WYKŁAD 1
UBI SOCIETAS IBI IUS – „gdzie społeczeństwo tam prawo”, są potrzebne przynajmniej 2 osoby, aby to prawo było prawdziwe
IUS (IURIS) = prawo jurysdykcja – mówienie prawa,
jury – organ rozstrzygający
LEX, LEGIS = ustawa
DURA LEX SED LEX – „twarde prawo, ale prawo”
legalny – zgodny z ustawą
legitymizacja – uprawnienie do czegoś
legitymizm władzy – mniejszość rządzi większością
· do Rewolucji Francuskiej władza pochodziła od Boga
· po Rewolucji uznano, że to społeczeństwo ma samo wybierać władcę, a każdy może spróbować
Społeczność państwowa a inne społeczności.
pieniądze władza wykształcenie – urodzenie nie ma aż takiego znaczenia
W. Paretto – jeden z ojców socjologii zaobserwował, że:
Porównał społeczeństwo do kotła z parą, w którym jest ciśnienie; niższe warstwy się kotłują, bo chcą dążyć do tych wyższych szczebli. Dlatego od czasu do czasu dać trzeba niektórym osobom możliwość awansowania w hierarchii. Jest to element rozwoju państwa. Gdy się tego nie robi to może dojść do rewolucji (kociołek zrobi boomJ)
Teoria krążenia elit
jak się zwinie drabinę to proces ten przebiega naprzemiennie, raz następuje awans a raz degradacja. Zdobyte wartości bywają zaprzepaszczone i osoby wysoko postawione spadają na dno. Najwygodniejszą pozycją jest środek.
Państwo ma władzę nad ludnością i terytorium. (bez limitu)
Cechą władzy państwowej jest to, że władza jest suwerenna (trzeba ją obronić)
superanus – najwyższy
· Współcześnie nie ma państw całkowicie suwerennych. Są natomiast takie, które aspirują do takich np. USA czy Rosja, chociaż też są związane umowami gospodarczymi.
· Członkostwo w Unii Europejskiej w pewnym stopniu ogranicza naszą suwerenność. Prawo Unii stoi ponad prawem państw członkowskich, nawet nad konstytucją. W UE też są równi i równiejsi. (np. Fracja, Niemcy i inne kraje założycielskie)
Definicja prof. St. Kutrzeby
Prawo – ogół norm tyczący się stosunków społecznych uznawanych za obowiązujące przez istniejące grupy społeczne.
Definicja St. Erlich
Prawo – to normy postępowania chronione przez państwo.
Prawo państwowe wcale nie musi być akceptowane przez społeczeństwo. Może być narzucone.
2 sytuacje – gdy prawodawca jest chory a społeczeństwo zdrowe = systemy totalitarne
- gdy społeczeństwo jest chore a prawodawca zdrowy = rewolucje
Prawo państwowe jest przez państwo gwarantowane, zabezpieczone przez przemoc, wykluczenie ze społeczności, sankcje moralne.
1
WYKŁAD 2
Nowa władza może oprzeć się na pomocy innego państwa.
Władza państwowa (Arystoteles)
– wspólnota równych mająca na celu możliwie doskonałe życie.
Św. Tomasz z Akwenu
– państwo to societas perfecta, społeczność doskonała, samowystarczalna, której celem jest banum commune – dobro wspólne. Istnieją tereny, gdzie nie ma przejawów władzy państwowej.
Marksizm – Lenin
– państwo to specjalna organizacja siły, przemocy, dla ujarzmienia jakiejś klasy, nacisk na konflikt klasowy, obalenie istniejącego porządku.
· Klasa robotnicza obaliła kapitalistów, zmienił się porządek.
Cele organizacji państwowej:
- dobro wspólne (Arystoteles , św. Tomasz z Akwinu)
Państwo pełni 2 funkcje:
· zewnętrzną
– obrona terytorium przed obcymi atakami (innych państw, organizacji międzynarodowych, terrorystów); za sprawą armii (demokracja wojskowa)
społeczeństwa pierwotne – powstanie państwowości: - osiadły tryb życia; - organizacja rodowo – plemienna - hodowla zwierząt; - uprawa ziemi
Brak rozwarstwienia klasowego, nie ma podziału ról.
społeczeństwa bogatsze – powstanie państwowości: - rozwarstwienie klasowe, warstwa wojowników może być wykorzystywana do obrony zewnętrznej i wewnętrznego porządku; władza państwowa dość często nadużywa swojej siły; kontakty międzynarodowe
· wewnętrzną
– utrzymywanie bezpieczeństwa wewnętrznego, utrzymywanie suwerenności władzy, przed zorganizowaną przestępczością à zysk ze źródeł szkodliwych społecznie
a) funkcja gospodarcza – organizatorska
b) funkcja socjalna – pomoc społeczna
Państwo musi mieć środki na pomoc społeczną i stąd jest związek z gospodarką.
Państwo liberalne: - organizacje charytatywne à państwo ma nie ingerować w gospodarkę; duża własność prywatna
Państwo socjalne: - państwo ma ingerować w gospodarkę i pomagać społecznie; brak własności prywatnej; poczucie bezpieczeństwa socjalnego
Podział prawa:
- prawo zwyczajowe – nie spisane, istnieje w świadomości od dłuższego czasu, ma większy wpływ
- prawo stanowione – ogłoszone przez władzę państwową
Dobrze jest gdy prawo zwyczajowe jest zgodne z prawem stanowionym, albo gdy istnieją niezależnie. Czasem zdarzają się konflikty.
np. pojedynki były zakazane przed wojną, ale teraz już nie są (nie istnieją już jako zjawisko społeczne)
- prawo naturalne – przyrodzona skłonność ludzi i zwierząt do tworzenia norm, powinna mieć wpływ na tworzenie prawa pozytywnego; naturaliści dzielą się na szkołę naturalną i teistyczną (łamanie praw naturalnych prowadzi do nieszczęścia); np. skłonności do gromadzenia dóbr ruchomych
- prawo pozytywne (stanowione) – skrajni pozytywiści (marksiści) mówią, że człowiek ma rozum i sam powinien określać normy; np. prawo własności, posiadania jest szkodliwe i prowadzi do konfliktów
- prawo materialne – co jest materią prawa, istotą à prawo karne - kodeks karny, prawo cywilne – kodeks cywilny
- prawo formalne – co jest formą, procedurą postępowania à kodeks postępowania karnego, kodeks postępowania cywilnego
Prawo: karne (najstarsze – kodeks Hammurabiego, XX p.n.e.); cywilne (V p.n.e.); administracyjne
WYKŁAD 3.
Prawo międzynarodowe jest podobne do cywilnego (opiera się na umowach).
Dlaczego wyodrębniono prawo rolne?
Wiele dziedzin wyodrębnia się ze względów doktrynalnych, osobno wyodrębniono prawo rolne. Rolnictwo cieszy się szczególną opieką państwa, bo produkuje żywność, która jako taka nie posiada substytutów. W rolnictwie nie obowiązuje pełna wolność gospodarki jak w innych dziedzinach gospodarki. Inne rodzaje prawa: górnicze, transportowe itp.
Struktura normy prawnej:
- hipoteza
- dyspozycja z tego składa się norma, ale nie każda
- sankcja
hipoteza – określa sytuacje, która wywołuje skutki normatywne, jakieś założenie, np. w normie karnej „Kto zabija człowieka…”, lub w normie cywilnej „Kto umyślnie wyrządził innym…” itp.
dyspozycja – np. w normie cywilnej „…zobowiązany jest do jej naprawienia…”
sankcja – określa ujemne skutki grożące adresatowi norm; w prawie karnym jest to po prostu kara; w prawie cywilnym może to być np. unieważnienie jakiejś czynności (aktem notarialnym) lub egzekucja – ex ecutio = wykonanie wyroku jakiegokolwiek, najczęściej jest to zajęcie mienia w prawie cywilnym
Normy można podzielić na:
- względnie obowiązujące - pr. cywilne – istnieje umowa stron, gdzie mogą się inaczej dogadać
- bezwzględnie obowiązujące - pr. karne, pr. drogowe
Kolizja norm prawnych w czasie i przestrzeni.
Kolizja – sprzeczność między normami
Jaka jest to przestrzeń i czas?
Normy obowiązują na terenie państwa (oraz 12 mil morskich morza w Polsce, ale w każdym kraju inaczej, czasem jeszcze dodaje się szelf morski); władza państwa sięga w głąb ziemi i do atmosfery. Na terenie ambasad i konsulatów obowiązuje prawo danego państwa. Statki i samoloty obowiązują prawa bandery, pod jaką się poruszają. Osoby posiadające immunitet dyplomatyczny są wyjęte spod prawa.
3 rodzaje podmiotów:
- osoby fizyczne = człowiek, dziecko, nieboszczyk
- osoby prawne = organizacje, firmy
- jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej à spółki osobowe – wspólnicy są za wszystko odpowiedzialni; jednoosobowe spółki skarbu państwa – polegają na tym, że jedynym akcjonariuszem jest skarb państw, służą one do prywatyzacji
Osoby fizyczne i prawne posiadają:
1. zdolność prawna = podmiotowość; przedmiot (frajer) a podmiot (człowiek, osoba fizyczna której nie można traktować jak przedmiot); Arabia Saudyjska ostatnim krajem w którym zniesiono niewolnictwo w 1965r.; spółki, spółdzielnie, organizacje = wszystkie zarejestrowane organizacje, a momentem śmierci jest wykreślenie z rejestru
2. zdolność do czynności prawnych – zdolność do wywoływania skutków prawnych swoim postępowaniem, działaniem
- osoby fizyczne – od 0 – 13 lat – brak zdolności do czynności prawnych
od 13 – 18 lat – ograniczona zdolność
od 18 - + ∞ - pełna zdolność
Małoletni ma podmiotowość, ale nie ma zdolności. W wieku 13 – 16 może dysponować swoim zarobkiem. 21 lat może zostać posłem i uzyskać pozwolenie na broń; 35 – prezydent, senator.
Osoby ubezwłasnowolnione nie mają praw. 0 – 13 = całkowite ubezwłasnowolnienie a 13 -18 tylko częściowe. Dokonuje tego sąd na wniosek pewnych osób.
Organy osób prawnych
WYKŁAD 4.
1. Istniały 3 prawa zaborców
Na Podkarpaciu istniało prawo węgierskie; w Królestwie Polskim obowiązywało prawo francuskie.
1926 – wydano ustawę rozwiązującą roszczenia cywilne zaborców.
1932 – wydano prawo karne dla wszystkich zaborców
1965 Prawo Prywatne Międzynarodowe
- nie jest źródłem prawa międzynarodowego
- rozwiązuje problemy między Polską, a krajem obcym poprzez łączniki à miejsce, jeżeli wypadek miał miejsce w jakimś kraju, to obowiązuje prawo tego kraju
Źródłem prawa międzynarodowego jest umowa i zwyczaj; prawo macierzyste, ustala stan cywilny, pełnoletniość
2. Kolizje prawa w czasie
- Obowiązywanie normy prawnej w czasie –
„IGNORANTIA IURIS NOCET” – NIEZNAJOMOŚĆ PRAWA SZKODZI
„LEX RETRO NON EGIT” – PRAWO NIE DZIAŁA WSTECZ
Nie zawsze moment promulgacji jest momentem wejścia w życie.
Dekrety o zbrodniach ludobójstwa z 1944r. są przykładem prawa, które działa wstecz.
W prawie cywilnym i administracyjnym częściej zdarzają się normy działające wstecz (np. nakładanie podatku na dobra posiadane)
„LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI” – USTAWA PÓŹNIEJSZA ODWOŁUJE WCZEŚNIEJSZE
derogacja – odwołanie przepisów dotychczasowo obowiązujących
akty normatywne – zbiory przepisów zawarte w zarządzeniach i rozporządzeniach
3. Źródła prawa:
- Dziennik Ustaw – tekst jednolity (nie jest nową ustawą), zawiera rozporządzenia, akta wykonawcze wyższego rzędu, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego na ogólnopolski zasięg; istnieje od 1918 roku, od czasu istnienia Państwa Polskiego.
- Monitor Polski – służy do publikacji aktów wykonawczych niższego rzędu, uchwały sejmu, senatu, rady ministrów; ogólnopolski zasięg
- Dziennik Urzędowy – publikacje przepisów resortowych
- Dziennik Urzędu Wojewódzkiego – publikacje przepisów wydanych przez samorządy terytorialne
Ustawy mające cechy kodeksu:
- ustawa o bezpieczeństwie na drogach publicznych (kodeks drogowy)
- ustawa prawowłasności patentowej (kodeks patentowy)
Kodeks cywilny i karny to są USTAWY!!
„Skorowidz przepisów prawnych” – indeks haseł, według których można znaleźć przepisy; jest dodatkiem do Dzienników ustaw i Monitora Polskiego od 1918 do współczesności.
WYKŁAD 5
Organy samorządowe
1. Prawo administracyjne
Wykonywanie zadań organizacyjnych państwa (władza wykonawcza).
Państwo Osoba prawna
Administracja – władza wykonawcza; w państwach totalitarnych najbardziej rozbudowana. Wszędzie istnieją nadużycia urzędników administracji. Prawo administracyjne (wyodrębniło się w poł. XIX w.).
PRAWO ADMINISTRACYJNE:
- część ogólna – przepisy regulujące działalność aparatu administracji i jego organizacji;
- część szczególna – przepisy odnoszące się do poszczególnych resortów (ministerstw = komitetów)
4 formy działania administracji:
1. wydawanie decyzji – postanowienia wydawane na podstawie przepisów
akt administracyjny = decyzja = postanowienie
akt normatywny = ustawy, zarządzenia itp.
2. stanowienie norm prawnych, czyli wydawanie aktów normatywnych
Władza wykonawcza wydaje normę prawną z delegacji ustawowej, czyli od parlamentu
3. władza organów administracji (imperium) nad podmiotami prawa i ich hierarchia
4. zawieranie porozumień administracyjnych, zarówno na szczeblu samorządowym jak i między państwem a samorządem
5. czynności materialno techniczne (biurokracja); prowadzenie dokumentacji w celu wykluczenia nadużyć; zasada pisemności – wszystko powinno być na piśmie w sprawach urzędowych
Akt administracyjny:
- konstytutywny – akty stanowiące nowe stosunki administracyjno prawne;
stosunek prawny – to relacja unormowana przepisami prawa (administracyjnego lub cywilnego)
- deklaratywny – nie zmieniają nic w stosunkach, jedynie deklarują, stwierdzają jakiś stan rzeczy; (zaświadczenia) np. ...
d.omi