1. Pojęcie prawa
Prawo jest to zespół norm regulujących stosunki społeczne ustanowionych lub uznanych przez państwo i zabezpieczonych aparatem przymusu państwowego.
2. Prawo a inne systemy normatywne
Prawo jako system normatywny reguluje tylko część stosunków społecznych, część uznaną przez państwo za wymagającą tego typu regulacji.
Systemy normatywne to również: moralność, obyczaje, religia, które zostały wytworzone przez interesy społeczeństwa w całości lub tez interesy poszczególnych grup społecznych.
Każdy z tych systemów mniej lub bardziej określa reguły postępowania bądź jednostek bądź pewnych grup społecznych.
Każdy z nich różni się miedzy sobą w istotny sposób. Różnią się funkcja społeczną, przedmiotem, zakresem i metodą unormowań, a także rodzajem stosowanych sankcji a także pochodzeniem i celem, jakiemu służą. Każdy z tych systemów jest również inaczej chroniony.
3. System prawa polskiego
System prawa może my określić jako całokształt obowiązujących norm danego państwa, usystematyzowanych według przyjętych kryteriów. W naszym systemie prawa usystematyzowanie polega przede wszystkim na podziale prawa na gałęzie.
Podział prawa polskiego na gałęzie:
1. Prawo państwowe – reguluje podstawowe zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego. Głównym aktem prawnym z zakresu prawa państwowego jest obecnie Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r.
2. Prawo administracyjne – obejmuje normy regulujące te stosunki, które powstają w toku wykonawczej i zarządzającej (organizującej) działalności organów administracji rządowej. Reguluje, więc ono formy organizacji administracji oraz proces wykonywania przez organy rządowe funkcji administrowania.
3. Prawo finansowe – reguluje stosunki powstające w procesie dokonywanej przez państwo akumulacji i dystrybucji środków pieniężnych. W planie finansowym wyróżnia się kilka zasadniczych działów odpowiadających różnym rodzajom działalności finansowej państwa takich jak: prawo budżetowe, prawo bankowe i prawo ubezpieczeniowe.
4. Prawo cywilne – reguluje przede wszystkim stosunki majątkowe, które mogą zachodzić zarówno między osobami fizycznymi, jak i osobami prawnymi (np. spółkami wyposażonymi w osobowość prawną, spółdzielniami, przedsiębiorstwami publicznymi)
5. Prawo pracy – normuje stosunki pracy, przy których praca jest świadczona przez jedną osobę na rachunek innego podmiotu z reguły za wynagrodzeniem.
6. Prawo rodzinne – reguluje stosunki społeczne wynikające z zawarcia małżeństwa, stosunki powstające między rodzicami a dziećmi, a także stosunki dotyczące przysposobienia oraz opieki nad osobami małoletnimi. Podstawowym aktem regulującym stosunki z zakresu prawa rodzinnego jest kodeks rodzinny i opiekuńczy.
7. Prawo karne – określa, jakie czyny są przestępstwami, ustala zasady odpowiedzialności za takie czyny oraz kary, jakie grożą za ich popełnienie.
8. Prawo procesowe – obejmuje ono normy prawne określające postępowanie w sprawach cywilnych (także w sprawach gospodarczych, z zakresem prawa rodzinnego i prawa pracy) oraz karnych, a także ustrój organów państwowych powołanych do orzekania w tych sprawach.
9. Prawo międzynarodowe – publiczne ma odmienny charakter od wszystkich poprzednio wymienionych gałęzi prawa, stanowi, bowiem zespół norm regulujących prawa i obowiązki poszczególnych państw w ich stosunkach wzajemnych. Podstawowymi aktami prawnymi są liczne umowy międzynarodowe jak również powszechnie przyjęte zasady i zwyczaje (np. zasada wolności mórz, zasada nienaruszalności wód terytorialnych).
4. System źródeł prawa w Polsce
System źródeł prawa polskiego określony jest w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r. Źródłom prawa w konstytucji poświęcono odrębny III rozdział.
W myśl Konstytucji źródłami powszechnie obowiązującymi w Polsce są:
1. Konstytucja,
2. Ustawy,
3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe,
4. Rozporządzenia.
Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde ma swoje miejsce, źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi.
Oprócz wyżej wymienionych źródeł prawa, źródłami prawa są również akty prawa miejscowego oraz uchwały Rady ministrów i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów – jednak akty te mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki podległe organowi wydającemu te akty.
1. Konstytucja w systemie źródeł prawa zajmuje miejsce szczególne, jest, bowiem tzw. ustawą zasadniczą. Obecna Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej uchwalona została przez Zgromadzenie Narodowe, (czyli połączony Sejm i Senat) a następnie przyjęta w referendum Konstytucyjnym w 1997 r.
Szczególne znaczenie Konstytucji wynika przede wszystkim z przedmiotu zawartych w niej unormowań, reguluje ona, bowiem podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, strukturę i zakres działania organów państwowych, podstawowe prawa i obowiązki człowieka i obywatela. Obecna Konstytucja opiera się na zasadzie podziału władz na władzę ustawodawczą, jaką jest u nas Sejm i Senat, władzę wykonawczą, jaką jest Prezydent oraz Rząd i władzę sądowniczą, jaką są niezawisłe sądy i Trybunały.
Żaden akt normatywny nie może być sprzeczny z Konstytucją.
2. Ustawa – w hierarchii źródeł prawa zajmuje po Konstytucji miejsce naczelne. Do wydawania ustaw jest władny tylko Sejm.
Inicjatywę ustawodawczą posiadają:
· Posłowie,
· Senat,
· Prezydent,
· Rada Ministrów,
· Grupa 100 000 obywateli.
Tryb uchwalania ustawy:
· Trzy czytania,
· Przedstawienie wniosku o przyjęcie projektu,
· Głosowanie (ustawy są uchwalane większością zwykłą, w obecności, co najmniej połowy ogólnej liczby posłów),
· Rozpatrzenie projektu przez Senat (okres 30 dni),
· Projekt podpisuje Prezydent (21 dni)
Gdy Prezydent zgłasza veto, to Sejm by je odrzucić i uchwalić ustawę wymaga 3/5 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Po podpisaniu ustawy Prezydent zarządza ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw. Ustawa wchodzi wżycie w 14 dni po jej ogłoszeniu.
3. Umowy międzynarodowe ratyfikuje i wypowiada Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie. Należą do niej umowy dotyczące pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych, wolności, praw lub obowiązków obywatelskich, członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych państwa pod względem finansowym.
W razie, gdy występuje kolizja umowy międzynarodowej z jakąś ustawą, wówczas pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa.
W myśl Konstytucji RP Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
4. Rozporządzenia są aktami normatywnymi wydawanymi w Polsce przez Prezydenta, Rade Ministrów, Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. Rozporządzenia również wydawać mogą przewodniczący komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów, a także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Warunkiem wydania rozporządzenia jest istnienie w ustawie wyraźnego upoważnienia, zwanego delegacją ustawową, do wydania rozporządzenia w danej dziedzinie.
Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Podobnie jak ustawa rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba, że samo stanowi inaczej.
5. Akty prawne organów terenowych.
Źródłami powszechnie obwiązującego prawa w Polsce są również akty prawa miejscowego, jednak tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Prawem miejscowym są akty prawne wydawane zarówno przez organy samorządu (województwa, powiaty, gminy) jak i akty prawne wydawane przez organy administracji samorządowej poszczególnych szczebli, obowiązujące na obszarze danej jednostki terytorialnej.
Źródła prawa o charakterze wewnętrznym.
Jako źródło prawa o charakterze wewnętrznym Konstytucja wymienia uchwały Rady ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów:
Uchwały Rady Ministrów mogą mieć charakter dwojaki: mogą w swej treści zawierać normy prawne, są wtedy aktami normatywnymi, a więc źródłami prawa. Znaczna część uchwał Rady Ministrów dotyczy jednak spraw jednostkowych, indywidualno-konkretnych, nie zawiera natomiast norm prawnych. Uchwały takie, jako akty nienormatywne, nie są źródłami prawa, lecz aktami administracyjnymi. Uchwały Rady Ministrów wydawane są bez wyraźnego upoważnienia ustawowego, na podstawie ogólnych kompetencji Rady Ministrów określonych Konstytucją i ustawami. Nie wszystkie uchwały Rady Ministrów są publikowane.
Zarządzenia mogą być wydawane przez Prezydenta oraz przez Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Ponadto zarządzenia wydawane bywają prze kierowników urzędów centralnych (np. Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego). Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustaw.
malinowydom