Mały leksykon warzyw i owoców działających leczniczoLecznicze substancje zawarte w warzywachWiele warzyw i owoców, które spełniają rolę pożywienia, ma ponadto również określone właściwości lecznicze. W niektórych wypadkach potwierdziły to badania naukowe, a w innych przekonanie o tym opiera się bardziej na zebranym doświadczeniu i medycynie ludowej. Najważniejsze z nich opisujemy poniżej.WarzywaPrzedstawiamy je w kolejności alfabetycznej. Gatunki poprzednio omówione jużdostatecznie wyczerpująco wymieniamy jedynie z nazwy, podając przy tym stronę, na której czytelnik znajdzie dotyczący ich tekst.Bakłażan (oberżyna, gruszka miłosna)Warzywo południowoeuropejskie. Jako roślina z rodziny psiankowatych, a więc z dużą zawartością solaniny, nie nadaje się do spożycia na surowo. Jej zielone części są trujące, podobnie jak u spokrewnionego z nią ziemniaka i pomidora. Miąższ bakłażana zawiera substancje czynne obniżające poziom cholesterolu, a ciemnofioletowa, błyszcząca skórka – całą masę kwasów organicznych, dzięki którym spożycie tej rośliny zwiększa wolumen stolca. Bakłażany (ze skórką!) podduszone bez użycia tłuszczu działają pobudzająco na wątrobę i pęcherzyk żółciowy.BóbW botanice nie zalicza się go do roślin strączkowych, lecz do rodzaju wyk (Vicia). W stanie surowym jest lekko trujący, ale gotowanie usuwa tę właściwość. Medycyna ludowa przypisuje mu rolę środka uspokajającego. Wywar z bobu działa odwadniająco.Cykoria sałatowa, cykoria korzeniowaNa rynku znajdują się różne odmiany cykorii:a) cykoria sałatowa: spożywamy liście,b) cykoria korzeniowa biała: spożywamy żółtawe korzenie jako warzywo (stanowi ona uszlachetnioną odmianę cykorii korzeniowej),c) cykoria korzeniowa: zgrubiały korzeń jest po przeróbce używany jako namiastka kawy.Korzenie i liście cykorii zawierają substancję gorzką (intybinę), która działa lekko żółciopędnie. Zwiększa też wytwarzanie soków żołądkowych oraz stymuluje ruchy żołądka i czynności trzustki. Medycyna ludowa zaleca stosowanie cykorii przeciw chorobom skóry.DyniaDynia ma działanie lekko przeczyszczające, jest jednak podawana również przy biegunkach, zasysa bowiem toksyny z jelit. Analogicznie do "dnia jabłek" i "dnia marchewki" zaleca się w takich wypadkach "dzień dyni", w którym za jedyne pożywienie powinien służyć jej duszony miąższ. Medycyna ludowa uznaje miąższ dyni za świetny lek na schorzenia reumatyczne.Fasola niska, fasola tyczkowaZielone i żółte strąki fasoli niskiej (tzw. fasolka szparagowa) zawierają substancje o działaniu łagodnie odwadniającym i oczyszczającym płyny ustrojowe. Ma ona właściwości glukokininy, wspiera bowiem działanie insuliny – hormonu trzustki regulującego poziom cukru we krwi. Może jednak tylko partnerować zawartej w organizmie insulinie – czy to tej produkowanej przez trzustkę, czy też dostarczanej mu w formie zastrzyków.Nie może natomiast zastąpić insuliny w razie braku tego hormonu w organizmie, np. u chorych na cukrzycę.GrochNależy do warzyw strączkowych. Zawiera roślinny środek zapobiegający ciąży, który działa tak jak pigułka antykoncepcyjna. Przypuszcza się, że w Tybecie i w niektórych rejonach Indii liczba ludności utrzymuje się od dwustu lat na tym samym poziomie tylko dlatego, że kobiety jedzą tam nadzwyczaj dużo grochu, co obniża ich płodność w stosunku do kobiet z innych rejonów. Medycyna ludowa uznaje groch, podobnie jak owies, za bardzo dobry środek wzmacniający po przejściu ciężkich chorób.Koper włoskiJako warzywo spożywa się ogonki liściowe. Mają one podobne właściwości jak owoce kopru włoskiego, które są używane jako przyprawa i zioło, działając rozkurczowo, pomagając na wzdęcia i na kaszel oraz pobudzając gruczoły trawienne. W medycynie ludowej stosuje się koper włoski również na bóle głowy spowodowane niedokrwieniem.Melon i arbuzOprócz melonów i arbuzów do grupy tej zaliczamy owoc papai, będący ich dalszym krewnym.1.Wśród melonów rozróżnia się trzy główne odmiany:■melon ananasowy (o gładkiej powierzchni skórki),■melon siatkowaty (o posiatkowanej powierzchni skórki),■kantalup (o prążkowanej powierzchni skórki); jego nazwa pochodzi od miejscowości Cantalupa, znajdującej się pod Rzymem.W medycynie ludowej wykorzystuje się te trzy odmiany do tych samych celów: jako środek odwadniający, przeciw zapar- ciom, hemoroidom i na schorzenia reumatyczne. Melony są stosowane również jako środek przeciwgorączkowy.1.B. Arbuzy mają mniejszą zawartość cukru niż melony (4 g cukru: 8 g cukru w 100 g) i dlatego są bardziej wskazane dla diabetyków. W medycynie ludowej zaleca się je do takich samych celów jak melony.W USA sok z arbuzów jest używany jako środek w pewnych schorzeniach nerek.W kosmetyce arbuzy znajdują podobne zastosowanie jak ogórki. Niektórzy ludzie, nadwrażliwi na kukurbitacyny, nie tolerują zawierających je arbuzów (jak również zawierającej te substancje dyni). Ostatnio stwierdzono, że kukurbitacyny można wyeliminować przez podgrzewanie, przypadki zachorowań nie są więc tak liczne jak dawniej. Jednakże w Ameryce Południowej, gdzie w celu zaspokojenia pragnienia zjada się niejednokrotnie dużo arbuza na raz, nierzadkie są wywołane tym ciężkie dolegliwości układu trawiennego, którym towarzyszą niebezpieczne biegunki.OgórekSok z ogórków jest wypróbowanym środkiem na reumatyzm i artretyzm. Pobudza czynności nerek i wypłukuje substancje trujące. Plasterki ogórka są używane w kosmetyce do odświeżania i uelastyczniania zmęczonej skóry. Medycyna ludowa zaleca jednoczesne zewnętrzne i wewnętrzne stosowanie ogórków na różnego rodzaju świerzbiączki.PapajaJest to dyniowaty owoc melonowca. Jego miąższ zawiera enzym papainę, ułatwiający przemianę białek. Do posiłków mięsnych i rybnych warto więc spożyć jeden owoc papai lub świeżego ananasa, który ma podobne działanie (str. 38). Do celów medycznych (zaburzenia trawienia, leczenie ran) pozyskuje się papainę z soku niedojrzałych owoców. W niektórych krajach (Indie, Brazylia) jada się owoce papai codziennie na śniadanie, aby zapobiec zaparciom.PaprykaPaprykę warzywną (tak samo jak paprykę przyprawową) zaliczamy do roślin psiankowatych, spokrewnionych z bakłażanami i pomidorami. Zielone strąki papryki to nic innego jak przedwcześnie zebrane owoce. Jeśli pozwolić im na osiągnięcie stadium dojrzałości, to sczerwienieją lub zżółkną.W medycynie ludowej wszystkie odmiany papryki są uznawane za środki odmładzające. Zaleca się więc paprykę na wszelkie schorzenia wieku starczego, uważając, że wzmożone jej spożycie jest sposobem na zahamowanie wapnienia tkanek. O charakterystycznym, ostrym smaku papryki decyduje substancja zwana kap- sykainą, która pobudza gruczoły trawienne i korę nadnerczy, co wpływa na ogólne wzmocnienie organizmu.PasternakStarożytni bardzo cenili żółtawobiałe, wrzecionowate korzenie tej rośliny. Była ona w owych czasach jednym z najbardziej rozpowszechnionych warzyw. Począwszy od wieku XI zaczęła być wypierana przez marchewkę. W medycynie ludowej do dziś chętnie zaleca się pasternak z uwagi na jego właściwości uspokajające. Poza tym oczyszcza on krew i działa odwadniająco.Pestki dyniA. Jako środek przeciw tasiemcom. Do kuracji antytasiemcowej potrzebna jest większa ilość nie łuskanych pestek (co najmniej 200 g).Rozgniatamy je w moździerzu lub mielemy w młynku do kawy. Dodajemy mleko oraz miód i robimy papkę, którą dzielimy na dwie porcje i spożywamy rano na pusty żołądek. Sparaliżuje to tasiemca, ale nie zabije go, dlatego po dwóch godzinach należy zażyć olej rycynowy, aby spowodować wydalenie tasiemca, zanim jego paraliż ustąpi. We Francji jest sprzedawany skoncentrowany olej z pestek dyni, który znajduje zastosowanie jako środek przeciw tasiemcom.B. Jako środek przeciw rozpoczynającemu się powiększeniu prostaty (gruczołu krokowego) . Warto tu zauważyć, że mężczyźni z krajów bałkańskich, którzy regularnie żują pestki, bardzo rzadko cierpią na powiększenie gruczołu krokowego.PokrzywaJedna z najpopularniejszych roślin leczniczych. Świeżo zerwane liście i pędy młodej pokrzywy są używane także do celów kulinarnych: przyrządza się z nich sałatki i sok.A oto najważniejsze właściwości lecznicze pokrzywy:■oczyszcza krew i płyny ustrojowe,■odwadnia,■pobudza ogólnie pracę komórek. Zawiera też glukokininę, której funkcje w organizmie zostały opisane w punkcie dotyczącym fasoli. W medycynie ludowej jest stosowana do leczenia reumatyzmu, artretyzmu, chorób skóry i włosów. Nie powinno się jej jednak zalecać matkom karmiącym, ponieważ hamuje wydzielanie mleka.PortulakaJest mięsistym warzywem liściowym o odświeżającym, słonawym smaku. Zawiązki liści są stosowane jako namiastka kaparów. W medycynie ludowej portula- kę (przyrządzaną jak szpinak lub dodawaną do sałatek) aplikuje się w razie obstrukcji.RoszponkaRoślina z rodziny kozłkowatych, daleka krewna kozłka lekarskiego. Medycyna ludowa traktuje roszponkę jako środek oczyszczający krew, pomagający na obstrukcję i zwiększający siły odpornościowe organizmu w razie infekcji.SałataWszystkie odmiany sałaty zawierają substancję czynną, która działa uspokajająco, nasennie i łagodzi ból. W medycynie ludowej wywar z sałaty głowiastej używany bywa do mycia i oczyszczania twarzy przy trądziku.SelerRozróżnia się seler naciowy i korzeniowy. W pierwszym wypadku spożywamy liściastą łodygę, w drugim – bulwę rośliny. W momencie zbiorów seler naciowy jest zielony. Dawniej przechowywano go w ciemności, by uległ wybieleniu. Obecnie pozwala się roślinie na zachowanie jej naturalnego koloru, ponieważ nie traci wówczas witamin.Łodyga selera naciowego może mieć również kolor czerwony lub żółty. Medycyna ludowa często i chętnie sięga po wszystkie odmiany selera. Korzysta się z niego głównie w celu ogólnego wzmocnienia organizmu oraz przy reumatyzmie i artretyzmie. Seler pomaga ponadto w leczeniu chorób błony śluzowej, zapalenia oskrzeli, zapalenia pęcherza moczowego i zapalenia jelit. Od dawna mówi się również o jego pozytywnym wpływie na potencję.SojaJest jednym z najbardziej skoncentrowanych środków spożywczych. Znajduje też wiele zastosowań w medycynie: obniża poziom cholesterolu, zapobiegając wapnieniu tętnic, działa ogólnie wzmacniająco i przyśpiesza rekonwalescencję po chorobach.
d.ceberek