PRAWO KANONICZNE
POJĘCIE PRAWA KANONICZNEGO
Teoretycy prawa nie dają nam ścisłej def. prawa, ponieważ jest ono pojęciem pierwotnym. Nie potrafimy dokładnie określić czym jest prawo, mimo że towarzyszy ono człowiekowi od najdawniejszych czasów, a jego potrzeba w życiu społecznym nie jest kwestionowana.
Prawo w znaczeniu podmiotowym (sensu subiectivo) to moralne i nienaruszalne upoważnienie do posiadania, działania bądź żądania w odniesieniu do czegoś, co mi się ściśle należy ze wzgl. na równość wszystkich ludzi i sprawiedliwość; służy dobru własnemu.
Prawem w szerszym znaczeniu jest upoważnienie jurysdykcyjne, które komuś przysługuje nie dla dobra własnego, lecz dla dobra innych.
Człowiek z natury istotą społeczną, wchodzi w różne relacje które są regulowane przez prawo, aby życie mogło się właściwie układać, a człowiek doskonalić i dążyć do celu.
Wraz z uprawnieniami subiektywnymi możemy mówić o prawie.
Stosunek prawny zachodzi, a prawo staje się czymś aktualnym, gdy człowiek nawiązuje relacje społeczne.
Prawo jest potrzebne ze względu na drugiego człowieka. Zobowiązuje mnie, abym uszanował to, co drugiemu się należy, ale też zobowiązuje innych, aby mi nie przeszkadzali w rozwoju i dążeniu do właściwego mi celu. Prawo podmiotowe jest relacją pomiędzy osobą a działaniem lub zaniechaniem działania innych.
Porządek prawny jest systemem relacji prawnych zachodzących w życiu społecznym wprowadzającym stan ładu, bezpieczeństwa, równości międzyludzkiej i wobec dobra wspólnego, realizowanego w społeczności. Prawa podmiotowe wypływają z naturalnej godności osoby ludzkiej, bądź z prawa przedmiotowego (normy współżycia społecznego).
Godność osoby ludzkiej i przysługujące jej prawa:
- problem palący po ostatniej wojnie
- Pius XII 1942 r. o porządku prawnym ustanowionym przez Boga źródłem prawa właściwego człowiekowi; opracował pierwszy katalog praw osoby ludzkiej w ujęciu katolickim, który obejmuje:
+ prawo do życia fizycznego
+ prawo do życia umysłowego i moralnego
+ prawo do kultu religijnego
+ prawo do życia rodzinnego
+ prawo do pracy
+ prawo do swobodnego wyboru zawodu i powołania
+ prawo do użytkowania dóbr materialnych zgodnie z obowiązkami osobistymi i ograniczeniami społecznymi
- żywa pamięć okrucieństwa wojny zmobilizowała Zgromadzenie Ogólne ONZ do w 1948 r. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka uznaną przez Kościół
- idea praw człowieka to idea chrześcijańska; każdy człowiek jest osobą, istotą obdarzoną rozumem i wolną wolą, dlatego jest podmiotem praw i obowiązków wypływających z jego natury, której przyczyną sprawczą jest odwieczne prawo Boże
- Jan XXIII – problem godności ludzkiej, praw jednostek i ludu do postępu, problem zabezpieczenia praw ludzkich encyklika Mater et magistra 15. 05. 1961 r.; encyklika Pacem in terris 11. 04. 1963 r. katalog praw człowieka do:
§ Życia i zachowania poziomu pozwalającego na zaspokojenie potrzeb godnego życia ludzkiego
§ Zaspokajania potrzeb kulturalnych i moralnych
§ Oddawania czci Bogu, zgodnie ze słusznymi nakazami sumienia, do wyznawania swojej religii w życiu prywatnym i publicznym
§ Wolności wyboru stanu życia i wolności życia rodzinnego
§ Pracy, słusznej płacy, inicjatywy gospodarczej
§ Wolności zgromadzeń i stowarzyszeń
§ Emigracji i imigracji
§ Udziału w życiu publicznym
§ Ochrony swych uprawnień
- Vat II konstytucja Gaudium et spes o Kościele w życiu współczesnym, człowiek integralny – człowiek to ośrodek i szczyt, do którego należy wszystkie rzeczy, które są na ziemi
- Paweł VI, Jan Paweł II, Synody biskupów
Teologia → O ← prawo
↓
eklezjologia, katolicka nauka społeczna
teologia prawa bliska prawu
Prawo przedmiotowe (sensu obiectivo) to normy współżycia społecznego czyli przepisy prawne, określające relacje pomiędzy poszczególnymi osobami oraz pomiędzy jednostką i społecznością, w tym celu, aby człowiek z natury swej przeznaczony do życia społecznego, mógł się doskonalić zgodnie z powołaniem i osiągnąć właściwy sobie cel, a społeczność mogła istnieć, spełniać swoją jednoczącą funkcję i przyczyniać się do dobra wspólnego.
- starożytność: dać każdemu, co się należy, to dać każdemu, co mu się należy
- podstawą życia społecznego jest realizowanie zasad sprawiedliwości, potrzebne nie tylko prawo wypływające z natury, ale też pozytywnej normy postępowania
- prawo przedmiotowe podstawą prawa podmiotowego
- prawo (ius) i sprawiedliwość (iustitia) w łac. mają ten sam rdzeń
Ze względu na powstanie prawo przedmiotowe dzielimy na:
1) Boże (ius divinum)
a) naturalne (ius naturale) - zbiór norm nakazujących lub zakazujących, obiektywnych, powszechnych, niezmiennych, które uzdalniają podmioty rozumne do spełniania aktów moralnie dobrych, a unikania złych; porządek działania wyznaczony ludziom w akcie stworzenia; podstawą porządku odwieczne prawo Boże; odwieczne prawo Boże to plan odwiecznej mądrości czyli nakaz woli Bożej, ustanawiający ład moralny, zobowiązujący człowieka do działania moralnie dobrego; prawo odwieczne jest przyczyną sprawczą prawa naturalnego; p. naturalne jest wrodzone każdemu człowiekowi, wszczepione w naturę ludzką przez Boga w akcie stworzenia, składnik ludzkiej natury, zawiera zasady powszechne, niezmienne; rozróżniamy w nim trojakiego rodzaju zasady:
§ fundamentalne – pierwszorzędne, same przez się znane, których nie potrzeba udowadniać, gdyż są zawsze i wszędzie dla człowieka oczywiste, np.: czyń dobro, unikaj zła; oddaj każdemu, co mu się należy
§ wnioski, które wynikają z zasad pierwszorzędnych, np.: nie zabijaj, nie kradnij; tego rodzaju wnioski zawarte są w Dekalogu (jest prawem naturalnym poza 3 – prawo pozytywne Boskie)
§ wnioski, które mogą być poznane tylko za pomocą myślenia refleksyjnego przy stosowaniu zasad ogólniejszych do sytuacji nietypowych, np.: nie popełniaj eutanazji (wniosek dalszy), znalezioną rzecz oddaj właścicielowi, utrzymuj i wychowuj własne dzieci; wypracowanie tych zasad należy do prawodawcy
prawodawca – obowiązek do wyciągania wniosków konkretnych, nadać temu wyraz normy prawnej (p. cywilne, p. kanoniczne)
b) pozytywne (ius divinum positivum) – zostało dane człowiekowi przez objawienie Boże; źródłem objawienia jest Pismo Święte obu Testamentów i święta Tradycja, są one (Vat II) jakby zwierciadłem , w którym kościół pielgrzymujący na ziemi ogląda boga, od którego wszystko otrzymuje, aż zostanie doprowadzony do oglądania Go twarzą w twarz takim, jaki jest.
Pismo Św. i Tradycja to jeden święty depozyt słowa bożego powierzony kościołowi
Pozytywne prawo Boże = prawo ewangeliczne = prawo Chrystusa
Prawo Nowego Testamentu = prawo Nowego Zakonu (zawarte w obj. Bożym NT)
Prawo to obowiązuje wszystkich ludzi, bo objawienie skierowane do każdego człowieka
2) Ludzkie (ius humanum)
a) świeckie (ius civile) – wydawane przez kompetentny organ władzy państwowej; środek celowego oddziaływania na stosunki społeczne; zawiera ogół przepisów regulujących stosunki między ludźmi danej społeczności, określających zasady ich postępowania lub zawierających zakazy, których naruszenie grozi karą; gałęzie p. ś.:
§ p. państwowe (konstytucyjne) – reguluje podstawowe instytucje ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, określają podmiot władzy państwowej oraz uprawnienia i obowiązki obywateli
§ p. administracyjne – reguluje działalność organów zarządu państwowego
§ p. cywilne – przepisy normujące stosunki osobowe i majątkowe jednostki
§ p. finansowe (skarbowe) – reguluje stosunki społeczne powstające w procesie gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez państwo
§ p. karne – zawierające zakazy i nakazy, których naruszenie lub niespełnienie grozi karą
§ p. pracy – zawierające całokształt przepisów regulujących stosunki pracy
§ p. procesowe – normy dotyczące postępowania sądowego w sprawach cywilnych lub karnych
§ p. rodzinne – reguluje stosunki prawne dotyczące małżeństwa i rodziny
Każda z tych gałęzi może tworzyć kodeks; kodeks powstaje w wyniku aktu prawotwórczego, a nie zwykłej systematyzacji prawa; uchwalenie kodeksu powoduje uchylenie dotychczasowych przepisów danej gałęzi.
§ p. międzynarodowe – reguluje stosunki między państwami
P. świeckie cywilne jest dopełnieniem prawa naturalnego, bo:
+ p. naturalne nie dostarcza norm dla aktów z natury obojętnych
+ nakazy p. naturalnego nie są jednakowo oczywiste dla człowieka
+ p. naturalne nie ma dostatecznej sankcji
Normy prawne wydawane przez władzę świecką muszą być:
+ godziwe – zgodne z prawem Bożym
+ wydane przez prawowitą władzę ze wzgl. na dobro ogółu
+ możliwe do zachowania (uwzględnia możliwości fizyczne i moralne sił człowieka)
b) kanoniczne (ius canonicum) – właściwość Kościoła jako społeczności wierzących w Chrystusa, rządzonej przez papieża i bpów, realizującej cel zbawczy i eschatologiczny w warunkach tego świata; autorem p. k. jest kompetentna władza kościelna; jeśli jest czysto kościelne to adresatami są tylko członkowie Kościoła; ale też są normy prawa Bożego (wyjaśnianego przez Magisterium Kościoła); KPK 1917 r. Benedykt XV; KPK 1983 r. Jan Paweł II – aktualne obecnie, ma charakter powszechny
Podział p. kanonicznego ze wzgl. na:
§ źródło powstania:
· p. Boże
· p. kościelne (pochodzi od Apostołów, czyli od kompetentnej wł. Kościelnej
§ rozciągłość terytorialną:
· powszechne – obowiązuje na obszarze całego Kościoła łacińskiego, np.: prawo w KPK
· partykularne – obowiązuje na określonym terytorium Kościoła, np.: w diecezji, w prowincji kościelnej, należącej do tej samej Konferencji Biskupów
§ rozciągłość osobową:
· ogólne – odnosi się do wszystkich wiernych, np.: uczestnictwo we Mszy św., święta nakazane
· szczególne – wydane tylko dla konkretnej kategorii osób w Kościele, np.: dla katolików świeckich, duchownych, zakonnych
§ formę:
· pisane – jeśli zostało ustanowione przez kompetentną władzę kościelną
· nie pisane – jego źródłem jest zwyczaj kościelny, odpowiadający określonym warunkom
§ obrządek:
· Kościoła łacińskiego i Kościołów wschodnich
§ czas powstania:
· dawne – obowiązujące w Kościele przed wejściem w życie nowego KPK (starożytne, przedgracjańskie, dekretowe, trydenckie, potrydenckie, kodeksowe, pokodeksowe, posoborowe)
· obowiązujące – najnowsze, obecny KPK, promulgowane w 1983r. przez Jana Pawła II, niektóre partie prawa dawnego mogą wchodzić w skład prawa obowiązującego
§ moc wiążącą:
· bezwzględnie obowiązujące – nie dopuszcza rozwiązań innych niż przewidziane
· względnie obowiązujące – obowiązuje pod warunkiem, że w danej sprawie nie wydano innych przepisów partykularnych lub nie skorzystano z innych możliwości
§ sankcję:
· ius perfectum – powoduje nieważność czynności dokonanej wbrew prawu obowiązującemu, np.: o przeszkodach małżeńskich
· ius plus quam perfectum - powoduje nieważność czynności dokonanej wbrew prawu obowiązującemu i ustanawia karę, np.: prawo o przeszkodzie święceń
· ius minus quam perfectum – nie powoduje unieważnienia czynności dokonanej wbrew prawu obowiązującemu, ale powoduje karę, np.: kan. 1380
· ius imperfectum – niezachowanie nie powoduje żadnych skutków prawnych
§ przedmiot:
· publiczne – ma na względzie dobro powszechne, użyteczność publiczną Kościoła
o wewnętrzne (stosunki wewnątrzkościelne)
o zewnętrzne (stosunki zewnętrzne Kościoła)
· prywatne – wprost zmierza do dobra poszczególnych wiernych
KPK 25. 01. 1983 r. Sacrae disciplinae leges Jan Paweł II, obowiązuje od Pierwszej niedzieli adwentu
1990 r. kodeks dla obrządków katolickich, ale o rycie wschodnim, obowiązuje od 1991 r., JPII
KANON - <grec. καυου> pierwotnie oznacza sznur ciesielski używany przy wznoszeniu budowli, pion, niezmienny punkt, przenośnie – prawidło, wzorzec, normę; określa normy postępowania wydane przez Kościół, przepis podstawowy
Normy generalne – zasady wykorzystywane przez inne kanony
1. 1. KPK A KOŚCIÓŁ ŁACIŃSKI
1. Przepisy KPK nie zobowiązują wszystkich katolików, KPK dotyczy tylko Kościoła łacińskiego (kan. 1)
2. Kościół łaciński – Ecclesia latina – Kościół rzymskokatolicki/zachodni:
- podlega Biskupowi Rzymu jako patriarsza zachodniemu
- uznaje język łaciński za własny, gł. w liturgii
3. Kościół katolicki to także Kościoły wschodnie (dekret Orientalium Ecclesiarum)
4. Katolickie Kościoły wschodnie:
- zorganizowane zrzeszenia katolików Wschodu
- własna hierarchia
- uznają zwierzchność bpa Rzymu
- należą do obrządku wschodniego (aleksandryjskiego, antiocheńskiego, bizantyjskiego, chaldejskiego, ormiańskiego) różniących się liturgią, karnością kościelną, spuścizną duchową; obrządki wschodnie wyrazem tradycji pochodzącej od Apostołów; mają jednakową godność; uwydatniają jedność Kościoła
5. Kościoły wschodnie rządzą się własnym prawem, ma ono charakter personalny tzn. że wierni tego obrządku mają obowiązek zachować swoje prawo nawet wtedy gdy opuszczą terytorium swojego patriarchatu; jednak gdy uzyskają stały pobyt na terytorium bpa łac. Podlegają jurysdykcji i pieczy duszpasterskiej tego bpa
(można jednak powiedzieć, że niektóre przepisy kanoniczne Kościoła łac. pośrednio obowiązują katol. Wsch. – jeśli konstytucje papieskie dotyczą dogmatów wiary lub z natury rzeczy ich dotyczą)
1. 2. KODEKS A PRAWO LITURGICZNE
prawo liturgiczne – zespół norm regulujących obrzędy, jakie należy zachować przy sprawowaniu czynności liturgicznych
...
eatalive