1.-Biesaga-T.-Początki-bioetyki-jej-rozwój-i-koncepcja.pdf

Biesaga T., Początki bioetyki, jej rozwój i koncepcja, w: Podstawy i zastosowania bioetyki,

red. T. Biesaga, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2001, s. 11-25

Tadeusz Biesaga sdb

POCZĄTKI BIOETYKI, JEJ ROZWÓJ I KONCEPCJA

1. Historia bioetyki

Bioetyka umiejscowiona w kontekście rozwoju etyki filozoficznej sięga czasów

starożytnych 1 , powiązana z rozwojem medycyny i zawodu lekarza sięga przysięgi

Hipokratesa, w odniesieniu do refleksji religijnej wiąże się ona m.in. z powstaniem i

rozwojem myśli moralnej nad dekalogiem, a zwłaszcza nad przykazaniem: Nie zabijaj.

Św. Tomasz kwestie takie, jak godziwość okaleczenia, biczowanie, uwięzienie,

zabójstwo, samobójstwo czy karę śmierci poruszał w ramach rozważań o cnocie

sprawiedliwości 2 . W czasie odrodzenia tomistycznego w XVI-XVII wieku zagadnienia te

były podejmowane przez znanych autorów, jak D. F. Soto, D. Banez, L. Molina.

Na uwagę zasługuje tutaj m.in. traktat opata Francesco Cangiamila Embriologia Sacra z

1747 roku, w którym porusza kwestię zapłodnienia, implantacji, i zgodnie z arystotelesowsko-

tomistyczną tradycją filozoficzną, opowiada się za szacunkiem i obroną życia ludzkiego od

jego poczęcia.

Interesująca jest również opublikowana w roku 1803 praca Thomasa Percivala 3

zatytułowana Medical Ethics, w której poszukiwał on właściwego rozwiązania relacji między

1 Prehistoria bioetyki zob. W. Bołoz, Początki bioetyki jako samodzielnej dyscypliny naukowej, „Studia

Theologica Varsaviensia” 34(1966), nr 2, 247-254; W. Bołoz, Życie w ludzkich rękach. Podstawowe zagadnienia

bioetyczne, Warszawa 1997, s. 21nn; J. Wróbel, Początki bioetyki. Aspekt historyczny. w: Veritatem facientes.

Red. J. Nagórny, J. Wróbel, Lublin 1997, s. 185-197; Darrel W. Amundsen, Medical ethics, history of : IV.

Europe. A. Ancient and medieval. 1. Greece and Rome, s. 1509-1516, 2. Early Christianity, s. 1516-1522; 3.

Medieval Christian Europe, 1522-1537, w: Warren Thomas Reich, ed. Encyclopedia of Bioethics . Revised

Edition. New York, NY: Simon and Schuster Macmillan 1995.

2 Tomasz z Akwinu œw., Suma teologiczna, II-II, qq. 64nn, t. 18: Sprawiedliwoœæ, t³um. F. M. Bednarski;

Katolicki Oœrodek Wydawniczy „Veritas”, Londyn 1962 - 1986.

3 Edmund D, Pellegrino, Percival's ‘Medical Ethics’: the moral philosophy of an 18th-century English

gentleman, „Archives of Internal Medicine”, 146(11), Nov 1986, s. 2265-2269; John Pickstone, V. Percival and

the production of „Medical Ethics”, w: Robert Baker, Dorothy Porter, Roy Porter, eds. The Codification of

Medical Morality: Historical and Philosophical Studies of the Formalization of Western Medical Morality in the

Eighteenth and Nineteenth Centuries. Vol. I: Medical Ethics and Etiquette in the Eighteenth Century, Boston

1993, s. 161-178; Robert Baker, Deciphering Percival's code, w: The Codification of Medical Morality, jw., s.

179-211 .

Biesaga T., Początki bioetyki, jej rozwój i koncepcja, w: Podstawy i zastosowania bioetyki,

red. T. Biesaga, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2001, s. 11-25

lekarzem a pacjentem. Domagał się on, aby lekarz przestrzegał trzech zasad: żył godziwie

(zasada życia cnotliwego), nie szkodził drugiemu (zasada nieszkodzenia) i oddawał każdemu,

co mu się należy (zasada sprawiedliwości). Zauważył, że w wielu sytuacjach trudna jest do

pogodzenia zasada autonomii pacjenta z autorytetem lekarza, którego wiedza uprawnia go do

podejmowania właściwych działań dla zdrowia chorego. Odrzucał zarówno przesadny

paternalizm starożytnych, według którego chorego należało traktować jak dziecko

potrzebujące pomocy, jak również przesadny autonomizm pacjenta, który jako dorosły miałby

wiedzieć i decydować o wszystkim, co dotyczy choroby i leczenia. Zamiast paternalizmu

dziecięcego i przeciwstawnego mu autonomizmu dorosłych proponuje on paternalizm

młodzieńczy. Chory traktowany jest odpowiednio do sytuacji, w jakiej się znajduje – jest

odpowiedzialny za siebie o tyle, o ile to jest możliwe w jego stanie. W ten sposób pacjent nie

jest on traktowany przez lekarza jak dziecko ani jako ten, który decyduje lub podważa

uzasadnione decyzje i autorytet lekarza.

Potrzebę przeprowadzenia filozoficzno-moralnej refleksji nad nowymi możliwościami

nauk biologicznych i medycznych uświadomiono sobie w całej pełni po II wojnie światowej,

w trakcie której w ludobójstwie milionów ludzi wykorzystano bowiem ówczesne osiągnięcia

medyczne; w ramach rodzącej się genetyki zaczęto, ze względu na wyposażenie genetyczne

segregować ludzi na „lepszych” i „gorszych”; w imię „higieny rasowej” dokonywano

sterylizacji i eutanazji osób upośledzonych, psychicznie chorych, należących do innej rasy.

Argumentami genetyków posługiwano się w celu wyniszczania innych narodów. Stosowano

na masową skalę eksperymenty medyczne na więźniach. Proces w Norymberdze, ujawniając

okrutne informacje na ten temat, inspirował poszukiwania zasad etycznych i prawnych, które

w przyszłości mogłyby uchronić ludzkość przed podobnym barbarzyństwem. Pierwszą,

doniosłą reakcją moralną na te zbrodnie było ogłoszenie 10.XII.1948 przez Zgromadzenie

Ogólne ONZ Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka .

Biesaga T., Początki bioetyki, jej rozwój i koncepcja, w: Podstawy i zastosowania bioetyki,

red. T. Biesaga, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2001, s. 11-25

Bioetyka jako nowa dyscyplina pojawiła się nieco później 4 . W latach sześćdziesiątych

XX wieku nastąpił szybki rozwój nauk biologicznych oraz niezwykły postęp techniczny

oparty na tych odkryciach. Dzięki temu stała się możliwa dializa nerek, transplantacja

organów, prenatalna diagnostyka, stosowanie respiratorów i urządzeń do intensywnej terapii.

Zaczęła się wyłaniać i stawiać pierwsze kroki inżynieria genetyczna. Rozwój nauk o życiu

pozwalał skuteczniej zwalczać epidemie i choroby oraz przesuwać granicę śmierci.

Postęp ekonomicznego wzmacniał dominację człowieka nad przyrodą, jednak

nieumiarkowany i rabunkowy jej podbój zaczął zagrażać naturalnemu środowisku człowieka.

Spełzła nadzieja, że człowiek przez postęp techniczny przekroczy swe naturalne ograniczenia

i zapewni sobie pełną kontrolę nad swą naturą.

2. Wyodrębnienie się bioetyki i powstanie centrów badań bioetycznych

W tym kontekście w roku 1970 Van Rensselaer Potter 5 , onkolog z University of

Wisconsin w Madison (USA), użył po raz pierwszy w swej refleksji moralnej nad naukami

biologicznymi i medycznymi terminu „bioetyka” (w artykule zatytułowany: Bioethics: The

Science of Survival; Bioetyka: nauka o przetrwaniu) 6 i przeprowadził refleksję nad

metodologicznymi podstawami wyodrębnionej dyscypliny (w książce Bioethics: Bridge to the

Future; Bioetyka: most ku przyszłości wydanej w 1971) 7 .

W tym samym czasie w Stanach Zjednoczonych istniały już dwa ośrodki, w których

rozpoczęto naukowe opracowanie nowej dyscypliny i popularyzację jej osiągnięć. W roku

1969 filozof wychowania Daniel Callahan zakłada w Hastings w stanie Nowy Jorku Institute

of Society, Ethics and The Life Sciences znany jako The Hastings Center 8 ; od czerwca 1971

4 R. Otowicz, Etyka życia, Kraków 1998, 13-35; Vent' anni di bioetica. Idee, protagonisti, istituzioni , C.

Viafora (red.), Padova 1990; History of Bioethics: International Perspectives, R. Dell'Oro, C. Viafora (red.), San

Francisco 1996; E. Sgreccia., Manuale di bioetica , t. 1: Fondamenti ed etica biomedica, Milano 1994; 29-56;

Storia della Bioetica. Le origini, il sigificato, le istituzioni, G. Russo (red.), Roma 1995;

5 G. Russo, V. R. Potter, La prima idea di bioetica, w: G. Russo (red.), Bioetica fondamentale e generale,

Torino 1995, s. 5-18; R. Otowicz, Etyka ¿ycia, jw., s. 14-27.

6 Opublikowanym w czasopiœmie „Perspectives in Biology and Medicine” , 14(1970) s. 120-153

7 W Englewood Cliffs, New Jersey.

8 G. Russo, La prima pietra: l’Hastings Center, w: G. Russo, (red.), Bioetica fondamentale e generale, jw.

Biesaga T., Początki bioetyki, jej rozwój i koncepcja, w: Podstawy i zastosowania bioetyki,

red. T. Biesaga, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2001, s. 11-25

roku Instytut ten wydaje pismo zatytułowane „Hastings Center Report”. Nie prowadzi on

działalności akademickiej, ale umożliwia spotkanie etyków z ekspertami w dziedzinie

medycyny, obserwuje i bada pod względem etycznym, prawnym i społecznym najważniejsze

problemy wyrastające z rozwoju medycyny i biologii, pomaga wyższym uczelniom w

tworzeniu programów nauczania bioetyki, organizuje kursy dla uczonych wprowadzające ich

w problematykę bioetyczną.

Rozwój bioetyki jako dyscypliny naukowej dokonuje się w szybkim tempie w Instytucie

Kennedy’ego (The Joseph and Rose Kennedy Institute for the Study of Human Reproduction

and Bioethics), założonym w 1971 roku przez holenderskiego fizjologa i embriologa – Andre

Hellegersa 9 . Jako członek powołanej przez Jana XXXIII (1963) i rozszerzonej przez Pawła VI

Papieskiej Komisji do Spraw Rodziny, Zaludnienia i Rozrodczości przenosi się on w roku

1967 z John Hopkins University w Baltimore do prowadzonego przez Jezuitów Uniwersytetu

Georgetown w Waszyngtonie. Od 1962 istniała tam już naukowa placówka (Center for

Population Research) zajmująca się badaniem problemów demograficznych. W roku 1971 A.

Hellegers zakłada tam Kennedy Institute. Od początku nadaje mu ma charakter ośrodka

akademickiego. W ramach Wydziału Filozoficznego i Medycznego Uniwersytetu Georgetown

został wypracowany program studiów akademickich z bioetyki. Uniwersytet nadaje studentom

stopnie naukowe (master i doctor) z tej dyscypliny. Instytut posiada centrum bioetyczne,

centrum badań demograficznych i laboratoria badań nad biologią reproduktywną. Podejmuje

on badania, wykłady oraz usługi dla instytucji publicznych dotyczące bioetyki, reprodukcji

ludzkiej i zaludnienia. Od początku współpracują z instytutem wybitni chrześcijańscy

s. 387-391; Daniel Callahan, The Hastings Center: a short and long 15 year, „Hastings Center Report”, 14(2,

Suppl.) Apr 1984, s. 1-15; Daniel Callahan, The Hastings Center and the early years of bioethics, „Kennedy

Institute of Ethics Journal”; 9(1) Mar 1999, 53-71; Daniel Callahan, Richard A. McCormick, Robert M Veatch,

Alexander Morgan Capron, Sissela Bok, , Eric J Cassell,. How the”Report” made a difference: reflections on a

15th anniversary. [Six commentaries], H”astings Center Report”, 16(5) Oct 1986, s. 8-17.

9 Warren Thomas Reich, The "wider view": Andre Helleger's passionate, integrating intellect and the

creation of bioethics, „Kennedy Institute of Ethics Journal”, 9(1) Mar 1999, s. 25-51; Bilancio di 25 anni di

bioetica. Un rapporto dai pionieri. G. Russo (red.), Torino 1997.

Biesaga T., Początki bioetyki, jej rozwój i koncepcja, w: Podstawy i zastosowania bioetyki,

red. T. Biesaga, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2001, s. 11-25

teolodzy i filozofowie moralności tacy jak P. Ramsey, B. Häring, R. McCormick, Ch. Curran,

S. Hauerwas, i J. Fuchs 10 .

W roku 1978 Kennedy Instytut jako pierwszy wydaje Encyclopedia of Bioethics (w

czterech tomach, pod red. W. T. Reicha) i następnie publikuje roczniki Bibliography of

Bioethics, zawierające pełną literaturę z bioetyki.

Pierwsze centrum bioetyki w Europie powstaje w roku 1975 w Hiszpanii w Barcelonie.

Na Wydziale Teologicznym tamtejszego uniwersytetu jezuita O. M. Cuyas S.J. stworzył

Instituto Borja de Bioetica. Zainteresowanie bioetyką przenosło się następnie z Hiszpanii do

Francji a później do Włoch. W latach osiemdziesiątych powstają centra bioetyki w Lille, Lyon

i Paryżu. Szczególnie uznanie zdobyła Comité Consultatif National d’Ethique pod

przewodnictwem J. Bernard.

W Anglii dyskusja bioetyczna rozpoczyna się już od 1962 roku w London Medical

Croup. Oœrodek ten przekszta³ca siê w Institute of Medical Ethics. Od 1975 instytut ten

wydaje „Journal of Medical Ethics”, a od 1985 – „Bulletin of Medical Ethics”. Z inicjatywy

biskupów powstaje w Anglii The Catholic Bioethics Centre in London, zwane The Linacre

Centre.

Z katolickich centrów bioetycznych na pierwszym miejscu należy wymienić The Pope

John Center. W 1972 rozpoczê³o ono dzia³alnoœæ w St. Louis, Missouri jako The Pope John

XXIII Medical-Moral Research and Education Center. W 1985 centrum przeniosło się do St.

Elizabeth’s Medical Center w Bostonie, a poźniej zmieniło nazwę na The National Catholic

Bioethical Center 11 .

We W³oszech powsta³a La Scuola di Medicina e Scienze Umane dell’ Istituto H San

10 Richard A McCormick, Theology and Bioethics: Christian Foundations, w:: Earl E., Shelp, (red.)

Theology and Bioethics: Exploring the Foundations and Frontiers, Boston 1985, s. 95-113.

11 D. F. Kelly, The Emergence of Roman Catholic Medical Ethics, in North America: An Historical,

Methodological, Bibliographical Study, New York, Toronto 1979; The Interactions of Catholic Bioethics and

Secular Society, R.E. Smith (red.)., Pope John Center, Braintree 1992.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: