Armia Japońska 1875-1945.pdf

Jacek Solarz

Armia japońska

1875-1945

Warszawa 2001

Oddział pirchot) japońskiej h C hinuch. koniec 1939 roku. Japanese infantry unit in China, end 1939 |CAW|

Historic i powstania i rozwoju japońskiej armii

lodowej od końca XIX wieku do chwili

zakończenia II wojny światowej , jej samurajski

etos i zarazem nowoczesna struktura organiza

cyjna nie były dotąd przedmiotem zbyt

szczegółowej monografii, tak w polskiej jak i

światowej historii wojskowości. Dlatego też w

przekonaniu autora, opracowanie to stanowi

pionierski wisiłek, mający na celu zaprezen

towanie zagadnienia dotychczas w ogóle mało

znanego. Stad zapewne nie jest wolne od

błędów. Dotąd w sferze zainteresowań histo

ryków i badaczy dziejów wojskowości znaj

dowały się przede wszystkim lotnictwo i

japońska marynarka wojenna, armia lądowa

traktowana była drugorzędnie, jako siła mająca

niewielki wpływ na losy konfliktów prowa

dzonych przez japonię w omawianym okresie.

Tymczasem to właśnie japońskie wojska

lądowe ponosiły główny wysiłek zbrojny. To

dzięki nim Japonia mogła opanować liczne

terytoria zamorskie , stajać się w ten sposób

światowym mocarstwem.

reprezentatów kultury zachodniej z szaleństwem, wymagały

osobnego potraktowania. Dlatego też sporo miejsca w pracy

poświecono kodeksowi ihushido), regulującemu postępowanie

żołnierzy armii Kraju Wschodzącego Słońca.

W książce została omówiona głównie historia powstania,

uzbrojenie i zastosowanie bojowe japońskich jednostek

piechoty, artylerii, wojsk inżynieryjnych, kawalerii i broni

pancernej. Niewielka część pracy poświęcono również

japońskiej piechocie morskiej oraz jednostkom powictrzno-

desantowym. Pomimo tego, żc były one częścią składowa

marynarki wojennej 1 lotnictwa, to często działały wespół z

wojskami lądowymi, dlatego tez autorowi tej pracy wskazanym

wydało sie poświęcenie im również uwagi.

Materiał źródłowy, jakim dysponował autor, był niejednolity

i pomimo kwerendy przeprowadzonej w wielu archiwach i bib

liotekach, niepełny. W pracy wykorzystano zbiory Centralnego

Archiwum Wojskowego i Wojskowego Instytutu Historycznego

w Warszawie, The Tank Museum w Bovmgton, lmpon.il War

Museum w Londynie oraz U.S. Army Ordanance Museum w

Aberdeen. Sporo informacji zaczerpnięto również z bogatej li

teratury pamiętnikarskiej i biograficznej.

Mimo czynionych starań autorowi nie udało się dotrzeć do

archiwów japońskich. Na przeszkodzie stanęła tu nic tylko

odległość dzieląca Polskę i Japonię, ale również bariera

językowa. Dlatego leż praca opiera się głównie na źródłach

anglojęzycznych, rosyjskich, francuskich i niemieckich oraz

tych japońskich, które zostały przetłumaczone i opublikowane

w wyżej wymienionych jeżykach.

Biorąc powyższe pod uwagę autor zdaje sobie sprawę z

niedomogów pracy, równocześnie jednak zapewnia, że

zaprezentowany przez niego materiał historyczny /ostał prze

badany bardzo gruntownie i szczegółowo i niewątpliwie

stanowi spory krok na drodze do poznania historii japońskich

wojsk lądowych.

Dla autora pracy, oprócz zagadnień związanych z geneza,

organizacja, struktura 1 wyposażeniem armii japońskiej, równic

ważna była jej specyficzna mentalność, często niezrozumiała dla

Europejczyków. Ogromne zaangażowanie w walkę, pogarda dla

śmierci, pochwała bohaterstwa, często kojarzonego przez

CZĘŚĆ I. ARMIA JAPOŃSKA DO LAT TRZY

DZIESTYCH XX WIEKU

światowych. Po tzw. „okresie światłych rządów" (Meiji, 1868 -

1912) i obaleniu szogunatu Tokugawów (w 1868 roku) Japonia

wkroczyła na drogę umiarkowanych reform i szybkiego rozwo

ju gospodarczego.

3 lutego 18f»7 roku na tronie cesarskim zasiadł cesarz

Mutsuhito. lednym z priorytetów młodego władcy było

utworzenie silnej i nowoczesnej armii. Już w 1869 roku pow

stał Departament Wojny, a na jego czele stanął geniusz

wojskowy z Chftshu - Omura Masujiro. Położył on podwaliny

pod utworzenie nowoczesnej armii, zakładając szkoły

wojskowe i wznosząc zbrojownie, nie zdołał jednak uzyskać

zgody na powołanie armii zawodowej.

Cesarz zdawał sobie sprawę z tego, że utworzenie armii

poborowej nie będzie możliwe bez przebudowy całego syste

mu administracji centralnej i terenowej oraz sposobów jej

finansowania. Dlatego też jej powstanie poprzedziły liczne

reformy, klóre stały się przyczyna istotnych zmian w

społeczeństwie Japonii oraz praktycznie od podstaw stworzyły

jej przemysł, komunikacje, szkolnictwo.

W czerwcu 1869 roku przedstawiciele wszystkich klanów

zrzekli się swoich przywilejów na rzecz cesarza. To

dobrowolne wyrzeczenie, nie do pomyślenia w żadnym innym

kraju, nie powinno dziwić w Japonii. Autorytet cesarza był tam

ogromny, już od VII wieku, i nikt nie śmiałby odmówić mu

jakiejkolwiek ofiary. Cesarz Mutsuhito został wiec jedynym

władca Wysp Wschodzącego Słońca i nie obawiając się już

roszczeń panów feudalnych, zawsze skłonnych do walki, mógł

sam podejmować najważniejsze decyzje. Przeprowadził wtedy

pierwszą zmianę w strukturze społeczeństwa tworząc trzy

nowe warstw'y społeczne i likwidując tym samym wszystkie

dawne podziały ustroju feudalnego. Pierwsza tzw. kazoku oł>e-

jmowała jako równe sobie szlachtę dworską i szlachtę feu

dalną, drugą, shizoku, tworzyli samurajowie bez względu na

klan, ród i bogactwo, a także roniu, czyli samurajowie, którzy

Rozdział I. Geneza powstania japońskich wojsk

lądowych

Armia w XX wieku była dosyć złożonym tworom. I ł rócz

określonej struktury organizacyjnej, łączącej w efektywnie

działający zespół tysiące jednostek i wiele formacji taktycznych

musiała dysponować odpowiednim uzbrojeniem i

wyposażeniem oraz zapleczem przemysłowym, komunika

cyjnym, służbami łączności, kwatermistrzowskimi, służba

zdrowia, szkołami wojskowymi itp. Armia taka ukształtowała

sie w cywilizacji europejskiej w wyniku trwającego tysiące lal

procesu.

Rozpoczynając tworzenie armii w XIX wieku w oparciu o

wzory europejskie laponia nie dysponowała ani odpowiednia

bazq przemysłowa, ani społecznie utrwalonymi wzorami jej

organizacji. Musimy bowiem pamiętać o tym, że za sprawa

szogunów z rodu Tokugawa w lalach trzydziestych XVII wieku

państwo to zerwało kontakty ze światem zewnętrznym. Przez

następne przeszło dwieście lat Japonia żyła własnym życiem, z

dala od wynalazków i nowych technologii.

Sytuację te przerwało dopiero dotarcie do brzegów Japonii,

31 marca 1854 roku, eskadry amerykańskich okrętów pod

wodzą komodora Malhew Pcrry'ego, która wymogła na rządzie

szoguna, pod groźbą dział okrętowych, nawiązanie stosunków

dyplomatycznych ze Stanami Zjednoczonymi oraz udostępnie

nie flocie tego kraju portów Shimoda i I lakodate. W ciągu

następnych czterech lal podobne uprawnienia lapończycy

przyznali Wielkiej Brytanii, Rosji, Francji i Holandii. Wkrótce

jednak okazało sie, że Japonia nie zamierza stać się drugim

cesarstwom chińskim - słabym i uległym wobec mocarstw

Pamiątkowa fotografia rekrutów japońskich, po 1872 roku. An official photo of Japa nese recruits, after 1872.

nie mieli seniora; do trzeciej, zwanej heimin, zaliczono całą

pozostała cześć mieszkańców Japonii.

Pomimo stworzenia nowego układu społecznego wkrótce

okazało sie, że reali/acja reformy wojskowej nie będzie łatwa.

Kiedy cesarz i jego doradcy zaczęli rozważać projekt

ustanowienia w Japonii powszechnego obowiązku służby

wojskowej, społeczeństwo oburzyło się i zdecydowanie

odmówiło udziału w obronie kraju (któremu zresztą w rzeczy

wistości nic nie zagrażało), bo zawsze dotąd była ona powin

nością warstwy rządzącej i wojowników. Wieśniacy, kupcy i

rzemieślnicy nie umieli walczyć i wcale sie nie kwapili, żeby

sie tego nauczyć, uważając, że jest to zadanie i obowiązek

samurajów. 7e swej strony samurajowie, stanowiący około 6

procent społeczeństwa, z wielka niechęcią patrzyli na to, że

pospolity lud ma pełnić te same zadania co oni, przynosząc

ujmę ich godności. W latach siedemdziesiątych XIX wieku była

to główna przyczyna licznych antyrządowych wystąpień samu

rajów, którzy buntowali sie przeciw obowiązkowi, który

równał ich w prawach z chłopami.

Do połowy XIX wieku warstwa wojowników dawała dowody

swojego męstwa nie w walce z zagrożeniem zewnetr/nym,

lecz w utarczkach miedzyklanowych. W ten sposób liczne

wojny domowe zalegalizowały postępowanie wojowników,

którzy milcząco wszyscy stosowali się do niepisanych zasad

„drogi łuku i konia" ( kyuba-no michi), zawierających etyczne

prawidła jakich powinien się trzymać każdy samuraj godny

tego miana. Konfucjańska etyka szogunów z rodu Tokugawa

pr/elworzyła w XVIII wieku to prawo postępowania rodów

samurajskich w kodeks etyki samurajskiej - „bushido".

Słowo „hushido" znaczy „droga wojownika, rycerza", od

słów: bushi - rycerz i do - droga, nauka, sposób. Oprócz tego

słowo do tłumaczy się również jako powinność, moralność, co

ma swój odpowiednik w klasycznej filozofii Chin, gdzie poje

cie „droga" oznacza swoistą normę etyczną {dao).

Wojownik wychowany w duchu bush ido winien był jasno

uświadamiać sobie swój moralny obowiązek, zwłaszcza swoje

powinności wobec suwerena. Winien był sam oceniać swoje

postępki i osąd/ać siebie samego w razie uczynków niewłaści

wych, naruszenia obowiązków i powinności. Taka moralna

samoocena prowadziła z reguły do samobójstwa, dokony

wanego według określonego rytuału seppuku - rozcięcia

brzucha samurajskim mieczem.

Ten regulamin postępowania samurajów, który obowiązywał

tylko członków klanu, z czasem przemienił sie w kodeks warst

wy rządzącej. Chłopi, kupcy i rzemieślnicy, jak uważano, nic

mieli obowiązku się do niego stosować - jedyną ich powinnoś

cią było okazywanie posłuszeństwa samurajom i od-dawanie

czci należnej cesarzowi, boskiemu symbolowi laponii. W 18f>8

roku, w momencie wstąpienia laponii na drogę rozwoju gospo

darczego i po zniesieniu stanu rycerskiego, kodeks oficjalnie

przestał obowiązywać. Nie oznaczało to jednak, że etos samu

rajów odszedł w zapomnienie. Były one obecne w ideologii

japońskiego militaryzmu przez następne 80 lat.

Pierwszym krokiem zmierzającym do stworzenia regularnej

armii było powołanie do życia gwardii cesarskiej. Formacja ta

została zorganizowana w 1871 roku. Tworzyło ja zaledwie 10

tysięcy samurajów z dawnych księstw Chöshü, Satsuma i Tosa

pod dowództwem Saigo Takamori. Gwardia miała być pier

wszym elementem organizowanych sił zbrojnych.

Równocześnie skasowano dawne gwardie klanowe i pod

porządkowano je naczelnemu dowództwu. Latem 1871 roku

kraj podzielono na sześć okręgów wojskowych, z których

każdy stanowił teren do rekrutacji jednej dywizji. Sztaby i

dowództwa miały swe siedziby w Tokio (dawne Edo - 1.

Dywizja), Scndai (2. Dywizja), Nagoja (3. Dywi/ja), Osaka (4.

Dywizja), Hiroszima (5. Dywizja) i Kumamoto (6. Dywizja).

Według przyjętych wówczas założeń w czasie pokoju armia

miała liczyć 40 tysięcy żołnierzy. System mobilizacyjny został

zorganizowany w ten sposób, że w przypadku konieczności,

po powołaniu przeszkolonych rezerw, każda z wyżej

wymienionych dywizji mogła przekształcić sie w dwudywi-

zyjny korpus. Bazą dla niego miała się stać rzesza

przeszkolonych rezerwistów.

Podział na utworzone w 1871 roku okręgi wojskowe

odpowiadał bardzo ściśle rozmieszczeniu szkół, bowiem twor

zony również od lego roku system oświaty został tak

pomyślany, aby to właśnie wojsko miało wpływ na

wykształcenie swych obywateli. Dlatego też wykłady na uniw

ersytetach i v/ szkołach musiały być prowadzone według

ustalonego przez rząd programu. Żadne odchylenia od tej

zasady nie były dozwolone.

W podziale opracowanym w 1871 roku przez ministerstwo

oświaty w każdym okręgu miał być jeden uniwersytet, który

stanowiłby centrum nauczania. Okręg dzielił się na 32 rejony.

W każdym z nich miała być utworzona jedna szkoła średnia.

Rejon zaś dzielił sie na 210 ośrodków nauczania, z jedną

szkoła powszechną w każdym.

Gwardia cesarska oraz utworzenie okręgów wojskowych i

reforma oświaty w pojęciu cesarza przygotowały grunt do

ogłoszenia edyktu o powszechnej służbie wojskowej. Stało się

to w styczniu 1873 roku i było wydarzeniem przełomowym w

historii Japonii. Wraz z ogłoszeniem przez cesarza Mutsuhito

dekretu o powszechnej służbie wojskowej automatycznie

zatarła się bowiem granica między samurajem a człowiekiem z

gminu. Odtąd do służby wojskowej powoływani byli wszyscy

mężczyźni, którzy ukończyli 21 lat. Służba czynna trwała trzy

lala, służba w rezerwie sześć. Jedyni żywiciele rodziny mogli

być z niej zwolnieni, gdy wnieśli opłatę w wysokości 170

jenów. Wkrótce okazało się, że kto tylko mógł starał się

uniknąć obowiązku obrony kraju. Z łych względów po obale-

Miifsuliito cesarz Meiji (1852-1912), po obaleniu szogunatu w

1868 roku wstąpił na Iron i przeprowadził reformy. Miil.su/iiro.

Impemr Meiji (1852-1912).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: