którą wedle Poppera możemy podążać jest wolność i indywidualizm, jest społeczeństwo otwarte, które za swą otwartość płaci obecnością konfliktów, wiara zaś w możliwość rozwiązania wszelkich konfliktów jest utopijna.
psychUW