Uwagi do zeszytu nr 23 podręcznika INPE dla elektryków. Pomiary w instalacjach elektrycznych o napięciu do 1kV.pdf

Listy od Czytelników

Dr inż. Witold Jabłoński

Politechnika Wrocławska

UWAGI DO ZESZYTU NR 23 PODRĘCZNIKA INPE DLA ELEKTRYKÓW

„POMIARY W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH O NAPIĘCIU DO 1 kV”

Wstęp

W lutym 2009 r. ukazał się zeszyt 23 Podręcznika INPE dla elektryków zatytułowany

„Pomiary w instalacjach elektrycznych o napięciu do 1 kV” (nazywany dalej Podręcznikiem).

Z dużym zainteresowaniem przeglądnąłem to opracowanie, gdyż dotyczy ono zagadnień, które

są bardzo ważne, a przez wielu elektryków słabo znane, często lekceważone i niewłaściwie

realizowane. U podstaw takiej sytuacji należy upatrywać brak dobrych publikacji na ten temat,

często zmieniające się, trudno dostępne, drogie i nienajlepiej napisane oraz tłumaczone normy,

sposób przeprowadzania przetargów na badania instalacji (wygrywa oferta najtańsza), a także

brak dokumentacji instalacji elektrycznych poddawanych badaniom.

Niestety tekst Podręcznika rozczarował mnie. Postanowiłem więc, że gdy będę miał trochę

czasu, to przeczytam ten zeszyt dokładnie i przekażę uwagi Autorowi. Na tę chwilę czekałem

ponad rok. Gdy przeczytałem omawiane opracowanie okazało się, że liczba uwag, które po-

winienem zgłosić jest tak duża, a ich zebranie i uporządkowanie zajmie mi zbyt dużo czasu.

Dotyczą one m.in. przywołanych dokumentów normatywnych, interpretacji ich postanowień,

stosowanej terminologii, zakresu badań odbiorczych i eksploatacyjnych, redakcji Podręcznika

i wielu innych zagadnień.

Dlatego zdecydowałem się przedstawić, i to publicznie, wybrane uwagi, które dotyczą

spraw istotnych dla wielu elektryków i które powinny dotrzeć do nich niezależnie od tego, czy

wezmą Podręcznik do ręki czy też nie. Są to tylko wybrane uwagi odnośnie do interpretacji

niektórych dokumentów, niewłaściwie stosowanych terminów oraz zakresu opracowania.

Wybrałem taką drogę, gdyż mam nadzieję, że uwagi te pozwolą zastanowić się wielu elek-

trykom, w tym niektórym autorom publikacji, nad sprawami, które nie zawsze są doceniane

i właściwie rozumiane lub są zgoła nieznane.

Dodałem do tego przykładowe uwagi dotyczące błędów redakcyjnych. Uznałem bowiem,

że prace nad nowelizacją Podręcznika potrwają kolejne miesiące, potrzebne do skorygowania

licznych błędów i uchybień, a także ze względu na pojawienie się w międzyczasie wielu zno-

welizowanych aktów prawnych oraz pojawienie się nowych norm dotyczących sprawdzeń,

które już są normami przywołanymi w aktach prawnych lub będą przywołane w niedługim

czasie.

Uwagi do terminologii stosowanej w podręczniku

Terminologia stosowana w wielu polskich publikacjach (w tym i w dokumentach norma-

tywnych) dotyczących instalacji elektrycznych jest często niewłaściwa, przestarzała, a czasem

błędna pod względem językowym. Niestety, Autor omawianej publikacji też nie ustrzegł się

takich uchybień. Gdy autorzy różnych publikacji powielają błędy i uchybienia terminologiczne

popełnione w dokumentach normatywnych, pojawia się pytanie czy wolno je poprawiać.

Uważam, że przynajmniej błędy językowe należy poprawiać i terminy z norm sprzed lat zastę-

pować nowymi. Zastrzeżenia do nowych terminów należy zgłaszać do PKN.

Poniżej przedstawiam moje uwagi do terminów, które są stosowane w omawianym

opracowaniu: pomiar, oględziny, próba, kontrola, napięcie dotykowe i oporność. Przy omawia-

niu większości tych terminów będę podawał ich znaczenie zaczerpnięte z Małego słownika ję-

zyka polskiego wydanego przez PWN pod redakcją S. Skorupki, H.Auderskiej i Z. Łempickiej.

Nr 131

103

Listy od Czytelników

Często termin „pomiar” jest używany w niewłaściwym znaczeniu. Taki błąd popełnił Autor

już w tytule podręcznika. Zamiast słowa „pomiary”, Autor powinien zastosować słowo „spraw-

dzanie”, „badanie” lub „kontrola”, które mają znacznie szersze znaczenie niż słowo „pomiar”.

Pomiar to porównanie danej wielkości fizycznej z wielkością tego samego rodzaju przyjętą

za jednostkę, dane uzyskane przy mierzeniu czegoś.

Sprawdzanie to kontrolowanie, badanie czegoś, stwierdzanie, przekonywanie się, czy coś

jest zgodne z prawdą, czy tak jest, jak powinno.

Badanie to dokładne, gruntowne poznawanie; sprawdzanie, wyjaśnianie przyglądając się,

dotykając, słuchając.

Kontrolowanie to porównywanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym; nadzór nad

kimś lub czymś.

W polskich dokumentach normatywnych terminy „sprawdzanie”, „badanie” i „kontrolo-

wanie” są uznawane za synonimy. Podaje się, że te czynności składają się z oględzin oraz po-

miarów i prób.

Oględziny to obejrzenie, widzenie.

Próby to badania mające na celu sprawdzenie jakości czegoś, doświadczenie.

Tak więc tytuł podręcznika zawęża jego zakres tematyczny. Wprawdzie Autor pisze

w Podręczniku o oględzinach i próbach, ale oględzinom poświęca niewiele miejsca.

Kolejnym przykładem niewłaściwego zastosowania niektórych ww. terminów są dwa

pierwsze zdania p. 4.2 „Oględziny to pierwszy etap pomiarów, który należy wykonać przed

przystąpieniem do prób przy odłączonym zasilaniu… Autor użył w niewłaściwym znaczeniu sło-

wa „pomiar” (zamiast słowa „sprawdzenie”), słowa „próba” (zamiast słów „pomiary i próby”).

Na str. 24 Autor Podręcznika napisał, że protokół badań „powinien zawierać szczegółowe

informacje o wynikach oględzin i badań”. Przecież oględziny to część badań.

Drugą grupą terminów, które sprawiła pewne kłopoty Autorowi Podręcznika to terminy

dotyczące ochrony przeciwporażeniowej. Terminy te w ostatnich latach zostały zmienione

w IEC i CENELEC. Wprowadzono je do Międzynarodowego słownika terminologicznego

elektryki (część 195 [6] i 826 [7]) oraz do nowych norm IEC i CENELEC. W większości

stopniowo wycofywanych norm PN-IEC pozostały jednak terminy stare. W Podręczniku są

stosowane niektóre terminy stare. Moim zdaniem należałoby w całym tekście Poradnika wpro-

wadzić nowe terminy. Stare terminy można dodawać w nawiasie za nowymi. Do takich starych

terminów należą terminy „napięcie dotykowe” i „napięcie rażeniowe”. W nowych normach

angielskojęzycznych termin „touch voltage” (napięcie dotykowe) oznacza to, co w polskiej

dotychczasowej terminologii było „napięciem dotykowym rażeniowym”. Dla jednoznaczności

w języku angielskim termin ten jest zapisywany w postaci „(effective) touch voltage”. Tradycyj-

nemu polskiemu terminowi „napięcie dotykowe” w języku angielskim odpowiada termin

„prospective touch voltage”. W nowych normach polskich zastosowano prawie dosłowne

tłumaczenie terminów angielskich. Polskie „napięcie dotykowe” zastąpiono terminem „napię-

ciem dotykowym spodziewanym”, a polskie „napięcie rażeniowe” – „napięciem dotykowym

rzeczywistym, napięciem dotykowym rażeniowym”. Stosowanie w Podręczniku starych ter-

minów nie tylko nie przyzwyczaja czytelników do terminów nowych, ale i może prowadzić do

nieporozumień. Osoba znająca nową terminologię może mieć wątpliwości, o jakim napięciu

dotykowym Autor pisze.

Na koniec uwag do wybranych terminów, uwaga drobna, dotycząca użytego na str. 22 sło-

wa „oporność”. Należy unikać tego terminu, gdyż w oficjalnej terminologii elektrycznej słowo

to już od dawna nie istnieje.

104

Listy od Czytelników

3. Uwagi do przywołanych dokumentów normatywnych i interpretacji niektórych ich

postanowień

W p. 15. Autor zestawił spis 26 aktów prawnych, 17 norm oraz 13 innych publikacji. Moim

zdaniem celowe jest w spisie literatury podawać jedynie te pozycje, które są w tekście Podręcz-

nika. Tymczasem w obecnym tekście Podręcznika przywołano tylko 14 aktów prawnych,

6 norm i tylko jedną publikację ze spisu literatury. W tekście Podręcznika są też wymieniane

normy, których brak jest w spisie literatury (np. na str. 15 jest norma DIN/VDE 0413, której

w spisie literatury brak) lub normy DIN/VDE bliżej nieokreślone (str. 28).

Niektóre akty prawne w tekście podręcznika mają odwołania do spisu literatury z nie-

właściwymi oznaczeniami (brak litery A i mają niewłaściwe numery). Np. zamiast oznaczenia

[A-1] jest oznaczenie [18], zamiast [A-2] jest [19], zamiast [A-19] jest [28]. Takich pomyłek

jest co najmniej osiem. Niektóre dokumenty normatywne są już wycofane (np. [A-14]) lub

znowelizowane w znacznym stopniu (np. [A-1], [A-2], [A-8]), co wpływa na nieaktualność

niektórych fragmentów tekstu Podręcznika.

Poważne zastrzeżenia mam do zawartych w Podręczniku niektórych interpretacji postano-

wień aktów prawnych. Pierwsze takie zastrzeżenie dotyczy interpretacji postanowień Ustawy

o normalizacji [18] (str. 5). Nie jest prawdziwe stwierdzenie, że Polskie Normy powoływane

w normatywnych aktach prawnych są obowiązujące. Ustawa o normalizacji z 12 września 2002 r.

(Dz. U. nr 169, poz 1386 z późn. zm.) w art. 5, ust. 3 jednoznacznie stanowi, że „stosowanie

Polskich Norm jest dobrowolne”. Nie ma w tej ustawie podstawy do obowiązkowego stoso-

wania Polskich Norm.

[Przypis Redakcji] * Ustawa w art. 29 i 30 stanowi, że z dniem 1 stycznia 2003 r. utraciły

moc wszystkie akty wykonawcze i wraz z nimi rozporządzenia określające Polskie Nor-

my do obowiązkowego stosowania. Nie można też stwierdzić, że ustawa o normalizacji

nie ma wpływu na wcześniej wydane ustawy zawierające przepisy o obowiązkowym

stosowaniu norm. Zgodnie bowiem z obowiązującymi normami kolizyjnymi i inter-

temporalnymi ustawa późniejsza uchyla sprzeczne z nią przepisy ustaw wcześniejszych.

Przepis art. 5, ust. 4 ustawy wskazuje tylko, że Polskie Normy mogą być, po opublikowaniu

ich w języku polskim, powoływane w przepisach prawnych, ale nie ma podsaw do twierdzenia,

że powołane w nich Polskie Normy opatrzone klauzulą zobowiązującą do ich stosowania, w ca-

łości lub w określonym zakresie stają się obligatoryjne.

Wzajemne relacje między przepisami a normami są przedmiotem europejskiego dokumentu

normatywnego PKN-CENELEC/Guide 3:2006 oraz normy PN-EN 45020:2007 (U). Zgodnie

z tymi dokumentami powołanie normy w przepisie może być sformułowane jako obowiązujące ,

tzn. stwierdzające, że aby zrealizować cel przepisu, należy zastosować określoną normę, co

należy traktować jako wymaganie jej stosowania, albo jako powołanie wskazujące, tzn. stwier-

dzające, że zastosowanie określonej normy jest jednym ze sposobów realizacji celu przepisu,

co można traktować jako zalecenie stosowania normy.

Każde powołanie jest albo datowane (określa rok publikacji normy), albo niedatowane

(określa tylko numer i/lub tytuł normy bez roku publikacji). W przypadku powołania niedato-

wanego kolejne nowelizacje normy, od daty ich publikacji, z mocy prawa stanowią przedmiot

powołania. Nietrudno zrozumieć, że powołania w przepisach z zasady powinny być niedato-

wane, aby przepis powoływał aktualne sformułowania uznanych reguł technicznych, jakimi są

także publikowane Polskie Normy. [19]

Uznane reguły techniczne wg Dokumentu ISO/IEC Guide 2/1986 są to rozstrzygnięcia

problemów technicznych przyjęte przez większość gremium reprezentatywnych specjalistów

*) W Przypisie Redakcji wykorzystano także artykuły dra inż. Edwarda Musiała opublikowane w Biuletynie INPE Nr 46

z 2002 r. „Powszechnie uznane reguły techniczne” i w Miesięczniku INPE Nr 93-94 z 2007 r. „Pojmowanie przepisów i norm

bezpieczeństwa” (TM).

Nr 131

105

Listy od Czytelników

jako odpowiadające aktualnemu stanowi wiedzy . W polskim prawie są one także nazywane

zasadami wiedzy technicznej . Należą do nich normy, komentarze do norm opracowane przez

uznanych specjalistów i zrecenzowane przez dociekliwych ekspertów. Jeśli określony zakres

wiedzy technicznej nie jest objęty właściwością Norm Europejskich ani norm krajowych da-

nego kraju, to za podstawę należy przyjąć normę miedzynarodową IEC albo właściwą normę

krajową innego kraju. Takie postanowienie można znaleźć np. w punkcie 511.1 normy PN-HD

60364-5-51:2006 (U) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Część 5.51: Dobór

i montaż wyposażenia elektrycznego. Postanowienia ogólne. Prawnie uznanymi zasadami

technicznymi są dokumenty normatywne, w tym przepisy i normy, oraz inne dokumenty uznane

przez upoważnioną instytucję jako oparte na zasadach wiedzy technicznej. W art.5.1. Prawa

budowlanego zapisano „obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowla-

nymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować

w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami

wiedzy technicznej...”, Zapis powyższy odnosi się m.in. do instalacji elektrycznych, gdyż są

one elementami obiektów budowlanych, czy też związanymi z nimi urządzeniami budowlanymi.

Autor podręcznika przytaczając wymagania dotyczące sprawdzeń instalacji elektrycznych

niskiego napięcia zawarte w wycofanych normach PN-IEC 60364-6-61 [9] i PN-HD 60364-6 [5]

powinien wytłumaczyć czytelnikom, kiedy wolno wymagania te stosować. Z tekstu podręcz-

nika wynika, że w zasadzie obie normy można stosować zawsze. Na str. 6 Autor napisał, że

„Normy wycofane różnią się tym od norm aktualnych, że prezentują mniej nowoczesne rozwią-

zania z punktu widzenia postępu naukowo-technicznego, jednak rozwiązania te nie są błędne.

Normy wycofane są przystępnie opracowane i zredagowane, dlatego warto je zachować”.

Stwierdzenia te sugerują, że zastosowanie normy wycofanej lub normy zastępującej normę wy-

cofaną zależą od decyzji projektanta lub osoby wykonującej sprawdzenia instalacji. Tak jednak

nie jest.

W chwili, gdy Autor pisał podręcznik, dostępna była powszechnie tylko norma PN-IEC

60364-6-61 [9], gdyż norma PN-HD 60364-6 [5] była jeszcze w angielskiej wersji językowej (U)

i jej dostępność oraz możliwość zrozumienia tekstu przez większość elektryków były w dużej

mierze ograniczone. Obecnie w aktualnym rozporządzeniu MI w sprawie warunków technicz-

nych, jakie powinny spełniać budynki i ich usytuowanie [10] przywołana jest norma PN-HD

60364-6 [5]. Normę tę należy stosować obowiązkowo przy sprawdzania obiektów oddanych do

eksploatacji, gdy zaczęło obowiązywać rozporządzenie, w którym ją przywołano. Normę po-

przednią można stosować do obiektów budowlanych oddanych do użytku przed przywołaniem

w rozporządzeniu MI nowej normy PN-HD. Jest bałagan dlatego, że powołania norm w prze-

pisach są datowane, a tak być nie powinno.

Niestety, zasady te należy jak najczęściej tłumaczyć elektrykom, bo są one na ogół nie-

znane. Nieznane są nawet aktualne normy. Na spotkaniach organizowanych przez Okręgowe

Izby Budowlane i SEP spotykam projektantów, którzy przy projektowaniu instalacji korzystają

z dawno wycofanej normy PN/E-05009. Spotkałem też elektryka, który dziwił się, że do no-

wych obiektów nie wolno stosować Przepisów Budowy Urządzeń Elektroenergetycznych (PBUE)

z 1980 roku.

Źle też może być rozumiany, zamieszczony w Podręczniku (str. 6), komentarz do Prawa

budowlanego [15] „Zatem osoba wykonująca pomiary ochronne i podpisująca protokoły z tych

pomiarów powinna mieć zaświadczenie D i E z uprawnieniami do wykonywania pomiarów

ochronnych”. Należy wyjaśnić, że zgodnie z zapisami Kodeksu pracy [16], prace niebezpieczne

powinny wykonywać co najmniej dwie osoby. Obecnie, po wycofaniu rozporządzenia ozna-

czonego w Podręczniku oznacznikiem [A-14], prace niebezpieczne ustala pracodawca w uzgod-

nieniu z pracownikami lub ich przedstawicielami, uwzględniając ogólne wymagania za-

mieszczone w rozporządzeniach resortowych.

106

Listy od Czytelników

Przy sprawdzaniu instalacji elektrycznych niskiego napięcia, zgodnie z postanowieniami

rozporządzenia MG w sprawie bhp przy urządzeniach i instalacjach energetycznych [13] oraz

rozporządzenia MGPiPS w sprawie poświadczenia kwalifikacji [14], dopuszcza się, aby wyko-

nujący badania miał uprawnienia D i E, zaś druga osoba, spełniająca rolę osoby asekurującej,

miała zaświadczenie, że przeszła szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy osobie

porażonej prądem elektrycznym. Osoby wykonujące takie sprawdzenia mogą też, zgodnie

z rozporządzeniem MGPiPS [14], legitymować się zaświadczeniami kwalifikacyjnymi, przy

czym osoba mająca tylko uprawnienia typu E może wykonywać jedynie pomiary, a osoba kie-

rująca sprawdzaniem instalacji, oceniająca wyniki pomiarów, wykonująca oględziny i oceniająca

ich wyniki, a także podpisująca protokół ze sprawdzeń, powinna mieć uprawnienia typu D.

Wiele nieporozumień mogą wywołać wyjaśnienia zamieszczone w Podręczniku dotyczące

prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych wykorzystywanych do pomiarów

wykonywanych w ramach sprawdzeń instalacji elektrycznych. Autor Podręcznika w końco-

wym tekście p. 1.1 (str. 7) pisze, że na podstawie postanowień Rozporządzenia MG [11]

„…prawnej kontroli metrologicznej, z przyrządów pomiarowych służących do pomiarów wielkości

elektrycznych, podlegają tylko liczniki energii elektrycznej czynnej prądu przemiennego,

klasy dokładności 0,2; 0,5; 1 i 2”. Kilka stron dalej (str. 13) Autor Podręcznika pisze, że

„zgodnie z art. 8.1.2 rozdz. 3 Prawa o miarach przyrządy stosowane w ochronie zdrowia, życia

i środowiska, w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego, czyli również przyrządy do

sprawdzania skuteczności ochrony przeciwporażeniowej, podlegają prawnej kontroli metrologicz-

nej, mimo że nie zostały wymienione w rozporządzeniu ministra”. W tym drugim zapisie praw-

dą jest, że przyrządy pomiarowe stosowane w ochronie zdrowia, życia i środowiska, … podlegają

prawnej kontroli metrologicznej. Nie jest natomiast prawdą, że podlegają tej kontroli przyrządy

do sprawdzania skuteczności ochrony przeciwporażeniowej. Wystarczy zasięgnąć opinii Okrę-

gowego Urzędu Miar albo przeanalizować postanowienia Prawa o miarach [17]. Należy zauwa-

żyć, że w ostatnim wierszu art. 8.1 Prawa o miarach (w którym jest mowa o tym, że przyrządy

pomiarowe stosowane w ochronie zdrowia, życia i środowisk podlegają prawnej kontroli

metrologicznej) zapisano, iż dotyczy to przyrządów, które „są określone w przepisach”. W art.

8.6 Prawa o miarach zapisano „Minister właściwy do spraw gospodarki określi, w drodze roz-

porządzenia, rodzaje przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej,

oraz zakres tej kontroli…”. Jak więc mógł on pominąć tak ważne sprawy dotyczące życia

i zdrowia. Okazuje się, że wymieniając w art. 8.1 przyrządy pomiarowe stosowane w ochronie

zdrowia i życia, które powinny podlegać kontroli metrologicznej, miano na myśli przyrządy

medyczne. Te przyrządy są objęte rozporządzeniem Ministra Zdrowia i nie ma tam mowy

o przyrządach dotyczących ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych nis-

kiego napięcia. W tej sytuacji niepotrzebny jest cały tekst p. 2.3 Podręcznika, z wyjątkiem tekstu

dotyczącego liczników energii elektrycznej, które podlegają kontroli metrologicznej. Należy

przy tym zauważyć, że tekst dotyczący liczników energii elektrycznej nie jest zgodny z zapisem

znajdującym się w rozporządzeniu MG [12].

Poważnym błędem jest twierdzenie zawarte w p. 8.1 (str. 37), że sprawdzenie skuteczności

ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania w sieci TN polega na sprawdzeniu, czy speł-

niony jest warunek zapisany wzorem (8.1) dotyczący impedancji pętli zwarciowej. Jest to

powszechnie spotykany błąd. Wg obowiązującej jeszcze normy PN-IEC 60364-4-41 [8] (jak

i normy PN-HD 60364-4-41 [4], która zastąpi normę PN-IEC o tym samym numerze, gdy

zostanie przywołana w rozporządzeniu MI [10]) skuteczność ochrony przy dotyku pośrednim

(przy uszkodzeniu) przez samoczynne wyłączenie zasilania wymaga spełnienia trzech warun-

ków (patrz 413.1):

·samoczynnego wyłączenia zasilania w wymaganym czasie,

·wykonania w sieci zasilającej i w instalacji wymaganych uziemień przewodu PEN (PE),

·wykonania wymaganych połączeń wyrównawczych.

Nr 131

107

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: