M. Weber-Kozińska “ Kamieniarka w Polsce w okresie renesansu” (Architektura, 1954, t.1)
-renesans i oświecenie- 2 etapy rozwoju kamieniarstwa w Polsce
-kamieniołomy eksploatowane na kamień łamany do budownictwa miejscowego; prawo górnicze dotyczyło wydobycia kruszców
-genezy rozwoju naszych kamieniołomów należy szukać w nowym układzie stosunków społecznych silnie zarysowujących się już pod koniec XVI w.
-krajowy piaskowiec, wapień i marmur-nagrobki, kaplice
-istotny wpływ kamieniarzy i architektów włoskich
*pierwsze znane nam wyprawy o charakterze poszukiwawczym po odpowiedni surowiec potrzebny do wykucia figur w kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu-to częste podróże architekta i rzeźbiarza Berecciego w 1525 r. wraz z całą czeladzią w Góry Olkuskie do Czarnej, Tęczyna, Kazimierza nad Wisłą oraz Nysy na Śląsku. Wyprawy te nie dały pożądanego rezultatu, gdyż na wykucie figur sprowadzono w rezultacie bloki marmuru węgierskiego. Była to jednak I-a próba wyłomu w dotychczasowych poglądach, mająca na celu zastosowanie polskich marmurów do robót o charakterze monumentalnym.
-schyłek XVI w.-prace w kamieniołomach na szeroką skalę (kielecczyzna)
-ziemie kieleckie, krakowskie, śląskie stanowiły ośrodki promieniowania artystycznego- przy kamieniołomach bowiem powstawały warsztaty kamieniarskie, dostarczające surowych bloków kamienia oraz gotowe elementy architektoniczne
-warsztaty dębnickie- dopiero w baroku
-upadek warsztatów kamieniarskich w kielecczyźnie-wpływ wojen szwedzkich
-zainteresowanie Stanisława Augusta polskimi złożami
-kamieniołomy kunowskie- St. August sprowadza rzeźbiarzy z Warszawy; elementy architektoniczne i rzeźby spławiane Wisłą do Warszawy
-organizacje kamieniarskie-
-kamieniarze wraz z murarzami tworzyli wspólny cech
-w średniowieczu działały na terenie Polski wędrowne bractwa kamieniarskie o charakterze międzynarodowym (warsztaty przenośne, pracujące przy nowowznoszonych budowlach, z chwilą zaś ukończenia prac przenosiły się one w inne miejsce)- aż do renesansu
-od wczesnego renesansu-SERWIKTORIATY KRÓLEWSKIE- dla poszczególnych artystow rzeźbiarzy pracujących na potrzeby dworu królewskiego
-do cechów należeć musieli nie tylko miejscowi kamieniarze, ale i przybysze z zagranicy
-warsztaty o przeważającym znaczeniu gospodarczym powstały w :
*Dębniku
*Chęcinach
*Pińczowie
*Kunowie
-w dobie późnego renesansu warsztaty te zaczynają walczyć z organizacją cechową, która przez swoje ograniczone przepisy (przestrzeganie ilości czeladników, zabranianie działania na obcym terenie i tworzenia składów), hamowała działalność warsztatów na większą skalę
-1661 r., 1662 r.- przywilej wydany przez Jana Kazimierza dla kamieniarzy dębnickich i chęcińskich- kamieniarze mogą prowadzić wszelkie roboty kamieniarskie na terenie całego kraju
-główne ośrodki kamieniarskie-
1. DĘBNIK; kamieniarze włoscy: Stopano i Spadi, zatrudniani robotnicy= kamiennicy, obróbka samego kamienia= marmurnicy i posążnicy
*czarny kontrastowy kolor marmuru
2. CHĘCINY; różne gatunki marmurów; marmur wykorzystywany przy budowie zamku królewskiego w Warszawie i przebudowie zamku wawelskiego.
3. Kielecczyzna
*różnobarwne marmury, białe wapienie, piaskowce: kremowe, różowe, czerwone
4. KUNOWO; rzemieślnicy- cudzoziemcy
5. Dorzecze Kamiennej- Szydłowiec, Tumlin, Mniów, Żarnów, Gałęzice
6. Teren Pińczowa; działają warsztaty- szkoły architekta i rzeźbiarza Santi Gucciego, dostarczając gotową kamieniarkę na całą niemal Polskę
*wapień pińczowski- miękki, łatwy w obróbce
7. TRZONÓW, JANIKÓW; kamieniołomy wapienia
8. SZYDŁÓW; gruboziarniste, nasiąkliwe wapienie
-gatunki marmurów-
-renesans- zainteresowanie fakturą powierzchni kamienia
-szlifowanie-przy piaskowcach i wapieniach
-okładzina z bonii- pojawia się w renesansie
-marmur dębnicki- wnętrza, portale wejściowe, nagrobki, figury przydrożne. Zachowuje ostrość konturu-dość odporny na działanie czynników zewnętrznych
-marmur Paczołtowice- “polski onyks”, służył w baroku przy wielkich kompozycjach posadzkowych i rzeźbiarskich, przy kontrastowych zestawieniach z gatunkiem Dębnik
-marmury kieleckie ( Bolechowice, Zygmuntówka, Słopiec, Zelejowa, Różanka, Szewce)- najczęściej stosowane do nagrobków, epitafiów, portali, posadzek
-Irzmaniec- z niego wykonano kolumnę Zygmunta III, od tego czasu marmur Zygmuntówka
-marmury o bogatym użyleniu są bardziej kruche i mniej odporne na czynniki atmosferyczne
-Kajetanów-czarny marmur
-Dolny Śląsk- największe i najbardziej znane kamieniołomy
-marmur sławniowicki- grubokrystaliczny, różne odcienie, odporny na działanie czynników zewn.
*w renesansie ustala się typowa technika obróbki dla ciemnych gatunków marmurów (Dębnik, Bolechowice). Polega ona na wydobyciu kontrastu matowej powierzchni groszkowanej z pozostawionym wypukłym wzorem polerowanym.
-rodzaje wapieni-
-wapień pińczowski-duża możliwość rozwiązań dekoracyjnych ( w mieście przybiera ciemną patynę; ciemnoszara patyna od strony północnej i zachodniej; południowa i wschodnia-kolor jasnosłoneczny)
-wapień Jury Krakowskiej- nie wykazuje procesu korozji (zabytki)
-czerwony piaskowiec z Wąchocka- mała ścieralność (wykorzystywany do posadzek)
-piaskowiec różowy z Gałęzic- charakterystyczny dla późnego renesansu
tellmemore