Nauka o państwie 7.04.2010r
3 zasadnicze odmiany systemów politycznych:
1. System / ustrój parlamentarno-gabinetowy- forma najstarsza; krótko o historii: rodowodu tego systemu poszukujemy w Anglii w początkach XVIII wieku gdzie miało miejsce powstanie gabinetu jako pewnego organu zaufania monarchy, który przekształcał się stopniowo w komitet wykonawczy parlamentu; król zaczął rządzić przez gabinet [ król władca nominalny, ciężar władzy ciążył na kimś innym] w końcu XVIII w. system angielski był jednym z wzorców na którym bazował system polski.
Cechy:
- dualizm egzekutywy ( obok głowy państwa istnieje rząd, który jest drugim odrębnym organem władzy wykonawczej, na czele którego stoi premier)
- neutralizacja polityczna głowy państwa ( król nie może czynić źle, tak jest do dzisiaj – formalnie uznajemy władzę królewską, jej autorytet ale obwarunkowane jest to specyficznymi warunkami, niezależnie czy mamy do czynienia z monarchą czy z prezydentem. Prezydent tak samo jak monarcha nie ponosi odpowiedzialności politycznej przez parlament i nie może być przez parlament odwołany. Aby zachować umiarkowany charakter władzy prezydenta- wprowadzono instytucje kontrasygnaty- każdy element wymaga podpisu premiera i odpowiedniego członka rządu którzy biorą za ten akt polityczną odpowiedz przed parlamentem.
- parlamentarna inwestytura rządu ( skład nowego rządu musi być wyrażony większością głosów w parlamencie, aby działać musi otrzymać votum zaufania parlamentu <- to jest warunek.
- odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem ( przesłanki takiej odpowiedz., odpowiedzialność polityczna to odpowiedzialność za skuteczność prowadzonej polityki, za kierunki istnieje legalnie opozycji prowadzonej polityki czy nawet za styl prowadzenia polityki [np. minister infrastruktury obiecał ze w 2009r. wybuduje 1000 autostrad, a wybudował tylko 100, nie naruszył prawa ale parlament zadecydował ze trzeba go odwołać.] może wystąpić odpowiedzialność solidarna – gdy 1 ministra pociągnie się do odp. To wszyscy ministrowie zrezygnują; występuje tez odp.
Odpowiedzialność konstytucyjna- odp. najwyższych osób w państwie, którzy pełnią najwyższe funkcje w państwie; za rażące naruszenie prawa czy konstytucji i są do tej odpowiedzialności pociągani do Trybunału Stanu
- ( zinstytucjonalizowana opozycja; system nie jest do pomyślenia w warunkach jednej partii)
Ten model zrobił wielką karierą na kontynencie europejskim, jest w jakiś sposób modyfikowany. Kraje różnią się od siebie systemem partyjnym. W. Brytania – partia rządząca i opozycja
Albo wielopartyjność ustabilizowana ( Norwegia, RFN)
Wielopartyjność nieustabilizowana dochodzi w niej do częstych zmian koalicyjnych, pojawiają się nowe rządy, przechodzimy do koalicji, odchodzimy z niej, np. Włochy
- rządy mniejszościowe występują także ( część deputowanych nie popiera tych rządów ale przyjmują stanowisko neutralne)
III Republika Francuska od upadku Cesarstwa od 1851r. do 1940r. przejęła system angielski i była ona wzorcem.
System ten występuje w kilku odmianach:
a) system kanclerski :
Racjonalizacja systemowa- od czasów Bismarka, kadencja silnych rządów, silna opozycja -> kanclerz-> czyni się go szefem rządu-> są podporządkowani ……………. ?
Ogranicza się przez egzekutywę
Kanclerz jest szefem; ministrowie są powoływani i odwoływani an wniosek kanclerza, bez zgody parlamentu, a parlament wybiera kanclerza. Konstruktywne votum nieufności- mamy do czynienia z prawem do odwołania kanclerza ( wtedy gdy parlament powoła na te stanowisko nowego kandydata- bezwzględna większością głosów) w systemach kanclerskich długo mogą utrzymać się rządy mniejszościowe – kanclerz zyskał poparcie ( powołany został przez Bundestag, stracił te poparcie, jakaś partia odmówiła mu poparcia, ale jednocześnie nie można zwołać takiej więkości żeby mogła go odwołać
b) system prezydencki- nie zawsze gdy występuje prezydent to mamy do czynienia z systemem prezydenckim, chodzi tu o organ prezydenta władczy, który sprawuje realną władzę. Odróżnienie od systemu wyżej wymienionego jest możliwe gdy przyjrzymy się szczególnemu stosunkowi miedzy parlamentem, a prezydentem który charakteryzuje separacja, a nie współpraca. Zasada kontroli sprawdzania, równowagi – trójpodział władzy został tu konsekwentnie wprowadzony, występuje w USA.
Cechy tego systemu:
- monizm władzy wykonawczej ( połączenie funkcji głowy państwa z funkcją premiera; nie ma tu podziału na szefa rządu i prezydenta- jest on nim jednocześnie; w USA ministrowie są w pełni podporządkowani prezydentowi, jako ministrowie resortów są mu całkowicie podporządkowani ale nie tworzą żadnego organu kolegialnego (Rady Ministrów, Rady Stanu) Prezydent pełni rolę naczelnego dowódcy partii. Jest system partii w której kandydował w wyborach co daje mu wpływ na glosowanie partii w parlamencie, jest on głównym ośrodkiem decyzji w państwie, realizuje bezpośrednie funkcje.
- separacja władzy -> sposób powoływania głowy państwa w powszechnych wyborach, w Stanach to wybory pośrednie-> ludzie głosują na elektorów i dopiero ci dokonują wyboru prezydenta co nie zawsze jest tylko formalnością, bywało tak, że elektorzy zmieniali zdanie. Prezydent może reprezentować inną partie, np. republikanin prezydentem - a demokraci to większość. Miano koabitacji + współrządzenia, zdarzały się najczęściej we Francji ale także w Polsce było to widoczne, jest to w PL o tyle nietypowe że mamy wybory powszechne, wybory przez naród. Prezydent nie posiada prawa inicjatywy ustawodawczej, parlament nie może zdymisjonować ministra i prezydenta także, ani prezydent ani sekretarz stanu nie mogą łączyć swojego stanowiska z mandatem stanu (minister nie może być posłem)
-różne organizmy pozwalające na kontrolę i równoważenie się władzy centralnej - prezydent ma prawo veta zawieszającego wobec ustaw i prawo rozporządzeń, niektóre nominacje prezydenckie oraz ratyfikacja ważniejszych umów międzynarodowych wymagają zgody senatu.
Prezydent-> orędzie do kongresu, reprezentuje on silne poparcie nawet jeśli jego partia jest w opozycji to jest to silna opozycja, prezydent podlega odpowiedzialności konstytucyjnej jest ona związana z naruszeniem konstytucji, naruszeniem prawa. Oskarża izba reprezentantów , a senat rządzi, nie istnieje kontrasygnata, bo nie ma 2 ośrodków władzy. System ten zakłada istnienie silnej opozycji.
Pomysły budowane na doktrynie liberalnej uwzględniającej dobro osoby, jednostki, a nie dobra państwa, dobro indywidualne nad dobrem publicznym. To wszystko miało chronić jednostkę, która byłą zawsze narażona na przewagę siły w relacji z władzę.
2. System komitetowy
[ koncepcja władzy, jedności politycznej to początek XIX wieku, ta koncepcja konkurowała z koncepcja trójpodziału władzy. Do idei jedności władzy nawiązywały państwa komunistyczne, również jakobini ]
Szwajcaria – b. specyficzny ustrój, który nie przewiduje trójpodziału władzy, on jest odmienny, występuje tam system parlamentarno-komitetowy, pierwszeństwo ma władza ustawodawcza. Pierwsza rola parlamentu- jest on zwierzchnikiem nad państwem i rządem.
- zależność ma charakter kreacyjny – ( głowa państwa nie ma kompetencji nominacyjnych )
- istnieje pewna funkcjonalna zależność rządu od parlamentu, tzn. parlament poprzez linie polityki państwa wyznacza linie rządu.
- rząd ma tylko inicjatywę ustawodawczą
- parlament zawsze dominuje nad rządem
odpowiedzialność polityczna głowy państwa przed parlamentem – nie ma neutralności prezydenta (co było dogmatem w systemie parl.-gab. nie chroni prezydenta instytucja kontrasygnaty. Może ten system funkcjonować niezależnie od systemu gab. ; system ten jest uniwersalny, może służyć np. takim państwom jak Szwajcaria i jak np. Związek Radziecki, w skład parlamentu wchodzą wszystkie siły polityczne. Występuje tu daleko idący konsensus, nie musi tu istnieć opozycja. Szwajcaria cdn. -parlament musi się liczyć z częściami składowymi, z tym co powiedzą kantony, występuje odwołanie się do demokracji bezpośredniej
Modyfikacje modelu parlamentarno gabinetowego idącego w drugą stronę – wzmocnienie roli prezydenta:
Np. Francja określano jako semi-prezydencki czyli półprezydencki, od 1962r. prezydent republiki jest wybierany w wyborach powszechnych to daje mu silna legitymizację, silną pozycję ponadto prezydent jest wyposażony w prerogatywy prezydenckie zbiór aktów które nie wymagają kontrasygnaty. Za te akty prezydent nie odpowiada, odpowiada on wyłącznie za zdradę stanu przed Zgromadzeniem i Radą Stanu.
Pełni rolę arbitra, który ma łagodzić napięcia, posiada on b. silny do perswazji, który może skłonić do porozumienia, może w każdym momencie rozwiązać ciało prawodawcze, ma prawo veta, może ustalić referendum. Rząd odpowiada politycznie przed parlamentem i przed głową państwa. Przy zachowaniu klasycznych elementów syst. Parl-gab zwiększenie prerogatyw prezydenta, zwiększenie kadencji jego wyboru -> świadczy to, że jest on odmienny od syst. Parl.gab. wyrasta z niego ale jest odmienny.
System polski – nasz ustrojodawca nie był do końca konsekwentny, mamy system parlamentarno-gabinetowy.
Prezydent; premier; rada ministrów
Mamy do czynienia z konstruktywnym votum nieufności- trudno jest odwołać premiera, ministrowie powoływani na wniosek premiera. Ustrój polityczny powinien być określony, konstytucja jest niekonsekwentna
Pozycja ( status) jednostki w państwie:
Bardzo ważnym osiągnięciem doktryny prawa było skodyfikowanie obywatelstwa, nadanie norm prawnych dla jednostki w państwie, obywatelstwo lub przynależność państwowa. Jest to pewna szczególna więź którą definiują normy prawne, jest to pewien specyficzny stosunek prawny który łączy jednostkę z państwem, treścią tego stosunku prawnego są prawa i obowiązki jednostki względem państwa i odwrotnie. Ta koncepcja wiąże się z konc. Umowy społecznej – jeśli zawiążemy z kim umowę to mamy obowiązki i prawa, np. kupujący ma obowiązek zapłacić za towar i obowiązek jego otrzymania, tak samo ma sprzedawca. Koncepcja wyst w Hiszpanii, Szwajcarii. O obywatelstwie decyduje prawo danego państwa – większość państw uznaje tą zasadę. Czymś nadzwyczajnym jest to, ze prawo międzynarodowe wskazuje kto jest obywatelem danego państwa ale jest to generalnie zasada wewnętrzna. Konstytucje, ustawy, akty podstawowe, [w konst, zawarta jest, a rozwinięta jest ustawowo]
Sposób nabycia obywatelstwa [różne państwa znają różne sposoby jego nabycia]
1) Przez urodzenie:
a) prawo ziemi ( Kolumbia, Brazylia)
b) prawo krwi ( państwa europejskie, Austria, Hiszpania, Norwegia, Polska … )
2) Naturalizacja – odpowiedni organ państwa uznaje osobę fizyczną za obywatela, najczęściej jest to uznanie na wniosek tej osoby albo po wyrażeniu zgody przez tą osobę, po spełnieniu określonych warunków obowiązujących w państwie. Przebywanie osoby na terytorium danego państwa np. Belgia 5 lat. ; ma ona charakter indywidualny, nie jest to sytuacja automatyczna
3) Przez małżeństwo – każdy z małżonków może zachować swoje dotychczasowe obywatelstwo albo może wystąpić o przyznanie mu obywatelstwa małżonka [różne kombinacje]
4) Przez opcję – dotyczy szczególnych przypadków, kiedy 1 osobą ubiega się o obywa. 2 państw i od tej osoby zależy jakie obywat, nabędzie.
5) Przez reintegracje – stosowane w niewielu państwach, jest to rzadka sytuacja, dot. PL czy Szwajcarii to takie osoby które straciły obyw. Przez małżeństwo z cudzoziemcem, a później chcą znowu te obywat. które utraciły. Muszą napisać specjalny wniosek itp.
Utrata obywatelstwa:
1) Jednostka ma prawo podjęcia decyzji o utracie obywat. Bez niczyjej zgody, bez spel. Jakichkolwiek warunków i jest to wiążące dla państwa
2) Państwo ma swobodę w pozbawieniu obywat. Pewnej kategorii osób, niezależnie czy przebywają na jego terytorium czy też nie
3) Jednostka i państwo współdziałają w celu utracenia obywat.
Najczęściej odchodzi się od 2-go modelu, od karana obywatela -> rządy totalitarne
umkc