WYKŁAD NR 1
Zagadnienia ogólne z dziedziny architektury krajobrazu.

Architektura krajobrazu:

1. Młoda specjalizacja w ramach dyscypliny naukowej architektura i urbanistyka. Powstała pod koniec XIX wieku. Zajmuje się tworzeniem teoretycznych

i praktycznych podstaw metod kształtowania krajobrazu.

2. Działalność projektowa w zakresie urządzania
i pielęgnacji, zabytkowych i współczesnych ogrodów, parków i.in. terenów zieleni; znana jest również jako sztuka ogrodowa lub architektura ogrodowa.

Krajobraz
To całokształt fizjonomii określonego obszaru będący rezultatem procesów geologicznych (ruchy górotwórcze), działalność, morza, wiatrów, lodowców, a także sukcesji roślinnej oraz działalności człowieka. Wynika z charakteru, czyli formy ukształtowania terenu (rzeźba terenu) i rodzaju pokrycia. Naturalne elementy krajobrazu to: podłoże z glebą i rzeźbą terenu, woda, powietrze (klimat), flora i fauna.

W zależności od stopnia ingerencji człowieka w krajobraz rozróżnia się:

Krajobraz pierwotny

- Powstały wyłącznie w wyniku czynników przyrodniczych, np. krajobraz puszczański, krajobraz turni, masywy górskie. Krajobraz pierwotny w Polsce występuje w formach szczątkowych i są to parki narodowe, rezerwaty przyrody, występujące najczęściej wśród krajobrazu kulturowego.

- Podaj przykład.

Krajobraz kulturowy

Z przewagą elementów antropogenicznych, /czyli powstałych w wyniku działalności człowieka,/ nad elementami przyrodniczymi. Powstał jako zastąpienie naturalnych fitocenoz poprzez uprawy rolne i leśne. Jeśli sposób użytkowania dostosowany jest do charakteru środowiska przyrodniczego i geograficznego, wówczas mamy do czynienia z krajobrazem harmonijnym.

Krajobraz kulturowy

W przypadku pojawienia się niekorzystnych postępujących zmian (degradacji) środowiska przyrodniczego i geograficznego, a więc istotnych zmian wszystkich elementów krajobrazu - powstaje wówczas krajobraz sztuczny np.: krajobraz miejski, przemysłowy, etc. Po degradacji powstaje krajobraz zdewastowany (zdegradowany), wymagający rekultywacji.

Krajobraz miejski

- Krajobraz obejmujący terenu zainwestowania miejskiego. Występuje w postaci krajobrazów zabytkowych i współczesnych.

- Odznacza się zabudową wysoką zwartą bez większych enklaw uprawowych. W system zabudowy miejskiej wplecione są urządzone terenu zieleni. Np.: ogrody parki i inne ich odmiany tworzące wspólnie systemy zieleni miejskiej – tereny wypoczynku i rekreacji.

Krajobraz zurbanizowany

- Występuje w strefach podmiejskich i przejściowych wchodzących w skład aglomeracji miejskich. – obrzeża miasta

- Mogą w nich pozostawać również historyczne kompozycje ogrodowe.

MIASTO

- Skupisko ludności, odróżniające się od innych głównie nierolniczą funkcją, znaczną wysokością oraz intensywnością zabudowy. Pojęcie jest to jednak elastyczne i doprecyzować je można indywidualnie poprzez określenie dominującej funkcji. Wyróżnić, zatem można: m. portowe, handlowe, rzemieślnicze, przemysłowe, górnicze, ośrodki administracyjne, uniwersyteckie, etc.

Wnętrze krajobrazowe

To całe fizjonomiczne otoczenie miejsca, z którego dany krajobraz jest oglądany. Jest to przestrzeń którą wyróżniają 4 główne jego elementy: płaszczyzna pozioma (podłoże), ściany, bryły wolno stojące we wnętrzu, sklepienie. Wnętrza krajobrazowe, stanowią fragment większej kompozycji, składającej się z sekwencji wnętrz. Sytuowane w krajobrazie miejskim zwane się wnętrzami miejskimi.

Wnętrze miejskie

- To wnętrze krajobrazowe zlokalizowane w mieście, stanowiące integralną część kompozycji urbanistycznej.

- W niektórych wnętrzach zakładane są kompozycje ogrodowe, np.: ogrody śródblokowe, osiedlowe, ogrody klasztorne, ogrody szpitalne, ogrody szkolne i różne tereny zieleni np.: skwery, zieleńce, przedogródki. We wnętrzu tym pojawiają się również pojedyncze lub zwielokrotnione okazy roślinności takich jak: solitery, grupy drzew i krzewów ( np. w otoczeniu pomników), aleje miejskie, promenady spacerowe, etc.

Wnętrze ogrodowe

- charakterystyczna, a w sensie kompozycyjnym w zasadzie autonomiczna, część ogrodu pełniąca określoną funkcję, a także ściśle zdefiniowany kształt kompozycyjny z mniej lub bardziej czytelnymi ścianami ogrodowymi tworzącymi formalne i umowne oddzielenie od dalszych części ogrodu. Stanowi rodzaj podstawowego modułu – jednostkę elementarną, konstruującą całe założenie. Pojęcie wnętrza jest współcześnie instrumentem projektowania ogrodów

Ogród

- to najogólniej mówiąc miejsce uprawy roślin, w tym drzew, krzewów, bylin, ziół, kwiatów z zastosowaniem odpowiednich zasad kompozycji przestrzeni dotyczących dyspozycji przestrzeni całości ogrodu i jego elementów.

- Ogród przybiera cechy kompozycyjne charakterystyczne dla epoki, także dla typu funkcjonalnego i treściowego.

- Park to kompozycja odmiany ogrodowej.

- Założenie ogrodowe – odnosi się (najczęściej) do historycznych zespołów obiektów mieszkalnych i kompozycji ogrodowej powiązanej przestrzenni, powiązanych nierozerwalnie przestrzennie funkcjonalnie i formalnie.

Styl (forma) ogrodu zagadnienia ogólne

- Styl ogrodu to zestaw charakterystycznych cech (nagromadzenie cech) formalnych wpływających na kompozycję ogrodu. Wyróżnia się trzy główne style ogrodowe:

- regularny (geometryczny)

- swobodny

- złożony.

Styl regularny

- to ogród uformowany z uwzględnieniem rygoru geometrycznego. Pod pojęciem geometryczności mieści się prostokreślność i regularność, a także tendencja do symetrii i osiowości kompozycji. Mówiąc prościej podstawą stylu regularnego jest matematyczne zorganizowany układ przestrzeni ogrodu z zastosowaniem: takich form geometrycznych jak: kwadraty, prostokąty, elipsy, etc. Wymóg geometryczności dotyczy zarówno układu kompozycji, jak również roślin, poddanych formowaniu.

- (Kreślenie kompozycji ogrodu głównie przy użyciu linijki, ekierki)

Oś widokowa

to abstrakcyjna linia łącząca wzrokowo dwa charakterystyczne punkty, usytuowane w stosunku do siebie w znacznej zazwyczaj odległości. Mówiąc inaczej oś widokowa konstruuje celowo wykreowany i utrzymywany widok.

Styl swobodny

- w sztuce nowożytnej to całkowite odejście od rygoru geometryczności kompozycji ogrodowej na rzecz rozwiązań swobodnych, nieregularnych, prowadzonych w sensie planistycznym miękkimi liniami.

- Kształt kompozycyjny materiału roślinnego użytego do budowy ogrodu jest odzwierciedleniem naturalnych uwarunkowań siedliska.

- (Kreślenie kompozycji ogrodu głównie przy użyciu krzywików.)

Oś kompozycji

To linia, na której planowane są poszczególne elementy kompozycyjne ogrodu. Wyróżnia się osie główne i osie boczne. Osie stanowią szkielet przestrzenny ogrodów geometrycznych

Styl złożony

- dotyczy ogrodów, w którym w zamierzony sposób występują równocześnie formy zgeometryzowane i form swobodne, zespolone z jednorodną przestrzennie kompozycję

Funkcja ogrodu

- Wszystkim dziełom ogrodowym przypisywane są konkretne, ściśle określone funkcje (sposób użytkowania) wpływające w pewnym stopniu na charakter kompozycji, a także na jej szczegółowe artystyczne rozwiązania. I tak z historii sztuki j znane nam są ogrody przeznaczone do użytkowania:

- kultowego - ”święte gaje”, ogrody przy świątyniach,

- pielgrzymkowego – parki kalwaryjne,

- modlitewnego – wirydarze – średniowieczne,

- wypoczynkowego i rozrywkowego – paki miejskie,

- sportowego – parki jordanowskie

- leczniczego - parku uzdrowiskowe,

- grzebalnego – cmentarze

- uprawnego  - uprawa ziół – herbularius, warzyw – warzywniki, drzew- sady,

- dydaktycznego - ogrody botaniczne, arboretam, zoologiczne, alpinaria,

- dekoracyjno-ozdobne.

- Funkcja ogrodu wiąże się ściśle z usytuowaniem w szerszym – krajobrazie i z powiązaniem z charakterystycznymi obiektami, architektonicznymi. Dlatego w zależności od sąsiedztwa pojawiają się kompozycje ogrodowe mieszczące się na ogół w wymienionych powyżej grupach funkcjonalnych. Często dla uszczegółowienia ich charakteru określane są z bardziej precyzyjnie, i tak mamy ogrody: kościelne, klasztorne, plebańskie, pałacowe, dworskie, chłopskie (zagrodowe), folwarczne, willowe, wiejskie, miejskie, leśne fabryczne, osiedlowe szkolne, młyńskie, szpitalne, zdrojowe, itd.

Można również ogrody podzielić na ogrody powszechnie dostępne, czyli ogrody publiczne i przeznaczone dla wąskiego grona użytkowników np.: ogrody prywatne – np. przydomowe.

Rodzaje dokumentacji projektowej:

- Etap I -projekt koncepcyjny przedstawia ostateczne rozmieszczenie i rozmiary, wszystkich części składowych ogrodu, takich jak: elementy wodne, trawnika, krzewów, ścieżek, malej architektury, etc. wraz z uwzględnieniem zmiany ukształtowania terenu, uzbrojenia terenu, otoczenia etc.
- projekt ten wykonuje projektant w oparciu o wymagania inwestora i pracę w terenie, - technika wykonania projektu dowolna, (ale czytelna!)
- inne niezbędne rysunki projektu koncepcyjnego to: widoki wnętrz, przekroje, etc.
- ogólnie projekt koncepcyjny jest odpowiedzią na pytanie: Co?

- ETAP II projekt techniczny ilustruje lokalizację, kształty, wymiary, sposób budowy głównych elementów niezbędnych w ogrodzie: ścieżek, murów oporowych, altany, ławki, etc.
Jest to praca studyjna projektanta i odpowiedzi na pytanie: Jak?
- Projekt powstaje na podstawie projektu koncepcyjnego,
- technika wykonania ściśle określona wg Polskiej Normy.

- ETAP III kosztorys (kosztorysowanie) to odpowiedz: Za ile?
Kosztorys wykonania ogrodu, wykonuje się na podstawie Katalogów Nakładów Rzeczowych, natomiast kosztorys pielęgnacji ogrodu na podstawie Katalogu Nakładów Pracy.

WYKŁAD NR 2
Rodzaje dokumentacji projektowych.
Etapy ich powstawania.

Rodzaje dokumentacji projektowej:

Etap I -projekt koncepcyjny przedstawia ostateczne rozmieszczenie i rozmiary, wszystkich wnętrz - części składowych ogrodu, takich jak: elementy wodne, trawnik, powierzchnie krzew, ścieżek, małej architektury, etc. wraz z uwzględnieniem zmiany ukształtowania terenu, uzbrojenia terenu, otoczenia etc

- projekt ten wykonuje projektant w oparciu o wymagania inwestora i pracę w terenie, - technika wykonania projektu dowolna, (ale czytelna!)
- inne niezbędne rysunki projektu koncepcyjnego to: widoki wnętrz, przekroje, etc.

- Ogólnie projekt koncepcyjny jest odpowiedzią na pytanie: Co?

- CO INWESTOR MA ZAMIAR ROBIĆ W OGRODZIE?

- ETAP II projekt techniczny ilustruje lokalizację, kształty, wymiary, sposób budowy głównych elementów niezbędnych w ogrodzie: ścieżek, murów oporowych, altany, ławki, etc.

- Jest to praca studyjna projektanta.

- Projekt powstaje na podstawie projektu koncepcyjnego,
- technika wykonania ściśle określona wg Polskiej Normy

- Projekt techniczny odpowiada na pytanie: Jak?

- JAK MAM FIZYCZNIE WYKONAĆ ZAPROJEKTOWANE ELEMENTY?

- JAK JE ZBUDOWAĆ?

ETAP III kosztorys (kosztorysowanie) to odpowiedz: Za ile?
Kosztorys wykonania ogrodu, wykonuje się na podstawie Katalogów Nakładów Rzeczowych, natomiast kosztorys pielęgnacji ogrodu na podstawie Katalogu Nakładów Pracy.

Etapy powstawania dokumentacji projektu koncepcyjnego:

1. Wizja lokalna, ma na celu:

- określenie oczekiwań inwestora,
(Odpowiedź na pytanie: co inwestor ma zamiar robić w ogrodzie?)

2. Inwentaryzacja terenu (rośliny, istniejącego zagospodarowania terenu), ewentualnie wykonanie dokumentacji fotograficznej.

- Analiza przyrodnicza

- Domiary, pomiary.

-

UWAGA!!!

- Do każdego domiaru potrzebujesz minimum 3 pomiarów.

3. rozpoznanie otoczenia – sąsiedztwo dla projektowanego ogrodu i oznaczenie jego funkcji,

- pozyskanie mapy do celów projektowych, projektu domu znajdującego się na działce.

- czytanie mapy - oznaczenie infrastruktury technicznej znajdującej się na działce i przeznaczenia terenu. Na podstawie pkt 1 i 2 opracowanie: Schematu funkcjonalno-przestrzennego. (Inwentaryzacja terenu).

Na podstawie SF-P, opracowuje się projekt koncepcyjny, ostatecznie nadając kształty i  rozmieszczając wnętrza ogrodowe.

Na podstawie projektu koncepcyjnego opracowuje się projekt techniczny – przepis na wykonanie poszczególnych elementów.

Rysunki projektu wykonuje się zgodnie z PN.

1. Polska Norma PN-B-01027 lipiec 2002

Oznaczania graficzne stosowane w projektach zagospodarowania działki lub terenu.

2. Polska Norma PN-EN ISO 11091 luty 2001

Projekty zagospodarowania terenu.

3. A także zgodnie z Ustawą prawo budowlane.

Dz.U. 2004 r. Nr 6, poz. 41, z późn. zm.

n

4. Ustawą o ochronie przyrody

Dz.U. nr 2004 Nr 92 poz. 880 z późn. zm.

Opis do projektu wykonuje się zgodnie z:

- ROZPORZĄDZENIEM MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego.

- Dz. U. 2003 Nr 120, poz. 1133.

Wykład 3

Kompozycja i styl (forma) ogrodu.

Forma ogrodu, jeżeli nie była podyktowana funkcją dzieła (np. Tereny sportowe, ogrody dla osób niepełnosprawnych)

miała być czystym, najlepiej abstrakcyjnym, wytworem umysłu artysty; stąd wydawało się, że forma, kształt dzieła, są rzeczami trudnymi do uchwycenia (???).

Z tego kształtu można jednak wyodrębnić założenia kompozycyjne, czyli to, co wiąże poszczególne elementy dzieła w jedną, harmonijną całość.

NAGROMADZENIE PEWNYCH CHARAKTERYSTYCZNYCH CECH)

Stąd kompozycja, to ład przestrzenny w dziele.

(Wygodny przykład: greckie słowo kosmos oznacza ład).
Zasada komponowania OGRODU jest jedna - w dzieło wpisujemy ład przyrody

1.           Części ogrodu

- Ogród skład się z czterech głównych części: tworzące niezmiennie przestrzeń gospodarstwa (założenia, siedziby, działki).

- Są nimi: ARCHITEKTURA, OGRÓD, PARK (wysoki drzewostan)  i KRAJOBRAZ.

Architektura

- to głównie siedziba człowieka (dom mieszkalny) i pomieszczenie jego gospodarstwa. Gospodarstwo to budynki gospodarcze, związane z obsługą gospodarstwa (garaże, domki narzędziowe, etc.) oraz: „mała architektura" (DEFA): tarasy, schody, rampy, kopce, altany, pawilony (woliera) uprzy­jemniające wypoczynek i cieszące oko rzeźby oraz balustrady.

Ogród

- to, przestrzeń mieszcząca ozdobne uprawy całego założenia: trawniki, rabaty kwiatowe, szpalery, łączące aleje, dające wypoczynek pergole, treliaże oraz nierozdzielny element ogrodu - woda, ujmowana w najróżniejsze oprawy nabrzeży, kaskad, wodotrysków, mostków, wysp.

PARK

- Następna część to ‘park’ współczesnym językiem, urządzona powierzchnia objęta wysoką zielenią, poczynając od swobodnego sadu, gaju, zagajniki, chłodniki - skupiny drzew, po wielkie niekiedy połacie zarówno prawdziwych, jak i tak zwanych zwierzyńców, wśród nich zaś powtarzający się znów nieodłączny motyw wody i starodawny wątek „łąki kwietnej".

KRAJOBRAZ

-Czwarta część to otaczający krajobraz.

lOgród powiązany jest z krajobrazem poprzez połączenia komunikacyjne i widokowe.

Kompozycja każdego ogrodu jest rozdzielona pomiędzy trzy stopnie wtajemniczenia - formowania wnętrz stylowych.

Pierwszy stopień wtajemniczenia  kompozycji wnętrza.

Ustawienie wszystkich elementów budujących wnętrze (wnętrza) jest właśnie tym, przez co następuje odbiór czyli percepcja ogrodu.

Każde wnętrze ogrodu czy parku, podobnie jak w architekturze, stanowi przestrzeń ograniczoną.

- Zbudowaną z parteru, więc z elementów znajdujących się więc wszystkim tym, co znajduje się poniżej linii horyzontu patrzącego: kwietniki, zwierciadła wody, ramy żywopłotów czy balustrad, trawniki, niskie płożące krzewy, trawniki etc.

- Ścian  a więc wszystkim, co zamyka i wydziela tę przestrzeń z otoczenia, zatem szpalerami, ścianami budowli czy stokami tarasów;

- Sklepienie – zamknięcie przestrzeni od góry.

- Wnętrze może być wyposażone w bryły wolno stojące - rośliny (drzewa, krzewy) oraz artefakty (rzeźby, elementy architektury ogrodowej).

- Wobec jednoznaczności parteru i sklepienia, o strukturze wnętrza będzie stanowić głównie forma ścian.

-

Przewaga zwartych, nieprzeniknionych dla oka ścian - w rodzaju wysokich żywopłotów, murów czy galerii - stwarza wnętrze tzw. „konkretne".

- Przenikliwość ścian, przy wyraźnie czytelnych ich ramach, tworzy wnętrza mieszczące się w kategoriach wrażenia niż konkretu.

- Dlatego istniejące wnętrza, ale niekonkretne są w tym wypadku wnętrzami obiektywnymi tak jak: wnętrze ograniczone kolumnadami czy pniami drzew w alejach.

- Wnętrze subiektywne – tworzone przez ściany subiektywne, (często nawet ledwie zaznaczonych,  w odbierane są przez nas w formie wrażenia). Czasem trudno ocenić czy widoczny element jest ścianą czy bryłą ustawioną w ogromnym wnętrzu.

-

Dopiero odmienność charakterów dwóch sąsiadujących przestrzeni zwykle wyjaśnia, iż jest to ledwie zauważalna ściana wnętrza.

- Układ wnętrza w założeniu geometrycznym zależy od jego osi, która jest jednocześnie osią komunikacyjną. Zatem wyróżniamy:

- wnętrze długie - to takie, w którym uwaga koncentruje się na dłuższej osi - jak w alei czy salonie ogrodowym; niezależnie od tego, czy w planie będzie to wydłużony prostokąt, wielobok lub owal;

- Wnętrze centralne, w którym nie ma wyraźnej różnicy miedzy osią podłużną a poprzeczną, czyli może istnieć wiele zbieżnych i równoważnych osi, jak ma to miejsce przy planie kwadratu, wieloboku lub koła;

- wnętrze poprzeczne, (jest odwrotnością pierwszego – długiego), w którym oś krótsza (poprzeczna) wnętrza dominuje swym znaczeniem nad dłuższą.

- Czwarty rodzaj to wnętrze labiryntowe.

- Każde wnętrze ma swą strukturę i układ, które je charakteryzują.

- Poznanie zasad rządzących ich użyciem to klucz do zrozumienia całej kompozycji, a zatem, obok wystroju architektonicznego, także rozeznania kompozycji i jej stylu.

Drugi stopień kompozycji - sekwencje

- Za umiejętnością kształtowania wnętrza (jego proporcji, wystroju, tworzenia formy, a także nastroju) następowała nieodmiennie druga podstawowa umiejętność, kompozycyjnego wiązania wnętrz w piękne, a zarazem logiczne sekwencje.

- Istotą, zatem staje się ciąg pewnych obrazów, wnętrz nanizanych na jedną bądź wiele osi (jak korale).

Trzeci stopień - powiązania z otaczającym krajobrazem: komunikacyjne oraz widokowe.

- Podstawią komponowania ogrodu przydomowego będzie jego funkcja t.j. tworzenie wnętrz o określonej funkcji (schemat funkcjonalno-przestrzenny).

- Komponując ogród projektant buduje wnętrza konkretne, obiektywne i subiektywne, skomponowane ze sobą za pomocą:

- osi widokowych

- komunikacji (czasami osi kompozycji).

Wykład nr 4

Komunikacja – scalenie kompozycji.

Drogi, schody, pochylnie, mosty

- Drogi ogrodowe dzieli się na podstawie rodzaju przewidywanego ruchu, rodzaju konstrukcji, użytych materiałów itp. W obrębie terenów zieleni drogi dzieli się najczęściej na docelowe i spacerowe.

Drogi docelowe

buduje się w celu uzyskania możliwie najkrótszego połączenia między dwoma różnymi punktami, dlatego charakteryzują się one najczęściej przebiegiem w linii prostej. Drogi docelowe powinny mieć nawierzchnie umożliwiające łatwe poruszanie się o każdej porze roku oraz szerokość dostosowaną do przewidywanego ruchu.

Drogi spacerowe

prowadzi się tak, aby uzyskać możliwie najlepsze warunki spaceru. Są one najczęściej dostosowane do miejscowego ukształtowania terenu, prowadzone wśród zwartych układów drzew, nad brzegami zbiorników wodnych itp. Ich przebieg jest najczęściej krzywoliniowy, a długość celowo zwiększana.

- Nawierzchnie dróg spacerowych wykonuje się często z tańszych materiałów i stosunkowo prostymi sposobami, tak by mogły one służyć przede wszystkim w okresie letnim.

- Z tego też względu nawierzchnie takie są często niedostępne w okresie wiosennych lub jesiennych opadów /ogród przydomowy/

...