Richard G. Swinburne - Argument z celowości.pdf - Filozofia religii - dr_vanini

„Analiza i Egzystencja” 18 (2012)

ISSN 1734-9923

ARTYKUŁY

RICHARD G. SWINBURNE *

ARGUMENT Z CELOWOŚCI 1

Słowa kluczowe: argument z celowości, krytyka humowskiej wersji argumentu

z celowości, regularności w świecie

Keywords: argument from design, criticism of Hume’s version

of the argument from design, regularities in the world

Celem tego eseju 2 jest wykazanie, że nie istnieją żadne poprawne formalnie

zarzuty wobec argumentu z ce lowości, o ile jest on wyrażony wystarczają-

* Richard Swinburne – emerytowany profesor Uniwersytetu w Oxfordzie. Należy do

czołowych ﬁ lozofów analitycznych; w obszarze jego zainteresowań znajdują się zagad-

nienia natury i uzasadnienia przekonań religijnych, teologii ﬁ lozoﬁ cznej, racjonalności

i spójności doktryny chrześcijańskiej, ﬁ lozoﬁ i umysłu i szeroko pojętych problemów

współczesnej epistemologii. Do najważniejszych jego publikacji należą m.in.: Spójność

teizmu (tłum. T. Szubka, Kraków 1995; Czy istnieje Bóg (tłum. I. Ziemiński, Poznań

1999); The Evolution of the Soul (Oxford 1997); Providence and the Problem of Evil

(Oxford 1998); The Resurection of God Incarnate (Oxford 2003); Was Jesus God?

(Oxford 2008).

1 The Argument from Design , [w:] Readings of the Philosophy of Religion. An Analytic

Approach , ed. by B.A. Brody, New Jersey: Prentice-Hall 1974, s. 137–149. Pierwodruk:

„Philosophy”, Vol. 43 (1968). Artykuł jest publikowany za zgodą wydawcy pierwodruku,

The Royal Institute of Philosophy w Londynie, i Autora, który zaznacza, że pełniejsza

wersja prezentowanego tutaj argumentu zawarta jest w jego książce The Existence

of God , Oxford 1979 i 2004.

2 Wiele zawdzięczam Christopherowi Williamsowi i jego kolegom z Hull za ich

niezwykle pomocny krytycyzm wcześniejszej wersji tego eseju.

Richard G. Swinburne

co ostrożnie. Pragnę w szczególności przeanalizować atak Hume’a na ten

argument, zawarty w Dialogach o religii naturalnej , i pokazać, że każdy

z formalnych zarzutów uczynionych tam przez Filona wobec rozważnie

sformułowanej wersji tego argumentu jest całkowicie bezzasadny.

Argument z celowości jest argumentem wychodzącym z ładu lub pra-

widłowości w świecie i prowadzącym do Boga czy, wyrażając się dokładniej

– do potężnego, wolnego, bezcielesnego i racjonalnego sprawcy, który za ten

ład jest odpowiedzialny. Przez „ciało” rozumiem materialną część wszech-

świata, przynajmniej częściowo znajdującą się pod bezpośrednią kontrolą

sprawcy, przeciwstawioną innym częściom wszechświata niepodlegającym

takiej kontroli. Ciało sprawcy wyznacza granice tego, nad czym może on

bezpośrednio panować; nad innymi częściami wszechświata może on tylko

panować poprzez ruch swego ciała. Sprawca, który może bezpośrednio

kierować jakąś częścią wszechświata, nie musi być wcielony. Zatem du-

chy, o ile istnieją, mogą być niecielesnymi sprawcami, chociaż bowiem nie

istnieje żadna część materii poddana pod ich bezpośrednie kierownictwo,

to jednak jakaś część materii mogłaby im być poddana. Słowa „celowość”

używam w sposób nieanalityczny, tak, że jeśli coś przejawia celowość,

to posiada swego sprawcę. Wywołuje to syntetyczne pytanie: czy celowość

świata wskazuje na aktywność stwórcy.

Sam argument, tak jak był wyrażony w Dialogach przez jego zwolen-

nika Kleantesa, nie pokazuje, że stwórca świata jest wszechmocny, wszech-

wiedzący, doskonale dobry itd. Nie pokazuje również, że jest on Bogiem

Abrahama, Izaaka i Jakuba. Aby to uczynić, potrzebne byłyby dalsze argu-

menty. Ale oddzielenie tego argumentu od apologetyki chrześcijańskiej, choć

być może trochę nienaturalne, jest jednak konieczne, aby przeanalizować

jego strukturę. Pragnę stwierdzić, że argument nie pociąga żadnego błędu

formalnego, a mam tu na myśli przede wszystkim to, że stosuje się on do

wzorów argumentacji praktykowanej powszechnie, nie naruszając żadne-

go z nich. Przedstawia on argumentację z analogii pomiędzy porządkiem

w świecie a rezultatem twórczości ludzkiej, wskazując, iż podobnie jak za

pierwszy jest odpowiedzialny Bóg, tak za drugi odpowiedzialność pozostaje

w rękach człowieka. I nawet jeśli nie ma żadnych formalnych błędów w tym

argumencie, ktoś nieskłonny do przyjęcia jego konkluzji mógłby nadal

twierdzić, że analogia jest zbyt słaba i niejasna, aby należało ją przyjąć, oraz

że argument dał tylko niewyraźną podstawę dla tej konkluzji, która nadal

Argument z celowości

pozostaje nieuprawdopodobniona. Broniąc tego argumentu, nie będę brał

pod uwagę kogoś, kto w taki sposób unika przyjęcia jego konkluzji.

Zacznę od przedstawienia argumentu z celowości w sposób bardziej

ostrożny i precyzyjny, niż zrobił to Kleantes.

W świecie istnieją dwa rodzaje regularności lub porządku i wszystkie

empiryczne przypadki porządku przejawiają pierwszy lub drugi z nich.

Są zatem regularności współ-występowania ( regularities of co-presen-

ce ) lub przestrzennego porządku i regularności następstwa ( regularities

of succession ), lub porządku czasowego. Regularności współ-występowania

charakteryzują porządek przestrzenny w pewnym określonym momencie

czasu. Przykładem takiej regularności mogłoby być miasto z wszystkimi

przecinającymi się wzajemnie jego ulicami albo zbiór książek w bibliotece

ułożony w porządku alfabetycznym. Regularności następstwa są prostymi

charakterystykami zachowania się przedmiotów zgodnie z prawami natury.

Przykładem jest prawo grawitacji Newtona, posiadające przecież w bardzo

wysokim stopniu znaczenie uniwersalne, stwierdzające, że wszystkie ciała

przyciągają się wzajemnie z siłą proporcjonalną do iloczynu ich mas i od-

wrotnie proporcjonalną do sumy odległości między nimi.

Wiele uderzających przykładów przejawiania się porządku w świecie

jest rezultatem zarówno regularności współ-występowania jak i regularności

następstwa. Jadący samochód składa się z wielu części tak dopasowanych

do siebie, że wykonuje polecenia kierowcy dostarczane mu poprzez przy-

ciąganie i popychanie kilku drążków i guzików oraz kręcenie kierownicą

w taki sposób, aby dowieźć jadącego tam, gdzie on sobie tego życzy. Jego

porządek powstaje dlatego, gdyż jego części są tak ułożone w określonym

momencie (regularność współ-występowania), że prawa natury (regularno-

ści następstwa) przynoszą oczekiwany efekt łatwo i skutecznie. Porządek

przejawiający się wśród zwierząt i roślin jest również wynikiem regularności

obu rodzajów. Ludzie zadziwieni porządkiem świata mogą zdumiewać się

zarówno widokiem regularności współ-występowania, jak i regularności

następstwa. Ludzie żyjący w XVIII wieku, tym wielkim wieku „religii

racjonalnej”, byli wyczuleni prawie wyłącznie na regularności współ-

występowania. Zdumiewali się celowym i uporządkowanym działaniem

zwierząt i roślin. Ale od czasu, gdy w większej mierze zaczęli brać pod

uwagę regularności następstwa, to, co uderzało ich w związku z roślinami

i zwierzętami i podobnie, choć w nieco mniejszym stopniu, z maszynami

Richard G. Swinburne

zrobionymi przez ludzi, to delikatny i spójny układ milionów ich części.

Natural Theology Paleya skupia się głównie na szczegółach anatomii

porównawczej; na oczach, uszach, mięśniach i kościach uformowanych

z drobiazgową precyzją i działających z doskonałą efektywnością. Kleantes

w Dialogach Hume’a odwołuje się do tych samych przykładów: „Zastanów

się nad okiem, przeanalizuj je; przyjrzyj się jego budowie i kunsztownemu

urządzeniu i powiedz mi wedle tego, co sam czujesz, czy idea kogoś, kto

wszystko to obmyślił, nie narzuci ci się natychmiast z siłą zmysłowego

wrażenia?” 3 .

Ci, którzy wychodząc z regularności współ-występowania, innych niż

te, które są wytworzone przez ludzi, dowodzą istnienia Boga, który jest ich

stwórcą, znajdują się jednakże z wielu powodów na mniej pewnym gruncie

w porównaniu z tymi, którzy polegają w swych przesłankach na regularno-

ściach następstwa. Niektóre z tych trudności zobaczymy później, rozważając

zarzuty Hume’a do tego argumentu, ale już teraz warto odnotować dwa

z nich. Po pierwsze, chociaż świat zawiera wiele uderzających przykładów

regularności współ-występowania (pewne z nich są spowodowane działa-

niem ludzkim), to zawiera również wiele przykładów przestrzennego nie-

uporządkowania. Dobrym przykładem przestrzennego nieuporządkowania

jest rozmieszczenie drzew w afrykańskiej dżungli, natomiast niezwykłym

przykładem przestrzennego porządku jest jednostajność rozmieszczenia

skupisk galaktycznych. Chociaż zwolennik tego argumentu może dalej

rozumować, że w ważnym sensie lub z pewnego punktu widzenia (np.

użyteczności dla człowieka) porządek w sposób niezwykły przewyższa

jego brak, to musi on jednak dowieść tego twierdzenia, które w żadnym

wypadku nie jest oczywiste.

Po drugie, zwolennik tego argumentu podejmuje ryzyko, że regularno-

ści współ-występowania mogą być wyjaśniane w terminach odwołujących

się do zwykłego wyjaśnienia naukowego 4 , w taki sposób, że regularności

3 D. Hume, Dialogi o religii naturalnej , tłum. A. Hochfeld, Warszawa: PIW 1962,

s. 39.

4 Przez „zwykłe wyjaśnienie naukowe” rozumiem dostosowywanie do wzorca

dedukcyjnego lub wyjaśnienia statystycznego używanego w paradygmacie nauk em-

pirycznych, takich jak ﬁ zyka i chemia, dopracowanego w ostatnich latach przez Hem-

pla, Braithwaite’a, Poppera i innych. Chociaż istnieje wiele niejasności związanych

z naukowym wyjaśnieniem, ci badacze, do których odwołuję się w tym tekście, są uznani

przez wszystkich ﬁ lozofów nauki.

Argument z celowości

następstwa mogłyby stać się niemożliwe. Naukowiec może pokazać, że

jakaś regularność współ-występowania R powstała z jawiącego się jako

nieuporządkowany stanu D , w wyniku normalnego działania praw natury.

Może to jednak nie całkowicie wyjaśnić regularność współ-występowania,

stąd też zwolennik argumentu z celowości mógłby dalej rozumować, że

rzekomo nieuporządkowany stan D posiadał ostatecznie ukryty porządek,

będący takim stanem, który w wyniku działania praw natury w widoczny

sposób przemienia się w uporządkowany stan. Tak długo, jak tylko niewiele

ﬁ zycznie możliwych stanów całkowitego nieuporządkowania przemieniło

się w stany ukrytego porządku, istnienie wielu stanów ukrytego porządku

mogłoby być ważną okolicznością warunkową, która może kształtować

przesłanki dla argumentu z celowości. Istnieje jednak zawsze ryzyko, że

naukowcy mogą pokazać, iż większość stanów całkowitego nieuporządko-

wania to stany ukrytego porządku, tzn. że jeżeli świat trwa wystarczająco

długo, to znaczne uporządkowanie musi pojawić się z wielu początkowych

stanów, które kiedyś się rozpoczęły. Jest to możliwe, o ile naukowiec po-

każe, że można wyjaśnić na drodze normalnego wyjaśnienia naukowego

istnienie regularności współ-występowania w terminach czegoś całkowicie

innego. Osiemnastowieczni obrońcy argumentu z celowości nie przewidy-

wali takiego zagrożenia, stąd też w tak niszczycielski sposób oddziałały

konsekwencje teorii ewolucji poprzez naturalną selekcję Darwina na tych,

którzy przyjmowali ich argument. Darwin pokazał, że regularności współ-

występowania w królestwie roślin i zwierząt powstają dzięki naturalnym

procesom z jawnie nieuporządkowanych stanów i mogą w podobny sposób

powstawać z wielu innych jawnie nieuporządkowanych stanów. Nikt do-

tychczas nie wie, czy wszystkie regularności współ-występowania mogą

zostać w pełni wyjaśnione w ten sposób, ale dla zwolenników argumentu

z celowości ciągle istnieje niebezpieczeństwo, że może do tego dojść.

Jednakże ci, którzy wychodząc z występowania regularności następ-

stwa, innych niż te, które są wytwarzane przez samych ludzi, dowodzą

istnienia Boga, który jest stwórcą tych regularności, nie są narażeni na

żadną z tych trudności. Bowiem regularności następstwa (różne od tych,

wytwarzanych przez ludzi) inne niż regularności współ-występowania,

są całkowicie uniwersalne, gdyż zwykłe prawa naturalne kierują nieomal

wszystkimi następstwami wydarzeń. Ponadto regularności następstwa nie

mogą być poddane zwykłemu wyjaśnieniu naukowemu i wyrażone w ter-

minologii czegoś innego. Jest tak, ponieważ normalne naukowe wyjaśnienie

Richard G. Swinburne - Argument z celowości.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: