WYWOŁANIE I UTRWALANIE GŁOSKI r.doc

Wywołanie głoski R

celem tych ćwiczeń jest doprowadzenie do wibracji czubka języka. Rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej tak, aby jego boki dotykały zębów trzonowych, a następnie wysuwanie szerokiego języka.

1.      Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i delikatne żucie.

2.      Układanie szerokiego języka i wykonywanie wdechów i wydechów przy lekko rozchylonych wargach.

3.      Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i unoszenie jego czubka do wałka dziąsłowego.

4.      Liczenie górnych, a następnie dolnych zębów.

5.      Masaż języka przez wysuwanie go i wsuwanie przez lekko zbliżone zęby.

6.      Zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka.

7.      Unoszenie szerokiego języka za górne zęby.

8.      Kląskanie językiem.

9.      Szybkie i delikatne wymawianie dziąsłowych głosek [t] i [d] oraz [t] [d] [n] przy znacznym otwarciu ust.

Ze starszymi dziećmi ćwiczenia te wykonuje się w gabinecie logopedycznym siedząc przed lustrem obok dziecka. Wymagają one przestrzegania następującej kolejności:

a.       logopeda demonstruje ćwiczenie, zachęcając dziecko do obserwacji,

b.      dziecko próbuje wykonać ćwiczenie razem z logopedą,

c.       dziecko próbuje samodzielnie wykonać ćwiczenie, a logopeda obserwuje tę próbę i poprawia - udzielając instrukcji słownej - tylko te elementy ruchu, które zostały wykonane przez dziecko nieprawidłowo.

Zestaw ćwiczeń narządów artykulacyjnych przygotowujących do wywołania głoski [r]

Ćwiczenia języka:

1.    „Sklejanie pierogów” – nagryzanie brzegów języka zębami (masaż) i rozciąganie języka).

2.    „Wyżymaczka” – przeciskanie języka przez maksymalnie zbliżone do siebie zęby.

3.    „Łopatka” – wysuwanie szerokiego języka z buzi nie dotykając zębów.

4.    ”Konik” – kląskanie czubkiem języka o podniebienie twarde (zmiana układu warg jak przy głosce u – i

5.    „Zaczarowane miejsce” – odklejanie czubkiem języka z przedniej części podniebienia twardego chrupki, opłatka, czekolady, nutelli, kropli miodu, itp.

6.    Przytrzymywanie czubkiem języka, ssanie cukierka pudrowego lub naśladowanie.

7.    Zdmuchiwanie skrawka papieru umieszczonego na czubku języka.

8.    „Młotek” – szybkie wypowiadanie głoski [l] dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy.

9.    „Trzepanie dywanów” – szybkie i kilkukrotne uderzanie językiem o górną wargę wybrzmiewając [ly].

10.        „Piosenkarz” – śpiewanie różnych melodii na sylabach, poruszając jedynie językiem – nie brodą, przy szeroko otwartych ustach: la la la, lo lo lo, le le le, lu lu lu, ly ly ly.

11.        Wypowiadanie zbitki sylabowej lalolule najpierw wolno, potem coraz szybciej.

12.        „Chiński język” - wypowiadanie zbitek sylabowych – szybko i kilkakrotnie:

nalapatada, nolopotodo, nelepetede, nuluputudu, nylypytydy.

13. „Traktor” – wielokrotne, coraz szybsze wypowiadanie zbitki bd, a następnie sylab:

bda, bdo, bde, bdu, bdy,
pta, pto, pte, ptu, pty,
bda – pta,
bdo – pto,
bde – pte,
bdu – ptu,
bdy – pty

14.     „Paplanie” – wielokrotne coraz szybsze wypowiadanie:

tedamwa, tat tedat, ente dente, lelum polelum, ble, ble, ble, tla, tlo, tlu

15.        „Karabin maszynowy” - wielokrotne, energiczne wypowiadanie [ttt], [ddd], [td] [tdn] (najpierw wolno, potem coraz szybciej) dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy przy szeroko otwartych ustach, potem sylaby:

te, te, te,
ty, ty, ty,

de, de, de,
dy, dy, dy.

A następnie zbitki sylabowe:
teda – teda,
tede – tede,
tedo – tedo,

tedu – tedu,
tedy – tedy

16.       Wypowiadanie rymowanki - głoska [t] wymawiana w sposób przytępiony, tzn. z językiem na podniebieniu:

Kto to tutaj tak tupie?
To tato tutaj tak tupie.
Ach, tato tutaj tak tupie!

17.  „Piła” - wybrzmiewanie przedłużonego [d] z równoczesnymi energicznymi, poziomymi ruchami palcem po wędzidełku podjęzykowym

18.  „Suszarka” – mocne dmuchanie na czubek języka uniesiony do wałka dziąsłowego, aż do pojawienia się tr

19.  „Zepsuty traktor” – mocne akcentowanie głoski [t] w czasie wybrzmiewania zbitek tll, tll, trl najpierw szeptem, potem głośno

20.  „Mały ptaszek uczy się śpiewać” – powtarzanie sylab szeptem, a następnie głośno:

la, la, la, trla,
lo, lo, lo, trlo,
lu, lu, lu, trlu,
le, le, le, trle,
ly, ly, ly, trly,
li, li, li, trli.

21.  „Śpiew ptaków” – szeptem i głośno wypowiadanie trla, trlo, trle, trlu, trly.

Wyrazy dźwiękonaśladowcze – naśladowanie odgłosów zaczynając od szeptu:
gra na trąbce – tra ta ta, tru tu tu, tre te te,
zepsuty karabin maszynowy – tr tr tr, dr dr dr,
groźny pies – wrr, wrr, wrr,
fruwające ptaki – fru, fru, fru,
ćwierkające wróble – ćwir, ćwir, ćwir,
świnka – chrum, chrum,
zatrzymanie konia – pr, pr,
śpioch – chr, chr, chr,
dzwonek – dryń, dryń,
szorowanie zębów – szuru, szuru,
zapalanie światła – pstryk,
pękający balonik – trach,
wrona – kra, kra,
samochód – brum, brum.

traktor – tur tur tur, tyr tyr tyr, pyr pyr pyr

4

Dobór materiału wyrazowego do ćwiczeń utrwalających wymowę [r]

Ważne i zasadnicze znaczenie ma dobór wyrazów do ćwiczeń logopedycznych. Jest to problem zależny od indywidualnych możliwości i warunków, lecz można zaproponować pewną, optymalną kolejność utrwalania wymowy [r] oraz pogrupować wyrazy do ćwiczeń zależnie od rodzaju zaburzenia. Tak więc w materiale ćwiczeniowym znalazły się wyrazy, w których:

1.    Głoska [r] występuje po spółgłoskach według kolejności: [p, b, t, d, k, g, x, m, f, v, ś, s; z, ś, ź] w nagłosie (na początku) i w śródgłosie (wewnątrz wyrazu);

2.    Głoska [r) występuje w sąsiedztwie samogłosek [a, e, y, u o], które ma znaczenie wówczas, gdy [r] znajduje się w nagłosie wyrazu;

Oprócz głoski [r] występują jej najczęściej spotykane substytucje:

[r] oraz [1], [1'],

[r] oraz [i],

[r] oraz [1] i [j],

[r] oraz [u].

3.      Głoska [r] występuje dwu- lub trzykrotnie:

a.       dwukrotnie [r] oraz [~],

b.      dwukrotnie [r] oraz [l],

c.       dwukrotnie [r],

d.      trzykrotnie [r].

Powtarzanie zdań

Poniższe zdania (lub inne, np. wynikające z sytuacji zabawy) dziecko powtarza za logopedą, a następnie próbuje je powtarzać samodzielnie. Warto nakłonić dziecko, by samo oceniało, czy wybrane zdanie wypowiedziało poprawnie (ćwiczenie autokontroli słuchowej).

Oto wybrane propozycje:

Renata robi pranie. Renia rysuje trójkąt. Renia włożyła czerwony sweter z kapturem. Krysia skrobie rybę. Krysia wyciera taboret. Krysia pokroiła sernik i zrobiła herbatę. Rysio karmi kury. Roman gra na trąbce. Marysia i Mirek wybrali się na urlop w góry. Marta uciera krem. Karol rozbił kryształ. Bronek podarował Krysi bursztynową broszkę. Jurek zbiera resztki deseru. Maryla robi na drutach. Darek gryzie suchary. Robert kroi arbuza. Irek gra w karty z Jurkiem. Stryjek wrócił z Francji. Burmistrz pracuje w ratuszu. Stary zegar wybił czwartą. Grażyna rozlewa oranżadę. Ambroży poleruje lustro. Rózia przebiera ogórki. Martyna kroi mizerię. Wkrótce nastanie wieczór. Rankiem lśni rosa. Rano rozległ się alarm Pracowity Romek rozpoczął trudną pracę. Bronka zrobiła pranie w pralce, a teraz prasuje pelerynę. Roman nosi granatową marynarkę i czerwony krawat. Rybak złowił pstrągi, jesiotry i karpie. Reks ogryza kość i warczy na Mruczka. Mirka uprawia truskawki, paprykę i pomidory. Marta jeździ rowerem po krętych drogach. Gromada wróbli ćwierka nad trawnikiem. Elwira robi na deser krem z truskawkami. Prosiaczek zeżarł górę otrębów. Marysia karmi kury ziarnem. Rafał lubi gruszki i ruskie pierogi. Patryk stroi struny gitary. Mariusz projektuje różne wzory ubrań. Na sekretarzyku stryja stoją stare fotografie. Babcia podarowała Marlenie stare koronki.

Przykładowe wyrazy do ćwiczeń głoski „r” w połączeniach spółgłoskowych.