SYSTEMY POLITYCZNE W EUROPIE 8.03.2010
SYSTSEMY ŹRÓDEŁ PRAWA
System źródeł prawa opiera się na nadrzędności konstytucji. Ona może być wprost wysłowiona art.8.
Konsekwencją nadrzędności konstytucji jest hierarchiczna budowa systemu źródeł prawa:
· konstytucja jako akt pochodzący od suwerena
· ustawa jako akt pochodzący od przedstawicieli suwerena, czyli od parlamentu musi być zgodna z konstytucją, ustawa uzupełnia lub wykonuje treść konstytucji. Ustawa wiąże suwerena
· rozporządzenia. Co do zasady rozporządzenie ma charakter wykonawczy co do ustawy. Akt pochodzący od egzekutywy(władza wykonawcza). To akty wykonawcze
prawo wewnętrzne – możliwość regulowania przez organy własnej struktury wewnętrznej i sposobu wykonywania własnych funkcji. Niekiedy nie jest nazywane prawem. Nie mogą wiązać obywateli, w związku z tym zajmują szczególną pozycję w systemie źródeł prawa – zajmują ostatnie miejsce. Muszą być zgodne z powszechnym prawem obowiązującym
Umowa międzynarodowa w przypadku kolizji z ustawą ma pierwszeństwo.
Etapy zawierania umów międzynarodowych:
· negocjacja
· zawarcie umowy międzynarodowej w formie podpisania przez odpowiednie władze krajowe – państwo jest związane z umową międzynarodową i ma obowiązek ratyfikowania jej by stała się ona powszechnie obowiązująca
Umowa międzynarodowa wiąże państwo
Umowa międzynarodowa znajduje się między konstytucją a ustawą
Zalecenia i opinie nie są wiążące
Dyrektywy – co do zasady wymagana jest transpozycja w formie ustawy. Źródłem prawa będzie ustawa a nie dyrektywa.
Ośrodek prawotwórczy – władze krajowe danego państwa
Drugi ośrodek prawotwórczy – w przypadku umów międzynarodowych. Źródłem mocy prawnej będzie prawo międzynarodowe, reguły tworzenia tego prawa międzynarodowego
Trzeci ośrodek prawotwórczy – UE. Tzw. Multicentryczność systemu źródeł prawa – nie mamy tylko 1 ośrodka prawotwórczego i na hierarchiczną strukturę systemu źródeł prawa nakładają się źródła prawa tworzone przez inne ośrodki prawotwórcze
Norma wyższa uchyla normę niższą !
Gdy prawo międzynarodowe jest niezgodne z konstytucją – hierarchiczność struktury źródeł prawa sprawdza się w przypadku stosowania reguł walidacyjnych – przesądzające o możliwości zastosowania danych norm
W prawie unijnym po 1 – stosujemy regułę przyjaznej wykładni prawa europejskiego, a niekiedy mówi się o wykładni obopólnie przyjaznej – jeśli mamy nieścisłości między normą krajową a normą zewnętrzną to musimy tak je zastosować w konkretnym przypadku bez naruszenia i jednej i drugiej normy, musimy je wypośrodkować
Nie zawsze skutek obopólnie przyjaznej wykładni – niekiedy mamy do czynienia z nieusuwalną sprzecznością – normy się rozchodzą i nie ma możliwości zastosowania jednej normy przy Zn niweczeniu drugiej
W przypadku nieusuwalnej sprzeczności państwo członkowskie może zmienić konstytucję, może doprowadzić do renegocjacji postanowień europejskich i może wystąpić z UE. Najczęściej stosowaną drogą jest zmiana konstytucji
Stanowienie prawa – tworzenie prawa. Polega na wydawaniu aktów normatywnych – w działalności prawotwórczej normy stanowieni one muszą być ogólne i abstrakcyjne
· ogólne, inaczej generalne – opisanie adresata poprzez cechy podmiotu, np. „kto”, „każdy”, „funkcjonariusz
· abstrakcyjne – normy muszą być powtarzalne, opisują poprzez podanie cech danej sytuacji sposób postępowania. Norma musi być powtarzalna. Nie wyczerpuje się w procesie stanowienia prawa, np. kto zabija człowieka podlega każde – musi być wydana w specjalnym trybie
Stosowanie prawa – mamy do czynienia z normami indywidualnymi i konkretnymi
· indywidualna – określona z imienia i nazwiska lub zindywidualizowanej nazwy
· konkretna – dotyczy konkretnej sytuacji, wyczerpuje się w procesie stosowania prawa, np. decyzje administracyjne i wyroki sądów raz inne akty jednostkowe wyczerpujące się w procesie stosowania prawa
WYJĄTEK: Uchwała sejmu o wprowadzeniu referendum – jest generalna, bo dotyczy wszystkich osób, które będą brały udział w referendum i konkretna, bo dotyczy jednego referendum
Jeżeli mówimy o systemie źródeł prawa to mówimy o działalności prawotwórczej.
Mamy dwie reguły tworzące system źródeł prawa
· katalog otwarty systemu źródeł prawa
· katalog zamknięty systemu źródeł prawa
Mówiąc o systemie źródeł prawa będziemy odnosić się do prawa obowiązującego powszechnie – może być kierowane do wszystkich podmiotów w państwie, ono może potencjalnie wiązać każdy podmiot w państwie. Prawo obowiązujące powszechnie może być kierowane do obywatela, a prawo wewnętrzne nie.
Katalog zamknięty źródeł prawa – konstytucja jest jedynym źródłem, z którego my możemy identyfikować poszczególne akty, konstytucja wskazuje nam formy działalności prawotwórczej – wzgląd przedmiotowy. Pod względem podmiotowym – konstytucja przypisuje poszczególnym organom kompetencje do tworzenia takich aktów.
W prawie europejskim konstytucja odsyła do umów międzynarodowych
Konstytucja musi być podstawą zawsze! do formułowania tez
Mówi się, że regulamin sejmu czy senatu będą posiadały charakter powszechnie obowiązujący. Na mocy art. 112 Sejm musi regulować sposób wykonania konstytucyjnych lub ustawowych obowiązków organów państwa względem Sejmu czy Senatu
Pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu zwołuje prezydent. Obradom przewodniczy marszałek senior, którego powołuje prezydent
Układy zbiorowe pracy czy inne porozumienia – formuła konsensualnego(zawieranego na porozumieniu przynajmniej dwóch podmiotów) prawa pracy art. 59
Katalogiem otwartym w Polsce jest katalog prawa obowiązującego wewnętrznie – zaliczane do źródeł prawa
Prawo obowiązujące powszechnie – Polska konstytucja mówi też o prawie miejscowym art. 94. – o organach samorządowych dowiadujemy się z konkretnych ustaw. Od ustawodawcy zależy w jakiej formie będzie prawo miejscowe tworzone i jakim organom zostanie przyznana kompetencja
POSZCZEGÓLNE ŹRÓDŁA PRAWA
Ustawy i rozporządzenia
USTAWY
· konstytucje nie definiują pojęcia ustawywyjątek: we Francji ustawa to wyraz woli powszechnej
· w systemie kontynentalnym występuje pojęcia ustawy w znaczeniu formalnym i materialnym
^ w sensie materialnym – akt zawierający normy generalne i abstrakcyjne, np. rozporządzenie
^ w sensie formalnym – akt dochodzący do skutku w określonym trybie ustawodawczym, np. ustawa nadająca imię uniwersytetowi – UAM
· ustawa jest to akt o następujących cechach:
o posiada moc prawną najwyższą po konstytucji w systemie źródeł praw stanowionych przez konstytucyjne organy państwa. Cecha ta przesądza o obowiązku ustawodawcy wypełnienia norm konstytucji, poza tym przesądza również zakaz naruszania konstytucji. Z reguły przyjmuje się prymat ustawy, który oznacza pierwszeństwo woli państwa wyrażonej w formie ustawy z wyjątkiem woli suwerena wyrażonej w sposób bezpośredni
o akt ten musi być uchwalony przez parlament (przedstawiciele narodu). Nie wyklucza to stanowienia prawa o mocy ustawy przez inne organy na mocy normy konstytucyjnej, ale akty wydawane przez inne niż parlament organy nie będą ustawami
o ustawa musi być uchwalona przy wykorzystaniu specjalnej procedury ustawodawczej. Co oznacza, że inne akty pochodzące od parlamentu, który są uchwalone w innej procedurze nie będą ustawami
· przedmiot ustawy:
o materia ustawowa – przedmiot tej ustawy jest nieograniczonyrozporządzenie nie może być samodzielnym aktem normatywnymustawa jest aktem nadrzędnym
PRZEDMIOT USTAWY JEST NIEOGRANICZONY
· Mamy do czynienia z dwoma koncepcjami ustawy
o Koncepcja niemiecka – jednolity aktu ustawodawczy – Polska – moc prawna jest na takim samym poziomie, mamy tylko ustawy zwykłe, ale przedmiot tych ustaw może być różny
o Koncepcja francuska – oprócz ustaw zwykłych ustawy organiczne
Zawsze wyróżnia się ustawy konstytucyjne niezależnie od tych koncepcji – moc prawna ustawy konstytucyjnej jest identyczna jak konstytucji
Ustawy organiczne znajdują się między konstytucją a ustawami zwykłymi
· Rodzaje ustaw:
o Ustawa konstytucyjna
§ Posiada moc prawną równą konstytucji
§ Posiada ograniczony zakres regulacji
§ Może mieć również odmienny od konstytucji tryb uchwalania i zmiany
§ Może służyć zmianom konstytucji – ustawa techniczno-legislacyjnie powiązana z konstytucją. Może to być nowelizacja lub poprawka
§ Może służyć przejściowemu regulowaniu niektórych z praw, np. tzw. mała konstytucja
§ Może dotyczyć tylko jednej kwestii ustrojowej, np. czeska karta praw i wolności
§ Może regulować kwestie obok regulacji konstytucyjnej, np. tryb przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji
§ Może służyć jednorazowemu zawieszeniu postanowień konstytucji, kiedy nie jest potrzebna zmiana na stałe, np. przedłużenie lub skrócenie kadencji parlamentuKategoria niezmieniana – nie podlega zmianom istota państwa prawnego; w Polsce mamy utrudniony tryb zmianyO zmianach w konstytucji decyduje naród. Naród decyduje o zmianie kształtu państwaNaród jest suwerenem i zawsze może dokonać jakiejkolwiek zmiany konstytucji, może również uchwalić całkowicie nową konstytucję
o Ustawa organiczna
§ zajmuje w hierarchii aktów normatywnych miejsce bezpośrednio po konstytucji, względnie po ustawie konstytucyjnej przed ustawami zwykłymi. Tryb uchwalenia ustawy organicznej jest łatwiejszy od uchwalenia konstytucji czy ustawy konstytucyjnej ale trudniejszy od ustawy zwykłej
§ materia ustawy organicznej dotyczy szczególnie istotnych zagadnień ustrojowo politycznych nie objętych unormowaniem konstytucyjnym, takich które pozostają w ścisłym związku z tym unormowaniem konstytucyjnym. Przeważnie dotyczą organizacji funkcjonowania organów państwa, ale również wolności praw człowieka i obywatela. Zakres przedmiotowy jest uregulowany w konstytucji w sposób zamknięty
o Ustawa prywatna
§ jest charakterystyczna dla państw anglosaskich. Ustawy prywatne występują w Grecji
§ regulacje przynoszące szczególne korzyści jednostkom, ich grupom lub organizacjom w sytuacji, gdy podmioty te nie mogą osiągnąć tej korzyści w inny sposób. Skutek tych ustaw prywatnych jest raczej osobisty i szczególny, niż publiczny i ogólny. Mogą one przyznawać, np. specjalne świadczenie finansowe, odszkodowanie(kiedy nie są spełnione wszystkie warunki) oraz inne korzyści niepieniężne(prawo stałego pobytu, patenty jeśli chodzi o ochronę własności)
§ Cechy ustawodawstwa prywatnego
ü Podmiotem unormowania jest konkretna osoba lub konkretna instytucja
ü Jest ona określona wyraźnie z nazwiska lub nazwy
ü Precyzyjnie unormowany przedmiot ustawy. Przedmiot ten nie został dotychczas uregulowany w prawie
o Ustawa ramowa
§ może występować w państwa federalnych. Federacja zwierała ustawy ramowe dotyczące ustawodawstwa krajowego. Wyznacza kierunki i granice tego ustawodawstwa oraz czas, w którym powinna zostać wydana ustawa dotycząca danej materii, np. Grecja – ustawy ramowe określają ogólne zasady i kierunki regulacji danej materii w rozporządzeniach
ROZPORZĄDZENIA – akt pochodzący od władzy wykonawczej. Zawiera normy prawne powszechnie obowiązujące, czyli takie które mogą być kierowane do każdego podmiotu w państwie. Służy ono wykonaniu ustawy. Są aktami wykonawczymi w stosunku do ustaw
Wyjątek:
Delegacja ustawodawcza - kompetencja wychodzi od sejmu i jest przekazywana do innego organu
· delegacja ustawodawcza z mocy konstytucji – może przybierać formę upoważnienia konstytucyjnego, kiedy konstytucja upoważnia w określonej sytuacji organ egzekutywy do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, art. 234 polskiej konstytucji – konstytucja opisuje warunki w jakich prezydent może stanowić prawo, co najmniej połowa posłów musi się na to zgodzić
· delegacja ustawodawcza z mocy ustawy –musi być specjalna ustawa upoważniająca rząd czy organ władzy wykonawczej do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w określonych materiach lub w określonym czasie
w Polsce mała konstytucja regulowała delegacje ustawodawcze z mocy ustawy
Typy rozporządzeń
· rozporządzenia samoistne – są oparte na ogólnych upoważnieniach zwartych w konstytucji. Ustawodawca nie może przesądzać o ich treści. To rozporządzenie ma swoją własną materię. Regulują materię w sposób pierwotny. Są to:
o akty ustawodawstwa delegowanego
o inne akty do których wydawania upoważnia konstytucja, regulacja konstytucyjna możne zawierać zastrzeżenie, że rozporządzenia te nie mogą być sprzeczne z ustawami,
· rozporządzenia niesamoistne – oparte są na ogólnych upoważnieniach zawartych w konstytucji, służą jednak wykonaniu ustawy i są takiej ustawie podporządkowane. Ustawy nie odnoszą się już do konieczności uszczegóławiania materii. Są to akty wykonawcze
· rozporządzenia wykonawcze – oparte są na szczegółowym upoważnieniu zawartym w ustawie. O treści tych rozporządzeń przesądza ustawodawca. Konstytucja określa kompetencje do wydawania rozporządzeń (art. 92), podmiotowy zakres. W Polsce rozporządzenia może wydawać rada ministrów, premier, prezydent, minister działowy(kieruje działem administracji rządowej), krajowa rada radiofonii i telewizji. Do tego by wydać rozporządzenie konieczne jest szczegółowe upoważnienie zawarte w ustawie! Rozporządzenia wykonawcze są aktami niesamodzielnymi, bo są ściśle powiązane z regulacją ustawową
Upoważnienie ustawowe – musi być szczegółowe. Są 3 stopnie szczegółowości:
· Pozytywne – ustawodawca wskazuje cel
· Negatywne – wyłączają określone treści wskazane przez ustawodawcę. Muszą dotyczyć materii rozporządzenia a nie trybu ich wydania
Zawsze muszą być wytyczne bo rozporządzenie nie może być aktem samoistnym. Nie może być blankietowe !
Dopuszczalne są inne akty wykonawcze powszechnie obowiązujące, np. prawo miejscowe – może mieć charakter wykonawczy, ale nie jest to konieczne
Do ustawy aktem wykonawczym może być akt wewnętrznie obowiązujący, np. statut NIK – jest aktem wykonawczym do ustawy wewnętrznie obowiązującym
4
umkc