Życie codzienne oficerów wielkopolskich w czasach Księstwa Warszawskiego_Kurzawa,T.pdf

Tomasz Kurzawa

ŻYCIE CODZIENNE OFICERÓW WIELKOPOLSKICH

W CIA SA CH KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO

P rzez "życie codzienne" rozumie się przede wszystkim różne aspekty życia

osobistego. Jednak pod zagadnieniem tym kryje się także wiele innych

ciekawych problemów, niekoniecznie związanych z życiem prywatnym. Spoglą

dając w niniejszym artykule na tękwestię od stronywojskowej przez analizężycia

oficerów wielkopolskich działających w czasach Księstwa Warszawskiego poznać

można: na czym polegały ich zadania na froncie i w czasie pokoju, jak spędzali

wolny czas, jakie panowały między nimi stosunki, jak odnosili się do podkomend-

nych i ludności cywilnej, a także z jaką spotykali się oceną w jej oczach. Poza tym

zajmując się tąproblematyką warto przyjrzeć sięjakąrolę odgrywali oficerowie

w życiu publicznym i na jakichjego płaszczyznach -w kulturze, w sferze polityki

i administracji.

Pokój w Tylży i utworzenie na mocy jego postanowień Księstwa Warszaw-

skiego nie dawał Polakom pełnej satysfakcji. Większość ziem dawnej Rzeczypo-

spolitej pozostawała nadal w rękach zaborców, w szczególności Rosji, która mimo

klęski pod Frydlandem nadal była dla Francji groźnym przeciwnikiem oraz

Austrii, z którą Napoleon zmęczony dotychczasowymi zmaganiami zbrojnymi

nowej wojny zaczynać nie chciał. Zażegnanie wojen Francji z zaborcami nie

oznaczało dla Polaków pełnego spokoju, co odczuwało na własnej skórze wielu

oficerów. Szybko przekonali się o tym dowódcy szwadronów tworzących pułk

szwoleżerów gwardii. Przed spotkaniemcesarzaz caremAleksandrem I w Tylży,

17czerwca, w trzy dni po bitwie pod Frydlandern, gdy wieść o jej wyniku nie

dotarła jeszcze do Warszawy stolicę opuścił półszwadron w sile 125 koni pod

Tomasz Kurzawa

dowództwem Tomasza Łubieńskiego. Odbywało się to w nastroju podniosłym

i uroczystym. Mieszczanie wierzyli bowiem, że szwoleżerowie zdołają jeszcze

odznaczyć się na froncie, dlatego żegnali ich płacząc i błogosławiąc im.Zaraz po

podpisaniupokojuw Tylży raptownie zmieniło się nastawienie sfrustrowanych,

pełnych żalu do Napoleona mieszkańców Warszawy wobec szwoleżerów i ich

dowódców. Mundury, wielka litera"N'; którą nosili na czapkach, aby wyrazićswoją

lojalność do cesarzanie przyciągałyjuż uwagi warszawiaków, ale wręcz budziły

niechęć, odbierane były jako wyrazbraku patriotyzmu, zdradyi zaprzedania się

Napoleonowi', W pułku zdawano sobie sprawę jak ważnąrzecząbyło pozyskanie

miejscowej ludności i dokładano wszelkich starań, aby okazać jej szacunek. W tym

celuoficerowie zalecali podkomendnym w czasie służby, szczególnie w Hiszpanii,

Austrii, Rosji i na Śląskuoszczędzaniemieszkańców. Nie tolerowali i niezwłocznie

usuwali żołnierzy, którzydopuszczali się grabieży. Nie przyglądali się także obo-

jętnie postawie wojsk francuskich bezwzględnych, skłonnych do plądrowania

i niszczenia miast, odbierania ludziom wszelkiego dobytku. Stawali niekiedy

w obronie cywilów, głównie w Hiszpanii, wyrabiając sobie u nich dobrą opinię,

chociaż narażali się Francuzom. Doprowadziło to do sytuacji, że w 1813 r. otrzy~'

mali od marsz.Lefebvre rozkaz, w którym zabronił szwoleżerom wkraczania do

jednegoz miast na Śląsku, aby nie utrudniać rabunku",

Na właściwe traktowanie mieszkańców zwracał uwagę swoim podkomendnym

także dowódca 9 pułku piechoty (p.p.), wysłany w 1808 r. na Płw. Iberyjski, płk

ks. Antoni Sułkowski. Nastawienie obywateli innych krajów do Polaków było

różne, co zaobserwowałjuż w trakciemarszu do Hiszpanii przez Brandenburgię,

Saksonię, Francję. W Beeskow chłodno odniesiono się do żołnierzy polskich

z pierwszego batalionu9 p.p., odmawiając im po wkroczeniu do miastawszelkiej

pomocy, na co Sułkowski natychmiast zareagował pisząc skargę do marsz. Nico-

lasa JeanaSoulta. Podkreślał, że jego podkomendnibylizdyscyplinowani i żądał

okazywania im szacunku, domagał się, aby dobrze ich przyjmowano. Obawa, że

pismo trafić mogło do rąk Napoleona zadziałała na nieprzychylnych Polakom

mieszczan i odpowiednio przyjęlijuż drugi batalion, z którym przybyłSułkowski.

Inaczej przywitani zostali w Lubben (w Saksonii), gdzie mieszkańcy wyrażali

l M. Brandys, Kozietulski i inni, Warszawa 1968, s. 109-111,113-115.

2 M. Karpowicz, M. Filipiak, Elita jazdypolskiej, Warszawa 1995, s. 27-28.

Życie codzienne oficerów wielkopolskich w czasach Księstwa Warszawskiego

wobec nich serdeczność, życzliwość. W ramach wdzięczności i dla zabawienia

ludności, która zebrała się pod miastem ks. Antoni wysłał do niej ludzi,którzy

stanowili w pułkugrupęmuzyczną, po czym razem z oficerami do nich dołączył

nawiązując kontaktz obywatelami miasta.Zachwyceni postawą Polaków miesz-

czanie chcieli wydać na ich cześć bal, ale Sułkowski nie przyjął tej propozycji

mając rozkaz kontynuowania marszu zaraz następnego dnia. Podążając do Hisz-

paniinie zawsze rezygnował jednakz uczestnictwa w balach, na które dość często

go zapraszano. Czasem musiał udać się na zabawę, ze względu na zajmowane

stanowisko. Kiedy powiadomiony został podczas postojuwe Frankfurcie o przy-

jęciu organizowanym przez francuskich kirasjerów na cześć ich pułkownika,

ks. Antoniemu nie wypadałoodmówić. Podczas uczt nie pozwalał jednaknikomu

na poniżanie się i pewnego francuskiego oficera, który używał w rozmowie z nim

nieodpowiedniego tonu, Sułkowski skarcił,wymagając, aby zwracałsię do niego

"Monseigneur". Bez wątpienia z większąprzyjemnościąudałsię na przyjęcie do

ks. Gotha, który zaprosił ks.Antoniego na obiad i przedstawienie wystawiane na

jego cześć. Z radością na pe,wno zasiadał do stołu weFrancji, gdzie chłopi okazy-

wali Polakom przyjaźń - uważali,że powinni żyć w niepodległym kraju. Niewąt

pliwą przyjemność sprawili też mieszkańcy Tours, którzy uroczyście witali Suł

kowskiego i jego żołnierzy. Kierowali do nich miłe słowa, ofiarowali wieniec

wawrzynu, a następnie przygotowywali dla oficerów z pułku obiad, któremu

przewodniczył prefekt",

Podobnie jak na terenie księstw niemieckich, także w Hiszpanii nie zawsze

przychylnie odnoszono się do Sułkowskiego i jego żołnierzy. Negatywne nasta-

wienie zestronyHiszpanów odczuli zarazpo przejściu granicy, w Toledo. Miesz-

kańcy nie byli skorzy do nawiązywania kontaktu, zamykali przed nimi drzwi,

kobiety kryły się w domach. Jednak Sułkowski dążył do tego, aby zdobyć uznanie

wśródludnościpilnował, abynie dochodziło do jakichkolwiek grabieży. Jeśli była

okazja nakazywał żołnierzom uczestniczyć wemszy św. Bacznie uważał przytym,

aby nie rabowali, nie profanowali rzeczy i miejsc świętych. Starania ks.Antoniego

o prezentowanie przezpodkomendnych prawdziwie katolickiej postawy nie uszły

uwagi Hiszpanów, ponieważ przyznawali później, że Polacy są katolikami. Podob-

3 A. P. Sułkowski, Listy do żony z wojen napoleońskich, Warszawa 1987, s. 59-60,

63-64,68-69,90,98.

Tomasz Kurzawa

nie jak pod Kołobrzegiem w 1807 r., równieżprzebywając w Hiszpanii Sułkowski

dbał, aby pamiętali o najważniejszych świętach narodowych, a uroczystości

odbywały się w odpowiedniej kolejności. I tak 3 maja po paradzie odprawiono

mszę św., w której uczestniczyli oficerowie francuscy i polscy, następnie przed

gen. dywizji miała miejsce defilada, potem w kwaterze ks. Antoniego obiad,

a dopiero po południu w apartamentach, w towarzystwie dowódców francuskich

przyjęcie. Pułkownik nie zapominał też o świętach kościelnych i w Boże Naro-

dzenie zabiegał, abyodprawiono mszę'.

Tam gdzie ludność spragniona była pokojuprzyjmowano pułk Sułkowskiego

z otwartymi rękoma i z takąreakcją spotkano się w Kadyksie. Zdarzało się jednak,

że wobec oporu ze strony okolicznych chłopów, którzychwytali za broń, wkra-

czając do miasta nie udawało się uniknąć rozlewu krwi, m.in.w Maladze. Kiedy

opanowano sytuację dla okazania swojej dobrej woli Sułkowski zakazał rabowa-

nia, dzięki czemu szybko ludność zmieniała stosunek wobec niego i żołnierzy

polskich. Później, kiedy został mianowany gubernatorem Malagi dążył przede

wszystkim do pozyskania inteligencji, dlatego organizował liczne przyjęcia, bale

i w efekcie osiągnął swój cel-,

Różne spojrzenie ludności i władzy miejscowej na oficerów zarówno w Księ

stwie Warszawskim, jak i za granicą,wynikało nie tylko z odmiennych zapatrywań

co do polityki Napoleona. O tym czy mieli jej poparcie decydowała postawa

dowódców. Niektórzy przez zbyt surową ocenę ludzi i gloryfikowanie samych

siebie byli źle postrzegani w społeczeństwie.Wpływało to w dużej mierze na

realizację powierzonych im zadań, o czym przekonał się znanyz doprowadzania

do częstych konfliktów gen. bryg. Antoni "Amilkar" Kosiński. Po nieudanej

rywalizacji z gen. bryg. Michałem Sokolnickim o pierwsze miejsce w dywizji (co

odczytał jako niedocenienie przez ks. Józefa Poniatowskiego swoich zasług dla

ojczyzny i urazęgodności),zdecydowałsięwycofać z życia publicznego. Wydzier-

żawił od płk. Stanisława Mielżyńskiego dobra połanieckie w departamencie

bydgoskim, ale wcześniej zmuszony był pokazać przed magistratem toruńskim

świadectwo oficerów swojego sztabuo własnychzasługach z kampanii wojennej

1806-1807. Wystąpiono bowiem przeciw niemu z zażaleniem, w którym nie

4 Ibidem, s.120-121, 128-129, 136-137, 148, 156-158,217-218.

s Ibidem, s. 222-227.

Życie, codzienne oficerów wielkopolskich w czasach Księstwa Warszawskiego

przebierano w ostrych słowach.Długo nie mógłKosińskinacieszyć się spokojem,

ponieważ jesienią 1808 r.wyznaczony został przez Radę Stanu na następcę gen.

StanisławaWojczyńskiego, który pełnił funkcję komisarza rządowego przepro-

wadzającego rozgraniczenie między Prusami i Księstwem Warszawskim. Stanął

przed trudnym zadaniem, gdyż miał do czynienia z komisją rzeczoznawców

pruskich, którzydysponowali dokumentamiz czasów średniowiecza, a dodatkowe

utrudnienia stwarzali mu mieszkańcy i władze departamentu poznańskiego

wyrażając wobec Kosińskiego niechęć. W tej sytuacji [... ) trafem tylko mógł

dochodzić praw Księstwa Warszawskiego zdarzeniem trafu niektóre odkrywszy

dowody takowe odesłał doprefektu 6. Wolne tempo prac demarkacyjnych wynikało

jednak w głównej mierze z braku porozumienia między "Amilkarem" i komisa-

rzem pruskim, hr. Danckelmannem. Abyszybciej rozwiązać problem przebiegu

granicy Kosińskizgodziłsię na oznaczenie dotychczasowej słupami granicznymi

jednocześnie prosząc o usunięcie ich w miejscach spornych.Postawa Prusaków

nie uległa niestetyzmianiei borykać sięmusiał z podobnymi problemami,kiedy

przeniósł się z departamentu poznańskiego do kaliskiego, by wytyczyć granicę

międzyKsięstwem Warszawskim i Śląskiem. Nie dość,że z oporem podpisywali

protokoły i nie chcieli użyczać map, to nie hamowali się nawet przed zbrojnymi

napadami,co uczynili mieszkańcy Byczyny atakując polskiego geometrę John-

ney'a. Kosiński nie krył przed Danckelmannem swojego oburzenia, ale chciał

uniknąć rozlewu krwi i przekazał sprawę do rozpatrzenia Radzie Stanu. Dalsze

pogorszenie stosunków spowodowała poprawa sytuacji politycznej Prusaków,

którzy z chwilą opuszczenia ich kraju przez wojska francuskie nie baczyli na

wcześniejsze ustalenia dotyczące prac demarkacyjnych i mnożyli całkowicie

sprzeczne z nimi protesty. Szczególnie często miały one miejscew departamencie

kaliskim, gdzie spierali się właściciele majątków przylegających do granicy.

Kosiński stracił cierpliwość, nie widziałmożliwości dalszej współpracy z Dane-

kelmannem w sprawie układów granicznych, wysłał raport o manifestach pru-

skich, zdał papiery oraz rachunki w ręce Rady Stanu i zakończył pełnienie

funkcji komisarza rządowego". Jednak nie zamierzał rezygnować z działalności

w życiu publicznym i zarazna początku 1809 r. wystartował w wyborach do sejmu.

6 M. Handelsman, Między Prusami a Rosją, Warszawa 1922, s. 108.

7 J. Willaume, Amilkar Kosiński 1769-1823, Poznań 1930, s. 40-43.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: