Teoria konfliktowa, Coser, Dahrendorf, Marks.doc

IV. Teoria konfliktowa

1.      Dahrendorfa koncepcja konfliktu w społeczeństwach nowoczesnych

Dahrendorf jest zwolennikiem i współtwórcą teorii konfliktu. Według niego konflikt jest nieuchronną konsekwencją nierównego podziału władzy między organizacjami społeczeństwa przemysłowego.

W swojej teorii konfliktu Dahrendorf przyjmuje 4 podstawowe założenia:

1.      Każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany – zmiana jest wszechobecna.

2.      W każdym społeczeństwie w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt. Konflikt jest wszechobecny w życiu społecznym.

3.      Każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany systemu.

4.      Każde społeczeństwo opiera się na przymusie, który stosowany jest przez jednych wobec drugich. 

1)     ZIS-y

Zrzeszenia imperatywnie skoordynowane (ZIS) oznacza taką sytuację, w której jedna grupa rządzi, a druga jest rządzona. Każda instytucjonalizacja życia społecznego pociąga za sobą tworzenie ZIS; stanowią one dającą się wyróżnić organizację ról. Organizacja ta cechuje się określonymi stosunkami władzy, dzięki którym jedne wiązki ról dysponują możliwością podporządkowania sobie innych. ZIS to jądro aparatu pojęciowego Dahrendorfa. Każda całość społeczna wg D. uważana jest za ZIS.

Każdy ZIS może być zaszeregowany jedynie w kategoriach 2 głównych typów ról: rządzących i rządzonych.

2)    Przyczyny, przebieg i skutki konfliktu w ZIS-ach

Głównymi źródłami konfliktów są rzadkie dobra (władza i panowanie), a to prowadzi do współzawodnictwa i walki o nie. Następuje polaryzacja ZIS-u na 2 grupy konfliktowe, z których każda ma świadomość swych obiektywnych interesów i wykorzystuje to w walce o władzę: rządzący chcą zachować status quo grupy, rządzeni dążą do redystrybucji władzy i panowania. Rozwiązanie konfliktu pociąga więc za sobą ponowne rozdzielenie władzy i staje się przyczyną zmiany społecznej. Wyłaniają się także nowe, zinstytucjonalizowane wiązki władzy, a następnie znów dochodzi do podziału na dwie grupy interesu i zapoczątkowuje to nowy konflikt. [Konflikt ma charakter cykliczny]

Fazy konfliktu wg Dahrendorf’a (6):

I          Pojawienie się sprzecznych celów i interesów

II       Pojawienie się napięcia społecznego – masowa frustracja, poczucie zagrożenia

III    Podziały pomiędzy ludźmi

IV    Walka

V      Pojawienie się dążeń do zakończenia konfliktu

1. 1. Zwycięstwo jednej ze stron
   2. Obie strony są wyczerpane konfliktem
   3. Rozwiązanie konfliktu na drodze kompromisu i negocjacji

VI    Negatywne emocje, pozostają w świadomości do zakończeni konfliktu (co może być powodem następnych konfliktów)

3)    Interesy jawne, interesy utajone, interesy obiektywne

interesy utajnione - takie, które są z góry nam narzucone; interesy obiektywne rządzących czy rządzonych, wynikające z dystrybucji władzy.

interesy jawne, jednostka identyfikuje się z celem (związek psychologiczny), uczucia, wola i  pragnienia jednostki skierowane są ku określonemu celowi. To interesy wyrażone w odpowiednich ideologiach tak, jak rozumieją i formułują je rządzeni lub rządzący, często nawet sprzeczne z interesami utajonymi, obiektywnymi. Interesy jawne, artykułowane w ideologiach, obejmują wartości, cele, normy, programy, którymi mają się kierować rządzący czy rządzeni w rozstrzyganiu sprzeczności i konfliktów, w jakie są uwikłani.

Np. świadomość klasowa – bycia robotnikiem i wynikające z tego konsekwencje i interesy.

interesy obiektywne, wyrażanie i podzielanie pewnych wartości w obronie, których stajemy.
 

To rozróżnienie interesów ma to szczególne znaczenie dla właściwego rozumienia struktur społecznych, a w tym np. klas społecznych. Chodzi o to, że zbiorowości i agregaty jednostek, które mają obiektywne, utajone interesy wspólne, a nie posiadają jawnych interesów wspólnych, nie są grupami czy związkami społecznymi; są co najwyżej grupami potencjalnymi

4)   Quasi grupy a grupy interesu

Quasi grupy – zbiorowość osobników zajmujących pozycje o identycznych interesach związanych z rolą, np. klasy społeczne.

Grupy Interesu – grupy wtórne, posiadające strukturę, organizację i jasno wytyczony cel.

Quasi grupy to takie, które konstytuuje obiektywna wspólnota interesów (wspólne nieuświadomione cele), z kolei grupy interesów to takie, w których ta wspólnota zostaje uświadomiona i wyartykułowana.

Dahrendorf wyróżnia również 3 rodzaje warunków, które traktuje jako determinanty przekształcenia quasi-grupy interesu w grupę konfliktową:

·         Warunki techniczne (głównie przywództwo i ideologia – quasi-grupa musi je wytworzyć).

·         Warunki polityczne (zdolność organizowania się).

·         Warunki społeczne (zdolność do komunikacji).

5)    Pojęcie warunków interweniujących

Dahrendorf wyprowadza zmienne interwencyjne dotyczące powstawania konfliktu; wyróżnia ich trzy typy (warunki interweniujące): 

·         Warunki organizacji – wywołują przekształcenie quasi-grup interesu w grupy konfliktowe.

·         Warunki konfliktu – wyznaczają formę i intensywność konfliktu.

·         Warunki zmiany strukturalnej – wpływają na rodzaj, tempo i głębokość zmian.

2.      Dahrendorf a Marks

Modele powstawania konfliktu u Marksa i Dahrendorfa są do siebie podobne. Początkiem analizy przyczynowej, zarówno u Marksa, jak i Dahrendorfa jest powstawanie warunków prowadzących do:

W przeciwieństwie do Marksa, Dahrendorf podkreśla, że jeśli grupy nie są dobrze zorganizowane tzn. kiedy nie zostaną spełnione warunki techniczne, polityczne i społeczne, wówczas konflikt będzie z dużym prawdopodobieństwem angażował strony emocjonalnie.

3. Stosunek Dahrendorfa do funkcjonalizmu (teoria integracyjna a teoria koercyjna)

Odniesienie wobec funkcjonalizmu - zdaniem Dahrendorfa teoria socjologiczna(ujęcie Parsona)w zbyt dużym stopniu koncentruje się na integracji systemu, mniejszą uwagę przywiązując do zjawisk, braku stabilności, zmiany, nierównowagi. Parsons nie dostrzegał, że obok aspektu normatywnego, odpowiedzialnego za integrację systemu istnieje także wymiar interesów, mających często charakter antagonistyczny.

Integracyjna teoria społeczeństwa jest jedną z zasadniczych teorii społecznych, ujmującej strukturę społeczną jako zintegrowany system utrzymywany w równowadze i harmonii przez ustalone i powtarzające się procesy.

Podstawowe elementy teorii:

·         Każde społeczeństwo jest względnie trwałą i stabilną strukturą elementów

·         Każde społeczeństwo jest zintegrowaną strukturą elementów

·         Każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny, zapewniając utrzymanie społeczeństwa jako sprawnie funkcjonującego systemu.

·         Każda struktura społeczna opiera się na uznawaniu przez ich członków wspólnych wartości

Koercyjna teoria społeczeństwa. Dahrendorf opowiada się za koercyjną teorią społeczeństwa, w myśl której:

·         Każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany, zmiana jest wszechobecna.

·         W każdym społeczeństwie,  w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt – konflikt społeczny jest wszechobecny;

·         Każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany;

·         Każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych jego członków w stosunku do innych.

4. Natężenie a gwałtowność konfliktu

Gwałtowność konfliktu  - zależy od tego, czy jest on realistyczny (to znaczy dotyczy rzeczywistych przyczyn) czy też nierealistyczny lub zastępczy (chodzi o rozładowanie emocji). Poza tym w systemach sztywnych gwałtowność konfliktu jest większa, bo nie ma dostępnych alternatyw jego rozwiązania

Natężenie konfliktu - stopień emocjonalnego zaangażowania w dążeniu do konfliktu, a więc jego natężenie wynika (zdaniem Cosera) z rodzaju stosunków wiążących zantagonizowane strony; im te relacje bardziej osobiste i pierwotne tym konflikt o wyższym natężeniu.

5. Pluralizm a nakładanie się konfliktów

Jeden z najważniejszych elementów teorii konfliktu grupowego polega na ścisłym powiązaniu konfliktu z konkretnym związkiem. Każdy konflikt może być wyjaśniony tylko w odniesieniu do związku, w którym się pojawił.

Różne konflikty nakładają się na siebie tak, że wielość istniejących frontów konfliktu sprowadzona zostaje do paru konfliktów dominujących. W ten sposób tworzy się skala „pluralizm- nakładanie się” konfliktów, posiadająca dwa wymiary. Jeden odnosi się do rozdzielenia, drugi do łączenia się konfliktów typu klasowego w różnych związkach. Zjawisko nakładania się konfliktu oznacza, że ci sami ludzie spotykają się w różnych kontekstach i są identycznie wobec siebie usytuowani. Problem nagród i ułatwień może być rozpatrywany w aspekcie opozycji: rozbieżność- równoległość lub pluralizm- nakładanie się.

6. Ruchliwość społeczna a konflikt

Ruchliwość społeczna wpływa na natężenie konfliktu. Między stopniem otwartości klasy a natężeniem konfliktu klasowego istnieje stosunek odwrotnie proporcjonalny. Im większa ruchliwość hierarchii społecznej, tym mniejszy zakres i siła konfliktu klasowego. Ze wzrostem ruchliwości solidarność grupowa jest coraz bardziej wypierana przez współzawodnictwo miedzy jednostkami i energia zaangażowania przez jednostki w konflikt klasowy zmniejsza się.

7. Regulacja konfliktu klasowego

Regulacja - takie formy kontroli konfliktu, które odnoszą się do przejawów konfliktu, a nie do jego przyczyn, zakładają trwałe istnienie sprzeczności interesów i grup interesów. Regulacja konfliktu to najważniejszy czynnik wpływający na przebieg konfliktu klasowego.

Czynniki:

1.      Obie strony konfliktu muszą uznać potrzebę istnienia regulacji konfliktu i rzeczywiste istnienie sytuacji   konfliktowej

2.      Organizacja grupy interesu

3.      Strony w konflikcie muszą zgodzić się na formalne reguły gry, które będą stanowić podstawę ich stosunków trwały konflikt między grupami prowadzi do zrutynizowania interakcji.

Główne typy regulacji konfliktów: pojednanie, pośrednictwo, arbitraż

8.      Koncepcja konfliktu w teorii Cosera

Coser sprzeciwił się pojmowaniu konfliktu w kategoriach ich destrukcyjnych konsekwencji dla systemu (Dahrendorf, Marks) i skupił się głównie na integracyjnych i „adaptacyjnych” funkcjach konfliktu dla systemów społecznych. Żywo krytykował funkcjonalizm za ignorowanie konfliktu i krytykę teorii konfliktu za niedocenienie funkcji konfliktu.

1)     konflikt zewnętrzny a konflikt wewnętrzny

2)    dwa rodzaje grup a konflikt

Grupy ściśle zintegrowane wewnętrznie charakteryzuje je duża częstotliwość interakcji i znaczne zaangażowanie osobowości ich członków. W tej sytuacji negatywne uczucia są tłumione i intensyfikowane, jednakże w momencie wybuchu konfliktu, będzie on miał gwałtowny przebieg ponieważ:

-        zmierza do rozwiązania nie tylko tego problemu, który spowodował wybuch konfliktu ale i ujawnia wszystkie skumulowane urazy.

-        na skutek pełnego zaangażowania osobowości wszystkich członków grupy w toku walki nastąpi mobilizacja wszystkich uczuć i energii.

Grupy słabo zintegrowane mają małe tendencje do konfliktu, który może zaburzyć ich strukturę, gdyż w jej interesy angażują jedynie część swojej osobowości. Energia członków jest zmobilizowana w wielu kierunkach i dlatego nie będą oni koncentrować się na jednym konflikcie dzielącym grupie.

Im bardziej zintegrowana grupa tym gwałtowniejszy jest konflikt.

3)    system...