ow100.pdf

Dwumiesięcznik

Vol. XIX, Nr 2/2010 (100)

ISSN-1231-014X, Indeks 386138

W NUMERZE

Redaktor naczelny

Jarosław Malinowski

Kolegium redakcyjne

Rafał Ciechanowski, Michał Jarczyk,

Maciej S. Sobański

Współpracownicy w kraju

Andrzej S. Bartelski, Jan Bartelski,

Stanisław Biela, Jarosław Cichy,

Andrzej Danilewicz, Józef Wiesław Dyskant,

Maciej K. Franz, Przemysław Federowicz,

Michał Glock, Tadeusz Górski,

Krzysztof Hanuszek, Rafał Mariusz Kaczmarek,

Jerzy Lewandowski, Oskar Myszor, Piotr Nykiel,

Grzegorz Nowak, Grzegorz Ochmiński,

Jarosław Palasek, Jan Radziemski,

Marek Supłat, Tomasz Walczyk

Współpracownicy zagraniczni

BELGIA

Leo van Ginderen

CZECHY

René Greger, Ota Janeček

FRANCJA

Gérard Garier, Jean Guiglini, Pierre Hervieux

HISZPANIA

Alejandro Anca Alamillo

LITWA

Aleksandr Mitrofanov

MALTA

Joseph Caruana

NIEMCY

Siegfried Breyer, Richard Dybko,

Hartmut Ehlers, Jürgen Eichardt,

Christoph Fatz, Zvonimir Freivogel,

Reinhard Kramer

ROSJA

Siergiej A. Bałakin, Nikołaj W. Mitiuckow,

Siergiej W. Patjanin, Konstantin B. Strelbickij

STANY ZJEDNOCZONE. A.P.

Arthur D. Baker III

UKRAINA

Anatolij N. Odajnik, Władimir P. Zabłockij

WIELKA BRYTANIA

Ralph Edwards

WŁOCHY

Maurizio Brescia, Achille Rastelli

Adres redakcji

Wydawnictwo „Okręty Wojenne”

Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Góry

Polska/Poland tel: +48 032 384-48-61

www.okretywojenne.pl

e-mail: okrety@ka.home.pl

Skład, druk i oprawa:

DRUKPOL sp. j.

Kochanowskiego 27, 42-600 Tarnowskie Góry

tel. 032 285 40 35, www.drukujemy.pl

Przedruk i kopiowanie jedynie za zgodą

wydawnictwa. Redakcja zastrzega sobie prawo

skracania i adjustacji tekstów. Materiałów nie

zamówionych nie zwracamy.

Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść

publikowanych artykułów, które prezentują

wyłącznie opinie i punkt widzenia ich autorów.

Nakład: 1500 egz.

Z życia flot

Wiktor A. Gałynia

Niemieckie kanonierki typu „Iltis”, część I

Maciej S. Sobański

Bałtyckie boginie, część III

Piotr Nykiel

Turecki krążownik pancernopokładowy

„Hamidye”, część I

Nikołaj W. Mitiuckow, Jesús M a Medel Soteras 38

Brytyjskie kutry „CMB”

we flocie hiszpańskiej

Karol Lipiński, Arkadiusz Worona

Japońskie okręty podwodne

typu „Junsen”, część I

Mikołaj Kubacki

Francuska Marynarka Wojenna w latach

1918-1939, część II

Jarosław Malinowski, Oskar Myszor

„Zaginiony” flagowiec estońskiej floty

Siergiej W. Patjanin

Najgłośniejsze zwycięstwo floty włoskiej

Hartmut Ehlers

Marynarka Wojenna Paragwaju, część II

Krzysztof Hanuszek

Morskie bitwy rakietowe podczas wojny

Jom Kippur

Jan Radziemski

Podwodne monstra projektu 941 (Akuła)

Maciej S. Sobański

111

Spadek po Saddamie

Oskar Myszor

117

Indyjskie okręty desantowe

typów „Magar” i „Shardul”

Na okład ce:

Malezyjska korweta rakietowa Laksamana

Tun Abdul Jamil , 4 grudnia 2005 roku.

120

Nowości wydawnicze

Fot. zbiory Leo van Ginderen

Szanowni Czytelnicy!

W grudniu 1991 roku, na fali następujących w kraju przemian politycz-

no-gospodarczych, ukazał się numer pilotażowy naszego magazynu, któ-

ry kosztował 15 000 ówczesnych złotych. Obecnie doszliśmy do numeru

o magicznej liczbie 100. Przez ten okres „Okręty Wojenne” przekształciły

się z wręcz amatorskiego czasopisma w opiniotwórczy i pełny profesjo-

nalizmu magazyn. Również szata graficzna i objętość czasopisma w tym

okresie ewoluowała, co głównie jest zasługą szybkiego postępu w poligra-

fii. Tutaj przypomnę, że w początkowym okresie skład druku był ręczny,

a fotografie wykonywane w diapozytywach. Dzisiaj jest to o wiele prost-

sze i łatwiejsze dzięki komputerom i skanerom. Ogromna zasługa w tym

miejscu również internetu, umożliwiającego szybką wymianę wiadomo-

ści i materiałów z praktycznie całym światem.

Dziękuję Wam za ten czas spędzony razem, a jesteśmy już 19 lat. To duży okres, ba wręcz pokoleniowy. Jed-

nak cieszy mnie, że nadal przybywa nam czytelników i sympatyków, tak pośród weteranów jak i młodzieży.

W tym miejscu pragnę szczególnie podziękować gronu przyjaciół, którzy lojalnie i sumienie są ze mną od

samego początku. Dziękuję również stałym i dorywczym współpracownikom z kraju i zagranicy. To dzię-

ki ich pasji, wytężonej pracy oraz fantastycznym zbiorom fotografii „Okręty Wojenne” prezentują tak wyso-

ki poziom merytoryczny. Ja tylko nadaję tok pracy i staram się sensownie łączyć to w całość lub inspirować

pewne tematy. Faktem jest, że nadzoruję skład komputerowy, druk i wysyłkę. Te elementy składowe wyko-

nuję samodzielnie, bez niczyjej pomocy. Przyznam, że w początkowym okresie wydawania, miałem chwi-

le zwątpienia co do sensu dalszej pracy. Jednak Wasze telefony i listy były dla mnie wręcz mobilizujące,

uświadomiliście mi, że jest to nasza wspólna sprawa.

Przed nami jeszcze dużo wytężonej pracy,

gdyż ciągle akces do współpracy zgłaszają nowi

shiploverzy, którzy przesyłają rezultaty swo-

jej pracy, pasji o naukowych dociekań. Pragnę

aby owoce tych prac jak najszybciej znalazły się

w druku.

Bardzo dziękuję za wszystkie otrzymane

w ostatnim okresie podziękowania od Was oraz

przeróżnych instytucji.

Zapraszam do lektury niniejszego nume-

ru „Okrętów Wojennych”, posiadających dzię-

ki życzliwości drukarni objętość poszerzoną do

120 stron z racji jubileuszu oraz na wspólny rejs

w przyszłość.

Jarosław Malinowski

redaktor naczelny

A życia flot

INDIE

wych, o wyporność 1100-1700 t, długości 52-60 m i załodze

22-28 osób. W 2004 z programu wycofała się jednak Kopen-

haga i projekt zarzucono. W 2008 rząd Szwecji zdecydował

jednak o samodzielnym kontynuowaniu programu. Otworzy-

ło to drogę do bezpośrednich negocjacji z Kockums, należącą

obecnie do niemieckiej grupy ThyssenKrupp Marine Systems.

2 lata temu zakładano, że umowa w sprawie rozpoczęcia prac

projektowych zostanie zawarta w ciągu kilku miesięcy. W tym

czasie zdefiniowano jednak bardziej precyzyjne dane nowych

jednostek, występujących pod roboczym oznaczeniem A26.

Mimo ogólnych charakterystyk, zbliżonych do „Gotlandów”,

nowe jednostki mają czerpać z rozwiązań, przygotowanych

dla „Vikingów”, w tym ich modułowej budowy, umożliwiającej

przygotowanie okrętu do konkretnych zadań, w tym wspar-

cia działań grup specjalnych (stąd m.in. tak duża rozpiętość li-

czebności załogi).

Okręty będą projektowane i budowane przez stocznię Koc-

kums, część ThyssenKrupp Marine Systems. Ich wyporność

podwodna ma wynosić 1860 ton, a nawodna 1700 ton. Dłu-

gość jest planowana na 63 m, a średnica na 6,4 m. Załogę, za-

leżnie od wykonywanego zadania, ma stanowić 17-26 osób.

Okręt ma mieć zdolność do przebywania w zanurzeniu przez

czas liczony w tygodniach. A26 ma wykonywać zadania głów-

nie w strefie wód płytkich, ale wymagane są też możliwości

operowania na oceanach.

Nowy zaopatrzeniowiec

12 lutego w stoczni Fincantieri w Muggiano (La Spezia) wo-

dowano pierwszy z dwóch zamówionych uniwersalnych za-

opatrzeniowców. Otrzymał on tradycyjną w Indian Navy na-

zwę Deepak . Kontrakt na budowę jednostek został zawarty

podczas salonu Euronaval 2008.

Oficjalnie podana charakterystyka jednostki jest następują-

ca: wyporność 27 500

ton, długość 175 m,

szerokość 25 m. Napęd

dieslowski posiada moc

13 600 KM (10 000

kW), prędkość maksy-

malna 20 węzłów. Na

pokładzie ma bazować

śmigłowiec, zapewne

typu „Sea King”. Mak-

symalna liczba zało-

gi podawana jest na

250 ludzi i ma obejmu-

je również personel lot-

niczy, grupę specjalną,

itp.

Wodowanie okrętu zaopatrzeniowego

Deepak .

Fot. Fincantieri

ROSJA

Druga korweta

W dniu 3 marca wodowano w stoczni „Siewernaja Werft”

w Sankt Petersburgu korwetę Soobrazitielnyj . Jest to druga

jednostka typu „Stiereguszczij” (proj. 20380). W budowie znaj-

dują się dwie kolejne jednostki tego typu: Bojkij i Stojkij . Warto

nadmienić, że Rosjanie planują budowę 20 korwet tego typu

dla wszystkich czterech flot. Zainteresowanie 2 okrętami tego

typu wyraziła również Indonezja.

Krótką charakterystykę tego typu przedstawiliśmy w nume-

rze 99 „OW”.

SZWECJA

Kockums zaprojektuje A26

Szwedzka agencja zamówień wojskowych FMV i stocznia

Kockums AB podpisały 26 lutego umowę o rozpoczęciu prac

projektowych nowego okrętu podwodnego, następcy „Gotlan-

dów ” .

Na przełomie wieków Szwecja, Norwegia i Dania zdecydo-

wały o wspólnym finansowaniu programu budowy 10 okrę-

tów podwodnych nowej generacji, nazwanych „Wiking”. Miały

być to jednostki przeznaczone do działań na wodach szelfo-

Korweta Soobrazitielnyj na pochylni stoczniowej.

Fot. Internet

Napęd A26 ma stanowić diesel-elektryczny system Koc-

kums Stirling AIP Mk III o mocy 3 x 500 kW (diesel) plus 3 x

65 kW (Stirling). Pozwoli on na długotrwałe przebywanie pod

wodą, a jednocześnie zapewni małą wykrywalność okrętu. Na-

pęd taki jest też odporny na bliskie eksplozje i wywołane nimi

fale uderzeniowe. Okręt ma rozwijać prędkość 20 w, a 5 w tyl-

ko z wykorzystaniem silników Stirlinga. A26 będzie uzbrojo-

ny w cztery wyrzutnie torped kal. 533 mm oraz uniwersalny

zamek do mocowania innych systemów uzbrojenia. Praw-

dopodobne jest użycie przystosowanych do wystrzeliwania

spod wody norweskich pocisków samosterujących Kongsberg

NSM. Modułowa budowa ma pozwolić na łatwą adaptację do

różnych zadań, a także pozwolić na wielokrotną modernizację

w trakcie eksploatacji.

Prototyp A26 ma zostać zwodowany w 2018. Seryjne okrę-

ty mają kosztować ok. 200 mln USD za egzemplarz, czyli kilka

razy mniej niż okręty podwodne oferowane przez stocznie nie-

mieckie. Stocznia może jednak liczyć na zamówienia ekspor-

towe. Wstępne zainteresowanie A26 wyraziła Norwegia.

Artystyczna wizja nowego

szwedzkiego okrętu podwodnego.

Rys. Kockums

Opracowali: Zespół AL „Altair”, Jarosław Malinowski

Nr 100 (2/2010) • OKRĘTY WOJENNE

Wiktor A. Gałynia (Białoruś)

Piękne ujęcie kanonierki Panther wykonane na redzie

Kilonii.

Tekst

Fot. zbiory Anatolij Odajnik

część I

Niemieckie kanonierki typu „Iltis”

Projektowanie i budowa

Do lat 90-tych XIX wieku dzięki sta-

raniom kanclerza Otto Bismarcka ce-

sarstwo niemieckie przekształciło się

w potężne państwo, odgrywające jed-

ną z czołowych ról w Europie. Rów-

nocześnie nastąpiło pewne przeorien-

towanie – blask Weltpolitik oślepił

przywódców Niemiec, którzy zdecydo-

wali, że państwo nie może zadawalać

się już jedynie areną europejską, a po-

winno stać się jedną ze światowych po-

tęg, wymagającą kolonii, światowe-

go rynku, floty wojennej i handlowej,

tak by nikt nie ośmielał się rzucać wy-

zwania ich światowym interesom. Od

tej chwili rozpoczęła się budowa silnej

floty wojennej, a polityka zagraniczna

nastawiła się na zwiększanie wpływów

w Afryce i na Dalekim Wschodzie, do-

kąd w szybkim tempie przenikał nie-

miecki kapitał.

W dniu 6 grudnia 1897 r. niedawno

desygnowany przez cesarza Wilhelma

II na ministra sprawa zagranicznych

książę Bernard Bülow w toku rozpatry-

wania nowego projektu rozbudowy flo-

ty wygłosił z trybuny Reichstagu swo-

ją słynną mowę, przyjętą burzliwymi

oklaskami: „ Niemiec nie można z punk-

tu wykluczać z współzawodnictwa o pa-

nowanie nad innymi państwami, dys-

ponującymi dużymi perspektywami.

Czasy, w których Niemcy ustępowali jed-

nemu sąsiadowi ziemię, a drugiemu mo-

Nie tylko Chiny przyciągały uwa-

gę Niemców. W strefie interesów po-

zostawała również Afryka i wyspy Oce-

anu Spokojnego. Nie sposób zapomnieć

także o państwach południowej i środ-

kowej Ameryki, na które już wcześniej

skierowana była uwaga pruskiej, a póź-

niej i niemieckiej polityki zagranicznej.

Wszystko to powodowało, że niezbęd-

ne okazały się nowe okręty, zdolne do

demonstrowania bandery Cesarstwa,

nie tylko w morskich portach, ale tak-

że na rzecznych farwaterach oddalo-

nych kolonii. Liczne jednostki niemiec-

kiej floty, z których pomocą realizowano

„politykę kanonierek”, zdążyły się już ze-

starzeć i wymagały wymiany, tym bar-

dziej, że w latach poprzednich na Dale-

kim Wschodzie zatonęły niemal od razu

3 niemieckie kanonierki. Adler i Eber

w dniu 16 marca 1889 r. padły ofiarą

tajfunu w atolu Apia na Samoa, a Iltis

zatonął 23 czerwca 1896 w czasie tajfu-

nu na Morzu Żółtym.

Wszystko to spowodowało, że w roku

1897 Wydział Konstrukcyjny opraco-

wał projekt nowej kanonierki. Podsta-

wowym wymogiem było stworzenie jed-

nostki zdolnej do działań na rzekach

Chin, z równoczesnym zachowaniem

dobrej dzielności morskiej. Przy wypor-

ności około 900 t, zwiększonej w sto-

sunku do poprzedników mocy siłow-

ni, zanurzenie nie miało przekraczać

3,6 m. Takie zanurzenie było niezbęd-

rze, pozostawiając sobie niebo, gdzie pa-

nuje czysta teoria – już minęły. Mówiąc

najkrócej, nie chcemy spychać nikogo

w cień, jednak żądamy dla siebie miejsca

pod słońcem… W Azji Wschodniej, po-

dobnie jak i w Indiach Zachodnich bę-

dziemy bronili swoich praw i interesów

zgodnie z tradycją niemieckiej polityki –

bez zbędnej ostrości, ale także i bez sła-

bości ”.

Trzy tygodnie przed powołaniem

Bülowa, 14 listopada 1897 r. eskadra

dowodzona przez kontradm. O. von Di-

derichsa weszła do Zatoki Kiautszou na

wybrzeżu prowincji Szantung i wysa-

dziła desant, zajmując pod byle pretek-

stem niewielką osadę Cingtao. W roku

następnym Niemcy wymusiły na Chi-

nach dzierżawę na okres 99 lat Zato-

ki Cingtao i znacznego sąsiedniego te-

rytorium wraz z pobliskimi wyspami

również koncesję na budowę linii kole-

jowej z Cingtao w głąb kraju wraz z pra-

wem eksploatacji zasobów naturalnych

w 10 kilometrowym pasie wzdłuż no-

wej linii. Dogodne położenie strategicz-

ne, nie zamarzająca zatoka, wspaniały

klimat, obecność na terytorium pro-

wincji Szantung niemal darmowej siły

roboczej i cennych kopalin, w pierw-

szym rzędzie węgla, pozwoliły na szyb-

kie przekształcenie Cingtao w wysunię-

tą placówkę niemieckiego Cesarstwa

i główną bazę jej marynarki wojennej na

Dalekim Wschodzie.

Nr 100 (2/2010) • OKRĘTY WOJENNE

Niemieckie kanonierki typu „Iltis”

Daty budowy

Nazwy pierwotne

Stocznia

Nr stoczn. Poł. stępki Wodowanie W służbie

Iltis

„Ersatz Iltis”

F. Schichau Danzig (Gdańsk)

630

27.11.1897

04.08.1898

01.12.1898

Jaguar

„Ersatz Hyäne” F. Schichau Danzig (Gdańsk)

631

…

19.09.1898

04.04.1899

Tiger

„Ersatz Wolf”

Kaiserliche Werft Danzig (Gdańsk)

...

11.1898

15.08.1899

03.04.1900

Luchs

„Ersatz Habicht” Kaiserliche Werft Danzig (Gdańsk)

...

12.1898

18.10.1899

15.05.1900

Panther

„ A”

Kaiserliche Werft Danzig (Gdańsk)

...

07.1900

01.04.1901

15.03.1902

Eber

„B”

A.G. Vulcan Stettin (Szczecin)

257

1902

06.06.1903

15.09.1903*

* E. Gröner podaje datę ukończenia budowy za datę wejścia do służby.

kanonierek została rozpoczęta pod na-

zwami Ersatz Iltis (to znaczy „zastępu-

jący” Iltisa), Ersatz Hyäne , Ersatz Wolf

i Ersatz Habicht . Dwie ostatnie jednost-

ki serii zamówiono w ramach nowe-

go programu budownictwa okrętowe-

go, w związku, z czym oznaczono je

jako kanonierki „A” i „B”. Przy wodo-

waniu okręty otrzymały tradycyjne dla

swojej klasy nazwy dzikich zwierząt: Il-

tis (Tchórz), Jaguar , Tiger (Tygrys), Luchs

(Ryś), Panther (Pantera) oraz trochę

nie przystającego do tego szeregu Ebe-

ra (Dzik). W składzie niemieckiej ma-

rynarki wojennej już wcześniej pełniły

służbę 3 kanonierki noszące takie na-

zwy – drewniana II klasy Tiger (1860 r.)

typu „Jäger” i stalowe I klasy – Iltis typu

„Wolf” (1878 r.) i Eber (1887 r.).

Kontrakt na budowę kanonierki Er-

satz Iltis otrzymała stocznia Schichau

Danzig (Gdańsk) w marcu 1897 r.

Dla stoczni budującej dla floty przede

wszystkim torpedowce, było to drugie

obok małego krążownika Gefion , za-

mówienie na większą jednostkę. Stępkę

położono 27 listopada 1897 r., a po po-

nad 9 miesiącach, 4 sierpnia następnego

roku, odbyło się wodowanie kanonierki.

Uroczystą przemowę wygłosił dyrektor

stoczni marynarki wojennej w Gdań-

sku – KptzS (pol. kmdr) von Witersheim.

Po zakończeniu prac wykończeniowych

i przejściu prób stoczniowych okręt

przeszedł do Kilonii, gdzie w cesarskiej

stoczni dokonano montażu uzbrojenia.

W sumie budowa kosztowała skarb pań-

stwa sumę 1,497 mln marek.

W ślad za Iltisem , w końcu 1897 – po-

czątku 1898 Schichau rozpoczął pra-

ce przy budowie drugiej kanonierki.

W dniu 19 września 1898 odbyła się

uroczystość wodowania Jaguara . Ojcem

chrzestnym jednostki był nowy dyrektor

stoczni marynarki wojennej w Gdańsku

KptzS von Prittwitz und Gaffron. Koszt

budowy drugiej jednostki serii, jak na-

leżało tego oczekiwać okazał się nieco

mniejszy – 1,462 mln marek.

Kolejne 2 kanonierki budowano

w stoczni marynarki wojennej rów-

nież w Gdańsku, choć już wg zmienio-

nego projektu. Stępkę pod Ersatz Wolf ,

późniejszego Tigera położono w listo-

padzie 1898, a 15 sierpnia 1899 okręt

został wodowany. Ojcem chrzestnym,

podobnie jak to miało miejsce w przy-

ne by okręt mógł dotrzeć rzeką Peiho do

miasta Tiensin 1 . Zewnętrznie kanonierki

przypominały zminiaturyzowaną wersję

małego krążownika. Posiadały kadłub

z dziobnicą w kształcie taranu, wysokim

pokładem dziobowym, charakterystycz-

ną sylwetkę z 2 wysokimi i wąskimi ko-

minami, pochylonymi w kierunku rufy,

a na 2 masztach mogły podnosić rów-

nież ożaglowanie. Typową dla czasu po-

wstania okrętów była siłownia, składają-

ca się z 2 poziomych maszyn parowych

potrójnego rozprężania oraz 4 wodno-

rurkowych kotłów systemu Thornycroft.

W charakterze uzbrojenia artyleryjskie-

go przewidywano 4 szybkostrzelne dzia-

ła kal. 88 mm, zamontowane pojedyn-

czo na dziobie i rufie okrętu, równolegle

do jego osi symetrii.

W czasie, gdy prowadzona była budo-

wa 2 pierwszych kanonierek serii, Wy-

dział Konstrukcyjny dokonał pewnych

zmian w projekcie (projekt 1898 r.).

Dziobnica stała się praktycznie piono-

wa, z niewielkim jedynie nachyleniem,

dzięki czemu zlikwidowano przedział

taranu. Przestarzałe poziome maszyny

parowe zastąpiono bardziej nowocze-

snymi pionowymi. Zamiast dział kal. 88

mm zamontowano, dopiero co przyjęte

na uzbrojenie, szybkostrzelne działa kal.

105 mm o długości lufy 40 kalibrów. Za-

pas węgla zwiększono o 13 t. Wszystko

to razem doprowadziło do wzrostu wy-

porności o w przybliżeniu 50 t.

Ostatnie 2 jednostki przeznaczono

do pełnienia służby na etapach ame-

rykańskich i afrykańskich. W związku

z tym dla poprawy dzielności morskiej

okrętów zwiększono nieco ich wymia-

ry. Większy stał się zapas przewożone-

go paliwa, dzięki czemu zasięg zwięk-

szył się o około 400 Mm w porównaniu

z pierwotnym projektem. Wszystkie te

ulepszenia doprowadziły do wzrostu

wyporności o kolejne 100 t.

Zgodnie z obowiązującym porząd-

kiem, budowa nowych jednostek finan-

sowana była przez Reichstag jako zastą-

pienie zatopionych lub wycofanych ze

składu floty okrętów, w związku z czym

budowa pierwszych 4 „kolonialnych”

1. Peiho – rzeka w Chinach, na której w odległo-

ści 45 km od ujścia znajduje się miasto Tiensin, któ-

re od połowy XIX wieku było jednym z głównych

„otwartych portów” Chin i „wrotami” Pekinu. Głę-

bokość ujścia rzeki w koncu XIX wieku wahała się

między 2,6 a 3,6 m, a przy silnym wietrze od mo-

rza dochodziła do 4 m. U ujścia rzeki znajdowała

się osada Taku.

Kanonierka Tiger krótko przed wodowaniem w stoczni Schichau Danzig, sierpień 1899 roku.

Z tej racji okręt udekorowany girlandami.

Fot. zbiory Herbert Sachse

Nr 100 (2/2010) • OKRĘTY WOJENNE

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: