IDEOLOGICZNE ŹRÓDŁA TEORII USTROJU MIESZANEGO
1. „Dzieje” HERODOTA – wyodrębnienie form rządu: monarchia, arystokracja, demokracja, tyrania, oligarchia, ochlokracja.
2. SOKRATES – ustalenie, które są dobre, a które złe: dobre – monarchia, arystokracja (opierają się na prawie, mądrosci, altruizmie) złe: tyrania (samowola, przemoc), oligarchia (chciwość), demokracja (niewiedza).
3. PLATON – połączył ze sobą niektórych form rządów.
INSTYTUCJONALNE ŹRÓDŁA TEORII USTROJU MIESZANEGO
1. Ateny za czasów Solona
2. Starożytna Sparta ( Likurg)
3. Republikański Rzym
KLASYFIKACJE FORM RZĄDU – PODWÓJNA TRIADA
PLATON w „Polityku” zawarł pogłębioną systematykę form rządu
1. Monarchia – 6. Tyrania
2. Arystokracja – 5. Oligarchia
3. Demokracja praworządna – 4. Demokracja niepraworządna
Trzem formą dobrym towarzyszą trzy formy złe. Najlepszym ustrojem jest Monarchia a najgorszym Tyrania (wartościowanie
od 1 do 6). Każde państwo skazane jest na ewolucje od 1 do 6. Każda kolejna forma rządów musi być gorsza od poprzedniej, bo stanowi wynik jej rozkładu.
Platon zaproponował też 7 formę rządu „Państwo drugiego rzędu” ( „ Ustrój słuszny”)
CZTERY AKSJOMATY PLATONA
Wizja „Ustroju słusznego” została skonstruowano wokół 4 aksjomatów:
1. Niektóre formy rządów należy ze sobą połączyć – podstawowe znaczenie mają Monarchia i Demokracja
2. Sprawowanie nieograniczonej władzy deprawuje rządzących – nie ma takiej osoby, która sprawując władze nad sprawami wszystkich ludzi nie popadłaby w niesprawiedliwość lub chorobę psychiczną
3. Należy wprowadzić określone prawa i ich przestrzegać – prawo to owoc braku zaufania wobec rządzących, przed którymi jednostka potrzebuje ochrony
4. Podział władzy dla ochrony przed jej zgubnymi skutkami – Np. Sparta 2 - królów, apella, geruzja.
PLATOŃSKA RADA I „ NOCNE ZEBRANIA”
1. Platońska rada BOULE
Miała być organem rządzącym składającym się z 360 członków podzielonych na 4 części według 4 klas społecznych wyodrębnionych na podstawie płaconych podatków. Członkowie wybierani w drodze losowania z kandydatów uprzednio wybranych przez pełnoprawnych obywateli. Rada urzędowałaby bez przerwy w zmieniających się grupach. Funkcje:
- stanowienie prawa
- dokonywanie wyboru urzędników
- sprawowanie wymiaru sprawiedliwości ( 37 „stróży prawa”)
2. Nocne zebrania
Podejmowałyby najważniejsze decyzje. Złożone z ludzi wyróżniających się doświadczeniem, wiedzą i cnotą. Wskazywałaby obywatelom drogę cnoty i zgodnie z nią kierowałaby wszystkimi organami państwa. Czuwałaby nad dobrem państwa i należytym kierunkiem jego działania.
.ARYSTOTELESOWSKA KONCEPCJA POLITEI
Arystotelesowska hierarchia form rządu pokrywała się z Platońską (monarchia, arystokracja, POLITEA)
POLITEA to ustrój mieszany, złożony z oligarchii i demokracji. Wybór drogi pośredniej pomiędzy jedną i drugą formą rządów. Nacechowany umiarem, zajmujący srodek między skrajnościami (bogaci – biedni). Ustrój jest należycie zmieszany wtedy, gdy wszystkie stany społeczne są zainteresowane jego zachowaniem i umocnieniem. Np. Sparta
SPOŁECZNY PODZIAŁ WLADZY U ARYSTOTELESA
Politea opiera się na:
1. Społecznym podziale władzy
2. Licznym stanie średnim
Z przekonania, że umiarkowani i srodek są najlepsze wynika, że najlepsza jest średnia własność, (bo średni nie pożądają dóbr bogatych jak biedni, ani biedni nie pożądają od nich tak jak od bogatych). Państwo może mieć dobry ustrój, jeśli istnieje liczny stan średni silniejszy od pozostałych, jest ich rozjemcą. Bogaci nigdy nie połączą się z biednymi. Lepiej jest wzmocnić stan średni niż dążyć do równowagi między najwyższym i najniższym.
„ CZYNNIKI USTROJOWE „ ARYSTOTELESA
Wszystkie ustroje państwowe mają trzy części składowe:
1. Czynnik obradujący nad sprawami państwowymi
- uchwalanie praw
- orzekanie kary śmierci
- wygnania i konfiskaty mienia
- rozstrzyganie o wojnie, pokoju, sojuszach
- wybór urzędników i kontrola nad nimi
2. Czynnik rządzący
- naradzanie się nad pewnymi sprawami
- rozstrzyganie
- wydawanie rozporządzeń (najważniejsza cecha)
3. Czynnik sądzący ( 8 rodzajów)
- wykonywanie jurysdykcji karnej, cywilnej, administracyjnej
- przyjmowanie urzędniczych sprawozdań
CYKL USTROJOWY POLIBIUSZA
ANAKYKLOSIS – to system działający zgodnie ze wskazówkami zegara, z jednej formy można przejść tylko do następnej – sąsiadującej.
1. KRÓLESTWO – rządy sprawiedliwego Króla. Jego następcy nie byli już sprawiedliwi i nadużywali swej władzy.
2. TYRANIA – gdy stała się nie do wytrzymania najbardziej wartościowi obywatele zaczęli konspirować, uzyskali poparcie i obalili tyrana.
3. ARYSTOKRACJA – w nagrodę za obalenie tyrana rządzili mając na względzie dobro ogółu, władza stała się dziedziczna, potomkowie zapomnieli o chlubnych tradycjach i zaczęli nadużywać swej władzy.
4. OLIGARCHIA – gdy zaczęła być nie do zniesienia wybuchła rewolucja
5. DEMOKRACJA – doszło do walk o władzę i wpływy między jednostkami i grupami
6. OCHLOKRACJA (Cheirokracja lub Pięsciokracja) – demagodzy zyskali zwolenników, nastała anarchia i upadek, by zapanował znów ład i porządek lud przywrócił KRÓLESTWO
SPARTAŃSKI MODEL USTROJOWY POLIBIUSZA
Jedyną szansą na wyrwanie się z zaklętego kręgu było połączenie trzech form rządów tak by w czasach pomyślnych żaden element nie był w stanie zdominować innych, a w czasach niepomyślnych aby te elementy ze sobą współpracowały co sprzyja stabilności i sile państwa. Pierwszym który zdał sobie z tego sprawę był LIKURG – władca Sparty.
- 2 królów
- apella (zgromadzenie ludowe) – uchwalenie prawa, decyzje o wojnie i pokoju
- geruzja (rada starszych) – strzegła by żaden z elementów nie zdominował innego, kompetencje sądownicze
- 5 eforów ( wykształciła się z czasem) – wydawanie obywatelom poleceń, aresztowanie, karanie
Likurg dokonał ponadto równomiernego podziału majątku, wprowadził wymóg skromnego, rygorystycznego trybu życia (spartańskiego)
RZYMSKI MODEL USTROJOWY POLIBIUSZA
Był zbliżony do Spartańskiego
- 2 konsulów – władza wykonawcza, kadencja 1 rok, pełnia władzy wojskowej, wykonywanie uchwał senatu, wydawanie zarządzeń wszystkim organom oprócz zgromadzenie ludowego
- Senat – zarządzanie skarbem (bez wydatków konsuli), przyjmowanie poselstw z innych krajów i wysyłanie własnych
- Zgromadzenie ludowe – decydowanie o wojnie i pokoju, zatwierdzanie lub odrzucanie prawa, kompetencje sądownicze, wymierzanie kary śmierci
Dzięki hamulcom ustrojowym każdy organ może przeciwstawić się pozostałym lub z nim współpracować.
KONCEPCJA „ CIVITATIS „ CYCERONA
Uważał, że modre połączenie stanu najwyższego, średniego i najniższego daje w państwie spójną całość. Skupił się jednak wokół Arystokracji, uważał ją za elitę intelektu i majątku. Wiedział jednak że aby zapobiec buntom musi zostawić także miejsce na głos plebsu. Ideałem była dla niego Republika Rzymska. Uważał że lepszy jest ustrój powstały na drodze ewolucji. 3 etapy:
1. Utworzenie KOMICJI CENTURIALNYCH
2. Utworzenie Republiki z inicjatywą KONSULÓW
3. Powołanie TRYBUNÓW LUDOWYCH
IDEA PRAWORZĄDNOSCI I SPRAWIEDLIWOSCI CYCERONA
Sprawiedliwość nie polega na przestrzeganiu praw państwowych, ponieważ nie wszystkie są sprawiedliwe, ale na przestrzeganiu praw natury. Prawa sprzeczne z prawami natury nie są właściwie prawami, a państwo rządzone przez takie prawa nie jest państwem. Prawa państwowe muszą być zgodne z prawami natury. Rządzący sami powinni podlegać prawom.
ANTYCZNA FILOZOFIA „ ZŁOTEGO ŚRODKA „
Krytykowano wielkie bogactwo i skrajną nędze, najlepszy był średni majątek. Z.Ś można osiągnąć przez wystrzeganie się błędów i nieumiarkowania oraz połączenie przeciwieństw (urzędy powinni sprawować zarówno aktywni jak i ostrożni, małżeństwa powinny łączyć różne stany i osobowości, bogaci powinni dzielić się z biednymi). We wszystkich dziedzinach człowiek powinien kierować się umiarem. Odchylenia w obie strony są szkodliwe. Z.Ś to stan do którego nie można nic dodać ani nic ująć. Jeśli nie da się znaleźć środka należy wybrać mniejsze zło.
SYSTEMATYKA FORM RZĄDU TOMASZA Z AKWINU
Dokonał podziału na formy sprawiedliwe i niesprawiedliwe
Sprawiedliwe: Niesprawiedliwe:
1. Królestwo - 6. Tyrania
2. Arystokracja - 5. Oligarchia
3. REPUBLIKA – 4. Demokracja
Uwzględniając fakt, że królestwo może przerodzić się w tyranię rządzący powinni troszczyć się o to, aby do tego nie doszło. Najlepsza z form prostych to Królestwo. Najlepsza z form złożonych to USTRÓJ MIESZANY, gwarantuje spokój, bo wszyscy mają udział w rządzeniu.
STAROTESTAMENTOWA WIZJA USTROJU MIESZANEGO TOMASZA Z AKWINU
Akwinata nie byłby teologiem gdyby swej wizji ustroju mieszanego nie uzasadnił argumentami biblijnymi, dokładnie STARYM TESTAMENTEM. Uważał, że ustrój taki Bóg nadał Izraelowi i dobrze uczynił, bo państwo zachowało korzyści płynące z monarchii, ale nie przeistoczyło się w tyranię. Do arystokracji wybierano ludzi odznaczających się mądrością i cnotą. Wyboru dokonał lud, co było przejawem demokracji. To Mojżesz i jego następcy rządzili ludem sami, co było pewną oznaką królestwa. Ponadto wybierali 72 starszych kierujących się cnotą i mądrością – arystokracja, a wybierał ich lud – demokracja.
KONCYLIARYSTYCZNA WIZJA USTROJU MIESZANEGO
Koncyliaryzm narodził się na gruncie walk władców z papiestwem, „niewoli awiniońskiej’ papieży, Wielkiej Schizmy, czyli gdy o stolicę papieską walczyło kilku papieży. To podważyło ich autorytet, pojawiła się groźba utraty jedności przez Kościół. Były dwa rozwiązania problemu:
1. Uznanie, że suwerenną władzę w Kościele sprawuje kongregacja wiernych mająca prawo wyboru papieża
2. Wprowadzenie systemu koordynującego władzę papieża, soboru i kolegium kardynalnego
W praktyce większość pisarzy łączyła te rozwiązania. Władzę najwyższą umieszczali w całym Kościele, reprezentowanym przez sobór, ale równocześnie istotną funkcje przypisywali papieżowi i kardynałom.
Ustrój Kościoła jest ustrojem mieszanym powołanym przez Boga jako optymalna forma rządów dla jego ludu, który ustanawia prawa i powołuje kościelnych funkcjonariuszy. Papież to element monarchiczny, kolegium kardynalne – arystokratyczny, sobór – demokratyczny.
WIZJA USTROJU MIESZANEGO MONARCHOMACHÓW
Postulowali ustrój, który jest połączeniem i mieszanką trzech prostych typów: królewskiego, arystokratycznego, ludowego. Skoro władza królewska i ludowa to opozycja to musi ją łączyć wspólny składnik – szlachta bądź ludzie przywódczy. Każdego roku 1 maja będzie zwoływana publiczna rada całego królestwa, na której rozwiązywane będą wspólnie przez obrady wszystkich stanów, najważniejsze sprawy państwa. Uważali, że to, co dotyczy wszystkich musi być przez wszystkich aprobowane. Królestwa rządzone przez samego króla według jego uznania nie są państwem ludzi oświeconych tylko zgrają bestii bez własnego osądu.
SYSTEMATYKA FORM RZĄDU I CYKL USTROJOWY MACHIAWELLEGO
Machiawelli wyróżnił dwie formy państwa:
1. KSIĘSTWA – suwerenem jest władca
2. REPUBLIKI:
- Arystokracja – suwerenem jest wąska grupa
- Demokracja – suwerenem jest większość
Cykl ustrojowy przejął od Polibiusza, ale dodał, że:
Przechodzenie przez krąg może spowodować osłabienie państwa w konsekwencji jego niewolę. W przeciwnym razie może ono przechodzić cykl bez końca. Nieuniknione jest ciągłe przeobrażanie się państwa od stanu wysokiego zorganizowania do upadku i z powrotem. Bo wszystko na świecie, co się wznosi to sięga dna i znów się od niego odbija, i tak bez końca.
Ideałem była dla niego rzymska republika złożona z: Konsulów, Senatu, Komicji – wszyscy rządzili, więc wszyscy byli zainteresowani utrzymaniem rządów.
PROJEKT USTROJU FLORENCJI MACHIAVELLEGO
Projekt ustroju Florencji opracował na życzenie papieża Leona X
Wyróżnił trzy klasy społeczne: najwyższych, średnich, ostatnich. Uważał, że jeśli ustrój ma być trwały to wszystkie muszą mieć zapewniony udział we władzy, zwłaszcza dwie skrajne klasy.
Zlecił powołanie trzech organów:
1. Kolegium – władza wykonawcza – 65 członków (53 klasy najwyższej, 12 klasy średniej)
2. Rada Dwustu – władza prawodawcza – (160 klasy najwyższej, 40 klasy średniej)
3. Rada Tysiąca – klasa najniższa – wybór Kolegium i Rady Dwustu i pozostałych organów
ANGIELSKA DOKTRYNA USTROJU MIESZANEGO W OKRESIE RENESANSU
Dowodzono, że w Anglii istnieje ustrój mieszany. Władzę tam, bowiem sprawował Parlament złożony z dziedzicznej Izby Lordów (arystokracja) i obieralnej Izby Gmin (demokracja), przy czym udział w tej władzy miał też dzięki prawu sankcji, czyli veta absolutnego – „ograniczony” we władzy monarcha. Teoria ta cieszyła się dużym powodzeniem i określano ją mianem dobrze urządzonej monarchii „arystodemokratycznej”.
ODPOWIEDZ KAROLA I
Była odpowiedzią na przysłanych do niego 19 propozycji Parlamentu zawierających listę żądań ograniczenia władzy królewskiej m.in.: współudziału o decydowaniu o najważniejszych sprawach królestwa, utworzeniu własnej milicji, nieodwołalności sędziów, którzy należycie sprawują swój urząd.
„Odpowiedź” rozpoczyna się od deklaracji, że nie zgodzi się na uszczuplenie swojego udziału we władzy. Dalej zawiera wyróżnienie form rządu ich ocenę. Formy te to:
1. Monarchia – wady: tyrania, zalety: zjednoczenie narodu pod przywództwem „jednej głowy”
2. Arystokracja – wady: fakcje i podziały, zalety: powierzenie doradztwa najzdolniejszym osobom w państwie
3. Demokracja – wady: zamieszki i gwałty, zalety: wolność i odwaga
Karol I uważał, że między organami powinna istnieć równowaga, wszystkie powinny przestrzegać zasady praworządności.
Powiedział, że: „nie chce zmieniać praw Anglii”. Przyjęcie 19 propozycji oznaczałoby obalenie praw fundamentalnych i doskonałego ustroju królestwa.
Był to dokument rewolucyjny za sprawa wymienienia króla wśród trzech równoprawnych organów. Była, więc to broń, która łatwo mogła być skierowana przeciw Karolowi I ponieważ król broniąc swej władzy powołał się na ideę status mixtus przyznając, że jest tylko jednym z trzech równorzędnych organów. Nie mógł, więc w sposób logiczny żądać dla siebie pozycji nadrzędnej.
DOKTRYNA MIESZANEJ MONARCHII
Doktryna mieszanej monarchii zawarta została w anonimowej broszurze pt. „Polityczny Katechizm” będącej wychodzącą naprzeciw roszczeniom Parlamentu wersją „Odpowiedzi”. Doktryna mieszanej monarchii mówi, że najwyższą władze w państwie należy podzielić między trzy skoordynowane i współdziałające ze sobą stany: Króla, Lordów i Gminy. Dwa ostatnie reprezentowane są przez izby Parlamentu i mają dostatecznie szerokie uprawnienia by zapobiec tyranii (nawet bez królewskiej akceptacji 19 propozycji)
Uzasadnienie teologiczne:
Bóg objawił się człowiekowi w trójcy osób. „Rządzi on wszechświatem sam oraz przez anioły i ludzi; ciałami niebieskimi zaś przez Słońce, Księżyc i gwiazdy; małym ziemskim człowiekiem poprzez zrozumienie, wolę i afekty; natomiast Królestwem Anglii poprzez Króla, Lordów i Gminy” Czy po takim wyjaśnieniu czytelnik może żywic jeszcze jakieś wątpliwości?
REPUBLIKA AGRARNA HARRINGTONA
Harrington uważał, że ustrój państwa determinują stosunki agrarne. Jeśli cała ziemia kraju bądź jej większa część należy do jednostki to mamy do czynienia z monarchią absolutną, jeśli większa część ziemi należy do nielicznych np. szlachty, kleru to jest monarchia mieszana, jeśli zaś ziemia znajduje się w rękach ludu to państwo przybiera formę REPUBLIKI. Harrington postulował, więc wprowadzenie:
1. Odpowiedniego prawa agrarnego – zapewniłoby posiadanie ziemi nie mniej niż 5 tys. właścicieli dysponujących łącznie od 2/3 do 3/4. areału, co stanowiłoby część wystarczającą do zagwarantowanie stabilności państwa
2. ustroju mieszanego składającego się z:
- magistratury – czynnik monarchiczny
- Senatu – czynnik arystokratyczny (300 członków)
- Grupy Uprzywilejowanej – czynnik demokratyczny (1050 członków) – funkcja sądu najwyższego
PURYTAŃSKA DOKTRYNA USTROJU MIESZANEGO
John WINTHROP i John COTTON za najlepszą formę rządów uznali arystokrację. Odrzucali demokracje uznając ją za sprzeczną z kalwińską doktryną predestynacji ( Bóg przesądził o kondycji ludzkiej sprawiając, że jedni są biedni a drudzy bogaci, przesądził, więc też o tym, że lepsi powinni sprawować władzę). Cotton posunął się jeszcze dalej i uważał, że sprawowanie rządów powinno należeć do grupy kapłańskiej (za najlepszą formę rządów uznawał, więc TEOKRACJĘ). Zanegował prawo natury zastępując je przymierzem Bóg – człowiek.
Władza państwowa dzieliła się na prawodawczą, sądowniczą i konsultacyjną.
PRZECIWNICY USTROJU MIESZANEGO
Uważali, że władza jest jak dusza jedna i niepodzielna, jej podział pozostaje w sprzeczności z istotą państwa. Cała władza powinna skupiać się w rękach władcy, powinna być niepodzielna i nieskrępowana żadnymi ograniczeniami prawnymi. Jedynym wyjątkiem pozostaje wymóg respektowania prawa naturalnego. Władca powinien stać ponad prawem, bo prawo ani nie może się samo ustanowić ani obronić, więc ten, kto je tworzy nie może być nim związany. Podlega on jedynie prawu natury. Nie odpowiada przed poddanymi tylko przed Bogiem
Zestawienie monarchii z demokracją i arystokracją jest wogule niemożliwe do pogodzeni, nawet nie można sobie tego wyobrazić.
Status mixtus oznacza nienormalną i monstrualną formę państwa.
Przeciwnicy to: Bodin, Hobbes, Filmer, Pufendorf
PREKURSORZY TEORII USTROJU RÓWNOWAGI
Twierdzili, że na społeczeństwo angielskie składają się trzy stany społeczne, z których każdy ciesząc się swymi własnymi prawami i przywilejami dąży do odmiennej formy rządów. Korona ku monarchii, szlachta ku arystokracji, a lud ku demokracji. W praktyce monarchia może przerodzić się w tyranię, arystokracja w oligarchię a demokracja w rządy pospólstwa pełne przemocy i zamętu. Żeby zapobiec temu należy trzy dobre formy rządów połączyć.
Nowością jest postulat równoczesnego rozdzielenia prawnych sfer działania państwa między poszczególne stany i wyposażenia ich w hamulce ustrojowe celem zachowania społeczno politycznej równowagi.
Prekursorzy: L’Estrange, Lawson, Mackworth
DOKTRYNA USTROJU RÓWNOWAGI BOLINGBROKE’A
iness-kotek