PREHISTORIA_3 - Epoka brązu i żelaza.pdf - Wielka historia świata - JUREKSKORPION

PREHISTORIA

Epoka brązu

Opanowanie techniki obróbki metalu by

ło, podobnie jak rewolucja neolityczna,

następnym krokiem milowym na drodze

postępu technicznego. Choć metal

w postaci miedzi rodzimej znano na Bli-

skim Wschodzie co najmniej od po-

łowy V tysiąclecia p.n.e., jeszcze

przez 2 tysiące lat podstawowym

surowcem do produkcji narzędzi

i broni pozostawał kamień. Wypie-

ranie go przez miedź, a następnie

stop miedzi i cyny zwany brązem na

stępowało stopniowo.

umiejętności obróbki metalu najwięk

szym osiągnięciem ludzi epoki brązu

by ło stworzenie instytucji państwa.

To właśnie wte dy pojawiły się

pierwsze monarc hi e w Sumerze ,

Egipcie , Chinac h, In diac h, w kręgu

cywilizacji mykeńskiej i na Krecie.

Go spo darka ów czesnego świata opiera

ła się na niewolnictwie. W epoce brązu

z prymitywnyc h piktogram ów znanyc h

w Sumerze i Egipcie już w IV tysiącle

ci u p.ne. powstało pismo jako system

wyspecjalizowanyc h znak ów, do stęp

nyc h tylko najbardziej wykształconym

el itom ówczesnyc h społeczeństw.

.. Brązowa głowa Sargona t Wielkie

go jest doskonatym przykładem wyso

kiego kunsztu mezopotamskich brą

zowników. Realistyczne rysy twarzy,

trefiona broda i upięte w charaktery

styczny sposób włosy znakomicie od

dają modę panującą w wyższych sfe

rach społeczeństwa akadyjskiego.

nazwali prze dz iał

czasu, kie dy oba po dstawowe

surowce (kamień i mie dź)

wsp ółistniały ze sobą-chakolitem lub

- eneolitem, czyli sc hykową epoką ka

mienia. Pczątek epoki brązu natomiast

da towany jest przez nich na okres

znacznie późniejszy, czyli na około

2500 rok p.n.e. Wówczas waśnie na

Bliskim Wsc hodzie i w Egipcie brąz

stał się podstawowym materiałem wy

tw órczym. Trzeba jednak pamiętać, że

ramy czasowe tej epoki ks zta łtowa ły

się w regionie śródziemnomorskim zu

pełnie odmiennie niż w Eu ropie Ś ro d

kowej czy na obszarac h na dba łtyckic h.

Tutaj brązu zaczęto używać najp óź niej,

bo dopiero ok. roku 180 p.n.e. Op rócz

eolod

ista-pstwa co

wngo Wshdu

Na przełomie IV i l tysiąclecia p.n.e.

na ca ły m ob szarze Bliskiego Wschodu

fu nkcjonowały masta, bę dące samo

dzielnymi organizmami państwowymi.

Wszystkie stanowi ły jednocześnie

ośro dki ku ltu . Po mimo lokalnego zr óż

ni cowan ia pa nteon ów szczeg ól nym

szacunkiem, przynajmniej w południo

wej Mezopotamii, cieszyła się Inana,

PREHISTORIA

której poświęcono zachowany częścio

wo do dz isiaj święty okręg i wspaniałą

świątynię w jego wnętrz u, w Ur uk . Kult

Inany - bogini urodzaj u, mi łości i woj

ny-był konsekwencją wcześniejszych ,

neolitycznych kult ów pło dności.

pak , władza w poszczególnych mi a

stach -państwach była już dz iedziczna,

a władcy posł ugiwali się królewskim ty

tułe m lugal. Pi erwszy m poświadczo

ny m króle m me zopota mski m by ł lugal

mi as ta Kisz, Mebaragesi , spraw ujący

rządy okoo 2700 ro kup.n.e.

Pierwsi władcy -ensi

ilugal

Ustrój

Z zachowanych w Uruk pieczęci cy lin

drycznych wyni ka, że władzę po liycz

ną i re ligijną , a w ok resach zagro żenia

zapewne ta kże wo jskową, sprawował

ensi , taktowany pzez po ddanych jako

najwyższy kapłan i zie mski ma łżonek

Inany. Jak wskaz ują późniejsze zapisy,

ensi nie mi ał je dn ak władzy abso lutne j.

Wszystkie poważnie jsze de cyzje musiał

ko ns ulowa ć z ra dą starszych , a kwestie

wojny i poko ju ro zs trzygało w je go

obecności zg romadzenie żo łn ie rzy , czy

li w praktyce wszystkich wolnych

mi eszkańców mi asta -państwa.

Ob ok Ur uk do większego znaczenia

w Mezopo tamii do sz ły ró wnież: Ur ,

Kisz, La gasz , Umma, Sippar,

Ki dnun,Eszn una,Szuruppak

i Eri du. Na północy nato

mi ast po dobny poziom

rozwo ju osiągnę ły

w Syrii Ebla i Mari ,

a na wschodnich

wyb rz eżach Mo rza

Ś ró dzie mnego By

bios i Ug arit. Ok res

kszt ał towania się

mi ast -państw zwa

ny Dżamdat Nasr

(o d współczesnej

nazwy saro żytnego

miasta idn un , z które -

go pocho dzi wiele znalezisk

archeologicznych charaktery

stycznych dl a tej epoki w całej Mezo

potamii) trwał mn iej więcej odroku

3 WOdo 2900 p.n.e. W XXVII wieku

p.ne. , jak wyn ika z odnalezionych r

chiwów w Kisz, Nippur czy Szurup-

Równocześnie ze zmiana mi w syste mie

zarzą dzania państwe m pos tępowały

zmiany w roz mieszczeni u terytorial

ny m mi ast-pa ństw. Je dn e bowiem zdo

bywa ły pewną przewagę i tw ozy ły or

ganiz my państwowe na ks ztał t fe de racji.

Inne , całkowicie po dpo rz ądkowane po

tę żnie jszy m sąsiadom, zostawały przez

nich wch łonięte. Przykładpierwszego

rozwiązania us tro jo wego sanowi ło La

gasz , któ re w ty m czasie posiadało pię ć

innych mi as t: Gi rs u (p eniące prze jścio

wo fun kcję stolicy) , Siraran , Kesz , Gu

ab bę i Kin unir.

Drugi sposób re gulac ji stos unków mi ę

dz ynaro dowych , oparty na bezwzg lęd-

ny m pry macie najpotę żniejszego mi a

sta-państwa , st ał się w po łowie

III ty siąc lecia p.n.e. po dsta

wowy m ty pe m wzajem

nych relac ji pol itycznych

na Bliskim Ws cho

dz ie. Między rokiem

2371 a 2347 p.n.e.

władca Ummy Lu

galzagesi narz ucił

zwierzchnictwo mi as -

tom-państwo m is z,

Nippur i Ur uk , a na

stępn ie po dbił poł ud

niową Mezopotamię.

Niedługo po nim po

władzę nad ca łym

bliskowschodnim

regionem sięgnął

se micki król pań

stwa Akad, Sar-

gon I zwany Wiel

m. Swoje sukcesy

� Charakterystycz

ne dla Anatolii figurki

z brązu, jakie czasami

znajduje się na wczes

nobrązowych stano

wiskach archeologi

cznych w Europię

Ś rodkowej, świadczą

o prowadzeniu wy

miany handlowej mię

dzy cywilizacją śród

ziemnomorską a bar

barzyńską Północą.

PREHISTORIA

miline zawdzięczał głównie zastoso

waniu na masową skalę łuków i oszcze

pów. Brązowe groty strzał i oszczepów

miały znacznie większą siłę przebijania

od obsydianowych ostrzy używanych

przez Sumerów.

Sargon I dokonał unifikacji Akadu (któ

ry zaczął być utożsamiany z całą środ

kową Mezopotamią) z podbitym Sume

rem i ziemiami ościennymi zarówno

pod względem politycznym, jak i reli

gijnym. Wspólny panteon bogów i nie

kwestionowana boskość władcy spra

wiły, że sumeryjscy, a następnie ba

bilońscy sukcesorzy jego spuścizny nie

mieli problemów z narzuceniem podda

nym ujednoliconej ideologii.

onownie się rozpadło na niezależne mia

sta. Przyczynili się do tego anoryccy

urzędnicy, którzy wykorzystując bardzo

złą sytuację gospodarczą w Sumerze i za

grożenie ze srony Elamu, przejęli władzę

w poszczególnych ośrodkach i założyli

własne dynastie. W wieku X p.n.e. jed

nemu z nich udało się podporządkować

ozostałych w ramach monarchii babiloń

skiej.

Początkowo ziemia znajdująca się w ob

rębie gminy miejskiej stanowiła wspól

ną własność mieszkańców. w m tysiąc

leciu p.n.e. rozpoczął się już proces

usamodzielniania się niektórych gospo

darstw, zwłaszcza należących do najza

możniejszych rodów. Wykształciła się

warstwa posiadaczy ziemskich, która

z upływem lat zyskała status lokalnej ary

storacji. Z niej właśnie wybieani byli en

si, którzy o pewnym czasie przyjęli tytu

ły królewskie, a władza ich stała się

dziedziczna. Z najbogatszych rodów re

rutowali się także kapłani i urzędnicy -

stwozyli oni zalążek jednej z pierwszych

w dziejach adminisracji. Liczba odnale

zionych pieczęci cylindrycznych i glinia

nych tabliczek na stanowiskach archeolo

gicznych w Kisz, Ur, Ebli czy Mari

świadczy o wyjątkowo rozwiniętej biuro

racji w całym egionie bliskowschdnim.

Treścią owych dokumentów są przede

wszystkim transakcje i umowy, które

współcześni znawcy prawa zaliczają do

kategorii umów cywilnoprawnych. Do

wodzi to niezbicie, że prawie tysiąc lat

przed kodyikacją praw dokonaną przez

H mm urabiego istniały w Mezopotamii

zbiory skutecznie unkcjonujących prze

pisów. Należał do nich niewątpliwie ko

deks Ummu, namiesnika Ur, datowa

ny na ok. 211O rok p.n.e., jak również

zbiór praw Lipitesztara z Isin spisany oko

ło roku 1930 p.n.e.

Wspólnoa dowa

.. Osiedla eoki brązu

miały niejednokrotnie

warowny charakter. Zda

zały się również osiedla

otwate; ich ludność ai

mowała się rolnicwem

i asterswem. Najczę

ściej lokalizoano je ni

opodal ufortyfikowane

go ośrdka. Oecnie ar

cheoldzy próbują zre

konstruować ich wy

gląd.

Od czasów rządów akadyjskich zaczyna

się rozpad radycyjnej wsólnoty dowej.

Pdstawową formacją sołeczną staje się

rodzina, korzystająca z przysługujących

jej praw oraz mająca oreślone obowiąz

ki względem panującego. Imperium

Sargona I, rozciągające się w pewnym

okresie d atoki Pesiej do Moa Śd

ziemnego, około roku 220 p.n.e. padło

ofiarą najazdu koczowniczych plemion

z gór Zagros, Gutejów. Po nim nastąpił

rótkowały enesans sumeyjsi d zą

i m dynastii z Ur. Państwo to szybko

Rola świątyni

W życiu codziennym Sumerów zasad

niczą rolę odgrywała świątynia. Ona by-

PREHISTORIA

grotów strzał i oszczepów, sztyletów,

bransolet i naszyjników. Wykonywano

z niego akże igły, szpile i zapinki do okryć

(ibule). Najciekawsze jednak były po

lerowane zwierciadła brązowe,

z któych słynęli irańscy rzemieśl

nicy z gór Zagros. Jednocześnie

dość owszechnym metalem stalo

się złoto.

ła największym właścicielem ziemskim,

a jej kapłani dzięki ofianości wiemych

szybko stali się najbogatszą warstwą

społeczną w Mezopotamii. Świątynia

pełniła funkcję domu bóstwa. Dlatego

po pewnym czasie wykształcił się

liczny personel urzędniczy i usługo

wy, którego zadaniem była opieka

nad świątynią i dbałość o jej inte

resy. O znaczeniu świątyni świad

czy fakt, że podczas wojen po

między miastami-państwami,

których nasilenie przypadło na

drugą połowę III tysiąclecia

p.n.e., największym trofeum

wojennym stał się posąg bó

stwa i zdeponowane w jego do

mu skarby.

Złotnictwo

Do najwybitniejszych osiąg

nięć sztuki złotniczej Bli

skiego Wschodu należą bez

cenne skarby odnalezione

w grobach królewskich

w Ur. Wśród nich znajduje

się precyzyjnie wykonany

złoty hełm króla Meska

lamduga z wymodelowa

nymi uszami oraz wyposa

żenie grobowca królowej

Puabi. Składały się na nie

liczne złote naszyjniki,

diadem oraz figurka ko

ziołka wspinającego się

na drzewo życia. Odnaj-

dywane poza Sumerem

wyroby sumeryjskich ju

bilerów dowodzą ożywio

nych kontaktów handlo

wych w tej części basenu

Morza Śródziemnego.

• Brąz okazał się

świetnym materiałem

do wyrobu narzędzi

i broni. Najpowszech

niej używano noży,

któych produkcja była

stosunkowo prosta.

Wynalezienie brązu

Mniej więcej w połowie m ty

siąclecia p.n.e. brąz wyparł ka

mień i obsydian jako surowce

do produkcji broni, ozdób i na

rzędzi. Pierwsi metalurdzy sku

wali sanorodki miedzi na zim

no. W IV tysiącleciu p.n.e.

pojawiły się odlewnicze formy

kamienne, początkowo ryte

w jednej bryle, a następnie dwu

dzielne, składające się z wklęsłe

go awersu i rewersu, wyrzeźbio

nych na osobnych kamieniach.

W III tysiącleciu p.n.e. upo

wszechniła się tzw. technika odle

wów na wosk tracony. Polegała

ona na tym, że wzór przyszłego

brązowego przedmiotu wykony

wany był z wosku, a następnie ob

lepiany gliną, która tworzyła jego

marycę. Tak przygotowaną formę

wyełniano roztopionym metalem,

w trakcie tego procesu woskowy

model stopniowo się wytapiał,

a jego miejsce zajmował brąz.

Następnie dlew studzono i zdej

mowano gliniane skorupy. Brąz

doskonale nadawal się do wyobu

Kultury

barbarzyńskiej

Północy

W czasach gdy na całym

Bliskim Wschodzie niepo

dzielnie panował brąz,

w Europie Środkowej

i Północnej kwitły kultu-

ry eneolityczne. Co jakiś

czas ogromne połacie

Europy nawiedzały fale

PREHISTORIA_3 - Epoka brązu i żelaza.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: