5.Ocena ryzyka zawodowego
5.1.Zagadnienia wstępne
Każda aktywność, czy to zawodowa czy związana z naszym życiem niesie ze sobą pewne ryzyko. Rozważmy takie zajęcia jak:
- jazda samochodem
- przekraczanie drogi,
- jazda na nartach, podróżowanie samolotem,
- sport,
- praca na drabinie,
- przelewanie cieczy żrących,
- praca w miejscach niebezpiecznych np. kanałach czy wykopach.
Z pewnością rozpoznamy, że te zajęcia związane są z możliwością pewnego niepowodzenia, doznania niedogodności, urazu lub straty a więc z możliwością wystąpienia ryzyka. Jest szczególnie istotne dla każdego z nas aby móc zarówno dostrzegać występujące ryzyko, posiadać umiejętności jego oceny a następnie zapewnić sobie bezpieczeństwo. Ten wymóg jest podstawowym i prawdopodobnie najważniejszym dla każdej istoty ludzkiej.
Jeśli pracujemy w przemyśle chemicznym to istnieje możliwość narażenia na różne rodzaje ryzyka. Może to być kontakt z substancjami toksycznymi lub bardzo gorącą powierzchnią, która może nas poparzyć, możemy znaleźć się w strefie zagrożenia pożarem i możemy zostać porażeni prądem. Te zagrożenia są istotną częścią każdej pracy i dlatego też bardzo ważne jest sprawowanie kontroli nad występującym ryzykiem w taki sposób aby zapewnić bezpieczne środowisko pracy dla siebie ale i dla swoich kolegów. To implikuje kolejny cel tego rozdziału tj. nabycie i rozwinięcie umiejętności do samooceny miejsca i rodzaju pracy przy użyciu prostych technik oceny ryzyka. Jak widać rozdział ten będzie szczególnie skierowany do osób wykonujących bezpośrednio prace oraz osób bezpośrednio nadzorujących wykonanie pracy.
Istotnym jest również zauważyć, że ocena ryzyka zawodowego jest obowiązkiem nakładanym na pracodawcę przez obowiązujące przepisy prawne np.
1.Art. 226 Kodeksu pracy zobowiązuje pracodawcę do informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
2. §39 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej stwierdza jednoznacznie ,że pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe, występujące przy określonych pracach, oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko
5.2. Cele
Po przestudiowaniu tego rozdziału będziesz potrafił:
1. Identyfikować zagrożenia i ryzyko związane z wykonywaną pracą.
2. Dokonać oszacowania występującego ryzyka w związku z wykonywaną pracą
3. Jak stosować środki bezpieczeństwa aby to ryzyko skutecznie kontrolować.
4. Jak prowadzić dokumentację dla oceny ryzyka.
5.3. Pojęcia kluczowe
Zagrożenie
Strata
Ryzyko
Bezpieczeństwo pracy
Identyfikacja zagrożeń
Źródło zagrożeń
Narażenie
Szacowanie ryzyka
Ocena ryzyka
Stanowisko pracy
Warunki pracy
5.4.Ocena ryzyka zawodowego.
5.4.1. Podstawy oceny ryzyka.
Ludzie nie lubią podejmować ryzyka. Ale czy tak jest w istocie. Aby się o tym przekonać wskażmy kilka najczęściej wykonywanych regularnych czynności, które naszym zdaniem, niosą najwięcej ryzyka np.
1. Prowadzenie samochodu.
2. Turystyka wysokogórska.
3. Uprawianie sportu.
4. Praca z substancjami chemicznymi.
5. Malowanie dachu.
Jak widać odpowiedź jest chyba całkiem niespodziewana.
Jak można było oczekiwać są tam zajęcia, które osobiście bardzo lubimy i inne związane z twoim zawodem tj. zajęcia, które być może lubimy lub wykonujemy je dla zarobku. Wszystkie te działania niosą ze sobą pewne ryzyko, ale my to ryzyko akceptujemy i co więcej, będziemy je dalej wykonywać mimo, że są to zajęcia "ryzykowne", które mogą przynieść pewne niepowodzenia a nawet istotne straty.
Cóż więc jest to ryzyko i dlaczego akceptujemy "ryzykowne" zajęcia. Aby odpowiedzieć na to pytanie trzeba spojrzeć bardziej dokładnie na swoją pracę i określić jakie zagrożenia tam występują.
5.4.2. Zagrożenia występujące w procesie pracy.
Spróbujmy popatrzeć na swoją pracę i określić jakie zagrożenia mogą jej towarzyszyć.
Można się domyślać następujących zdarzeń:
- upadek z drabiny,
- poparzenie gorącą parą wypływającą z kondensatora,
- inhalacja par rozpuszczalników organicznych podczas pracy w laboratorium,
- upadek ciężkiego przedmiotu lub narzędzia na ciebie lub twojego kolegę,
- uraz ręki podczas stosowania maszyn z obracającymi się elementami. itd.
Jak widać powyższe zestawienie podaje zarówno zagrożenia, czynnik zagrożenia jak i skutek tych zagrożeń np. zagrożeniem jest ześlizgniecie się drabiny natomiast czynnikiem zagrożenia jest wysokość drabiny a skutkiem tego zagrożenia może być uraz ręki wskutek upadku lub nawet śmierć.
W przypadku rozbicia butli z substancja toksyczną zagrożeniem jest wydzielanie się par substancji toksycznej, czynnikiem jest toksyczność a skutkiem może być np. porażenie dróg oddechowych.
Jak widać zagrożenie, charakteryzuje się określoną wielkością fizyczną, chemiczną lub biologiczną, zwaną czynnikiem, którego oddziaływanie ma zasadniczy wpływ na rodzaj i wielkość skutków. Tak więc wielkości charakteryzujące zagrożenia nazywamy czynnikami a ich wartości decydują o wielkości skutków np. stężenie substancji nie przekraczające NDS nie będzie wywoływać żadnych skutków zdrowotnych podczas gdy stężenie tej samej substancji przekraczające stężenie określone jako LC50 będzie wywoływać skutki śmiertelne dla 50% populacji. Można więc mówić o różnych rodzajach skutków zagrożeń w związku z oddziaływaniu czynników zagrożeń. Dlatego też wyróżnia się tzw. czynniki niebezpieczne, szkodliwe i czynniki uciążliwe.
Przedstawione przykłady zagrożeń wskazują, że mogą one prowadzić do bardzo groźnych scenariuszy skutków, które jednak nie powstrzymują nas od wykonania danej pracy czy podejmowania danej aktywności. Dlaczego więc dalej wykonujemy naszą pracę?
Odpowiedź jest jedna:
- skutek tych zagrożeń, według naszej oceny, jest minimalny lub
- możliwość ich wystąpienia jest bardzo niewielka.
Warto podkreślić, że nic nie istnieje co byłoby absolutnie bezpieczne. Nawet przebywanie w swoim domu może narazić na różne urazy, co wcale nie powstrzymuje nas od przebywania w domu. Czyli wykonujemy szereg różnych zajęć, pomimo zagrożeń jakie ze sobą niosą, ponieważ wierzymy, że ryzyko z tym związane jest akceptowane przez nas. Widać więc, że ta akceptacja oparta jest o przewidywanie pomijalnie małych skutków lub też możliwość wystąpienia tego zagrożenia jest mało prawdopodobna.
W ten sposób dochodzimy do definicji ryzyka, którą można przedstawić następująco:
Ryzyko określane jest na podstawie kombinacji dwóch elementów (Rys5- 1):
a) prawdopodobieństwa lub częstości wystąpienia urazu ciała lub utraty zdrowia.
b) skutki występowania zdarzenia wywołującego zagrożenia np. uraz ciała lub pogorszenie stanu zdrowia,
Najczęstszą postacią matematyczną dla obliczenia ryzyka jest iloczyn poszczególnych tych składników w postaci:
Ryzyko = Prawdopodobieństwo powstania określonych skutków x skutek zagrożenia (1)
Analizując powyższą definicję można stwierdzić, że dla oceny czy jest bezpiecznie prowadzić daną aktywność (prace, zajęcie) należy określić występujące zagrożenia, ich potencjalne skutki oraz prawdopodobieństwo wystąpienia.
Dla wyjaśnienia ryzyka i jego oceny celowe jest uzyskanie odpowiedzi na trzy zasadnicze pytania przedstawione poniżej:
co może zdarzyć się niepożądanego?
co się stanie jeśli zdarzy się niepożądane zdarzenie ?
jak poważne będą tego skutki?
jak często mogą powstać takie skutki?
Uzyskanie odpowiedzi na powyższe pytania pozwoli na:
- określenie ryzyka występującego przy wykonywaniu danej pracy czy aktywności,
- pomoże zdecydować czy jest bezpiecznie wykonywać tą prace lub czy należy wprowadzić dodatkowe środki bezpieczeństwa i ochrony.
Tak więc dla oceny ryzyka niezbędne jest określenie wielkości ryzyka oraz oszacowanie czy ta określona wielkość ryzyka może być akceptowana. Można więc powiedzieć, że proces oceny ryzyka warunkuje możliwość bezpiecznego prowadzenia danej pracy.
Warto dodać, że w przypadku ryzyka zawodowego, kiedykolwiek mówi się o zagrożeniach to przede wszystkim odnosi się je do skutków ludzkich tj.urazów lub pogorszenia stanu zdrowia, natomiast dla ryzyka procesowego zagrożenia obejmują wszelkie rodzaje skutków a więc zarówno dotyczących człowieka jak i strat materialnych i środowiskowych.
5.4.3.Miary ryzyka.
Znając definicję ryzyka celowym jest określić miary ryzyka, najlepiej w postaci określonej liczby czy też odpowiedniego równania matematycznego np.
- liczbę urazów ręki pracowników zatrudnionych przy cięciu drzewa,
- stopień utraty słuchu ludzi narażonych na pracę w hałasie,
- choroby rakotwórcze wśród pracowników przemysłu chemicznego,
- liczba osób zatrutych śmiertelnie w wyniku pęknięcia butli z chlorem, etc.
Jak widać miary ryzyka mogą odnosić się do pojedyńczego pracownika, do grupy pracowników, do rodzaju wykonywanych czynności czyli rodzaju branży przemysłowej lub też do otoczenia danego zakładu czyli ludności, środowiska naturalnego i majątku. W przypadku ryzyka zawodowego, podstawową miarą ryzyka jest tzw. ryzyko indywidualne odnoszące się do poszczególnego pracownika wykonującego daną pracę. Ryzyko to najczęściej wyraża się uprzednio podanym wzorem (1)i uzyskany wynik może być zarówno jakościowy, w postaci określonego poziomu ryzyka np. ryzyko wysokie, średnie czy niskie, lub ilościowy za pomocą określonej liczby wyrażającej prawdopodobieństwo występowania określonych skutków np. prawdopodobieństwo urazu ucięcia palca przy stosowaniu piły tarczowej wynosi 10-4/rok.
5.4.4.Podstawy określenia ryzyka.
Rozwój wiedzy w zakresie zagrożeń występujących w miejscu pracy odzwierciedla zdolności do określenia ryzyka. Źródłem takiej wiedzy są przede wszystkim:
ocena zdrowo rozsądkowa występujących zagrożeń, najlepiej oparta o doświadczenie i posiadaną wiedzę,
- bazy danych o substancjach, materiałach, stosowanych maszynach, urządzeniach i narzędziach,
- porównanie z dobrze znanymi przypadkami, spotykanymi w innych zakładach,
- dane historyczne o dotychczas zaistniałych wypadkach gromadzone w rożnych bazach danych zarówno zakładowych, narodowych i międzynarodowych, oraz dane epidemiologiczne,
- testowanie niezawodności i bezpieczeństwa wytwarzanych wyrobów i ich certyfikacja; duże znaczenie posiadają w tym miejscu wymogi prawne dotyczące odpowiedzialności za wytwarzany produkt i obowiązku oceny stanu bezpieczeństwa przed sprzedażą tego produktu,
- doświadczenia naukowe na ludziach i innych organizmach dla niskich poziomów narażenia na niebezpieczne czynniki środowiska pracy i ekstrapolacja tych wyników na wyższe poziomy narażenia np. przy testowaniu nowych farmaceutyków wprowadzanych na rynek,
- analiza ryzyka, która w systemowy sposób daje możliwość oszacowania ryzyka zawodowego.
Spośród w/w wymienionych metod i sposobów określenia ryzyka najpoważniejsze znaczenie posiada doświadczenie i wiedza o występujących zagrożeniach. Uznaje się bowiem zasadę, że zagrożenie zidentyfikowane, o którym mamy wystarczające informacje, to zagrożenie nad którym sprawujemy kontrolę. Jednakże nie można opierać się jedynie na dostępnej wiedzy i doświadczeniu i należy korzystać ze wszystkich wymienionych metod. Najbardziej akceptowaną metodą, szczególnie przez odpowiednie organa inspekcyjne, jest systemowa analiza ryzyka.
5.4.5. Metodologia wykonania oceny ryzyka.
Ocena ryzyka stanowi podstawowy element w zarządzaniu bezpieczeństwem i higieną pracy, której głównym celem jest zapewnienie bezpiecznych warunków wykonywania pracy.
Dla wykonania oceny ryzyka tworzy się odpowiednie zespoły gdzie włączeni są różni specjaliści. Trzeba podkreślić celowość zespołowej pracy i łączenia wiedzy z różnych dziedzin. W ten sposób, w skład zespołu wchodzą specjaliści począwszy od kierownictwa techniczno - produkcyjnego, poprzez specjalistów branżowych, analityków bezpieczeństwa i bezpośrednio zatrudnionych. Siłą zespołu analitycznego jest dostępność wszystkich niezbędnych danych i fachowej wiedzy. Żadna ocena ryzyka nie może być poprawna i kompletna jeśli nie jest wykonywana zespołowo.
Zanim rozpocznie się ocenę ryzyka należy wytypować te obiekty, urządzenia lub zadania robocze, które podlegać będą ocenie. Można tu kierować się specyfiką produkcji i związanym z tym występowaniem niebezpiecznych materiałów, procesów lub zadań roboczych. Innym wskaźnikiem dla selekcji, może być statystyka dotychczasowych wypadków przy pracy, zwolnień chorobowych czy chorób zawodowych lub też wprowadzone zmiany techniczno - organizacyjne w produkcji. Wiele informacji można uzyskać przeprowadzając wywiady czy rozprowadzając wśród pracowników różne kwestionariusze. Ważne jest również ustalić potencjalne sytuacje awaryjne dla których trzeba będzie opracować odpowiednie plany operacyjno - ratownicze. Dotyczą one w szczególności: ochrony przeciw-pożarowej, poważnych awarii i uszkodzeń, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, pierwszej pomocy medycznej i innych aktów sabotażu.
Ocena ryzyka może być znacznie uproszczona poprzez grupowanie podobnych procesów czy zadań roboczych i wykonanie jednej reprezentatywnej oceny ryzyka. np. transport ręczny materiałów ponad gabarytowych lub sypkich. Jest to tzw. ogólna ocena ryzyka, która może być stosowalna dla zbliżonych, różnych zadań roboczych.
Warto również wspomnieć o pracach, które charakteryzują się występowaniem tzw. ryzyku trywialnego lub oczywistego, dla których wydawało by się, że nie trzeba wykonywać oceny ryzyka np. praca na drabinie, gdzie ryzykiem oczywistym jest możliwość upadku z drabiny i poniesienia urazu ciała. Jednakże jest trudno bez oceny stwierdzić czy dane ryzyko może być uznane za trywialne czy też nie. Podobnie sytuacja wygląda dla zadań, które mogą być rozpatrzone jako nie posiadające zagrożeń lub bardzo małe zagrożenia. Być może dlatego, że nie odnotowano do tej pory żadnych wypadków lecz ich brak może nie być wiarygodnym czynnikiem. Warto brać pod uwagę zawsze najgorsze warunki.
Warto podkreślić, że aktualne przepisy nie określają zasad przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego oraz metod przeprowadzenia tej oceny. Wybór odpowiedniej metody należy do zakładu pracy, który winien ją dostosować do swoich lokalnych warunków i potrzeb.
Istnieją różne metodologie oceny ryzyka. Mogą być stosowane różne podejścia pod warunkiem, że zawierają ciąg analiz i obliczeń przedstawiony na Rys.5-2.
Rys. 5-2. Metodologia wykonania oceny ryzyka.
5.4.5.1. Identyfikacja zagrożeń.
Jak określono w definicjach, zagrożenia to potencjalne niebezpieczeństwo powstawania niepożądanych skutków (szczególnie dla człowieka), które w formie pieniężnej wyraża się stratami. Źródłami zagrożeń mogą być zarówno niebezpieczne warunki jak niebezpieczne zachowania i można je pogrupować w następujące kategorie:
1. Zagrożenia związane z maszynami i wyposażeniem,
2. Zagrożenia związane z materiałami i substancjami,
3. Zagrożenia związane z miejscem pracy,
4. Zagrożenia związane ze środowiskiem pracy,
5. Zagrożenia związane z organizacją i metodami pracy.
Załączniki Nr1-7 przedstawiają ogólny wykaz zagrożeń i związanych nimi skutków dla w/w kategorii.
Dla identyfikacji zagrożeń można wykorzystać różne metody, których właściwe zastosowanie opiera się o różnorodne źródła informacji. Dane takie zbierane są w danym zakładzie pracy na podstawie:
obserwacji; w których dokonuje się sprawdzania wykonywanych prac,
- obchodów kontrolnych przez zakład
-...
jmichno0