32
1. Religia w życiu ludzkości
DZIEJE JUDAIZMU OD CHRYSTUSA
DO NASZYCH CZASÓW
Zgłębiając na katechizacji Objawienie Boże w Starym Testamencie, tym samym poznajemy dzieje judaizmu w jego pierwszym etapie, który stanowi
_ korzenie chrześcijaństwa: obietn,ice zbawienia, oczekiwanie na Mesjasza i przygotowanie do zbawienia. Od Chrystusa rozchodzą się drogi chrześcijaństwa i judaizmu. Judaizm uznaje Pismo św., ale tylko tę większą część, którą chrześcijanie nazywają (niezbyt słusznie) Starym Testamentem.
Judaizm z czasów Chrystusa opierał się na Piśmie świętym i na ustnej tradycji
rą-binów, która zaczęła się tworzyć już w II _ku przed Chrystusem jako reakcja przeciw wpływom hellenizmu, który niósł ze sobą wierzenia i obyczaje pogańskie. Rozwinął się wówczas szeroki ruch "pobożnych" - chasydów. Z tego ruchu powstały trzy ugrupowania religijne: saduceuszów, faryzeuszów i esseńczyków.
Saduceusze, otwarci na wpływy hellenizmu, przyjmowali tylko Prawo - Torę. 'tt Nie uznawali ustnej tradycji, odrzucali wiarę w życie pozagrobowe, pośmiertne .. kary i nagrody, zmartwychwstanie ciała, istnienie aniołów i ingerencję Boga
w sprawy ludzkie.
j. Faryzeusze, przeciwnicy saduceuszy, zamknięci na obce wpływy, przyjmowali prźekonania odrzucane przez swych an.tagonistów. Wymagali surowego przestrzegania Prawa pisanego (Tory) i tradycyjnego prawa ustnego oraz obyczajów i praktyk wyrosłych ze zwyczajów ludowych. Wysoko cenili komentowanie Biblii dla udostępnienia jej ludowi. Reprezentowali często formalizm kultowy i obyczajowy, czyli drobiazgowe przestrzeganie ustalonych form i przepisów, czasem bez wnikania w ich treść.
') . Esseńczycy byli ugrupowaniem _ cQ_ąkterze religijno-zakonnym (monastycznym). Wyrośli zasadniczo z judaizmu, ale z czasem ulegli obcym wpływom: ciało uważali za więzienie duszy, przyjmowali bezżenność, odrzucali krwawe ofiary, nie wierzyli w zmartwychwstanie ciał. Dobra mieli wspólne. Wysoko cenili czystość rytualną, stąd częste obmycia sakralne. Surowo karali wykroczenia przeciwko obowiązującej karności. Zajmowali się pracą ręczną.
Po zburzeniu Jerozolimy w 70 r. przestały istnieć wymienione ugrupowania (poza faryzejskim) i zniknął kult w świątyni jerozolimskiej. Ośrodkiem judaizmu stało się najpierw miasto Jawne na południe od Jafy, gdzie powstała akademia
Dzieje judaizmu od Chrystusa do naszych czasów
33
rabiniczna. Tam ustalono kanon ksiąg świętych (Starego Testamentu) i odcięto się ostatecznie od chrześcijaństwa. Po klęsce powstania przeciw Rzymianom Szymona Bar Kochby w 135 r. ośrodek judaizmu został przeniesiony do Tyberiady w Galilei, gdzie uściślono skrupulatnie tekst ksiąg biblijnych w języku hebrajskim i przyjęto przekład grecki Biblii dokonany przez Akwilę, a odrzucono tłumaczenie greckie zwane Septuagintą, którym posługiwali się chrześcijanie.
Uczeni żydowscy, zwani rabinami, przez kilka wieków, poczynając od drugiego przed Chrystusem, wyjaśniając Pismo św., tworzyli mnóstwo przepisów religijnych i prawnych zwanych halachami, którą to tradycję ustną około 200 r. po Chrystusie zredagowano w zbiór zwany Miszna. Po powstaniu Miszny rabini w dalszym ciągu komentowali i uzupełniali ją, nie tylko określając religijno-prawne normy postępowania, ale również tworząc haggady, czyli popularne, budujące opowieści, porównania, legendy, nawet informacje historyczne, które były rozwinięciem opisów lub krótkich wypowiedzi biblijnych z praktycznym zastosowaniem moralnym. Materiał ten utrwalono ostatecznie na piśmie najpierw w Palestynie pod koniec IV w. w dziele zwanym Gemara (uzupełnienie) i w wersji dużo obszerniejszej w VI w. w Babilonii pod takim samym tytułem. Miszna i Gemara tworzą Talmud (Pouczenie). Ze względu na dwie wersje Gemary istnieje Talmud palestyński (jerozolimski) i babiloński. Tekst pierwszego zachował się niecałkowicie, a drugi stał się dziełem autorytatywnym dla Żydów ortodoksyjnych na całym świecie.
Od końca IV wieku, po ogłoszeniu chrześcijaństwa religią państwową, głównym centrum judaizmu stały się akademie rabiniczne w Babilonie, gdzie Żydzi mieli dużą autonomię. Przestały one istnieć w XI w. Wtedy ośrodek judaizmu przeniósł się na kilka wieków do Hiszpanii, gdzie usystematyzowano całą treść Talmudu i wszystkie przykazania obowiązujące Żydów.
Po wypędzeniu Żydów z Półwyspu Iberyjskiego, centralne znaczenie zaczął odgrywać judaizm Żydów niemieckich i polskich. W XVI wieku rozwinęły się szkoły rabiniczne w Krakowie i Lublinie. W pierwszej połowie XVIII w. na wschodnich terenach Polski powstał znowu ruch chasydzki jako reakcja przeciwko sztywnemu rytualizmowi i sformalizowaniu życia religijnego wielu wyznawców judaizmu. Chasydzi pod kierownictwem przewodników zwanych cadykami dążyli do bardziej wewnętrznych, często mistycznych przeżyć religijnych. Odcinali się od świata zewnętrznego, przyczyniając się pośrednio do postępującego zacofania mas żydowskich. Chasydzi zostali niemal całkowicie wymordowani w czasie drugiej wojny światowej. Pozostali żyją obecnie w Izraelu i w USA.
W Niemczech w XVIII w. pod wpływem prądów Oświecenia powstał ruch, który domagał się zreformowania przepisów rytualnych i podstaw religii żydowskiej tak, aby ich wypełnianie nie przeszkadzało wyznawcom stać się pełnoprawnymi członkami społeczeństwa, wśród którego mieszkali i pracowali. Zwolennicy reformy uważali judaizm tylko za religię, której nie należy utożsamiać z narodowością. Tę postawę szybko i łatwo przyjęła część żydowskiego
III. Spotkania z Bogiem 3
4. BÓG I CZŁOWIEK W ISLAMIE
W naszym kraju żyje dziś niewielu wyznawców islamu, choć w świecie jest ich ponad pół miliarda, głównie w Afryce i Azji. W ciągu historii nasze kontakty z wyznawcami Allacha (niestety, głównie militarne) były jednak bardzo częste. Walcząc z wojskami muzułmańskimi, kroczącymi na podbój Europy, zdobyliśmy sobie nawet miano "przedmurza chrześcijaństwa". Być może znane ci są przygody Pana Wołodyjowskiego z powieści Henryka Sienkiewicza, gdzie możesz znaleźć i taki fragment:
"Z chwilą, gdy tylko rozwinięto wielką chorągiew proroka i rozwieszono buńczuki na serajowej bramie i wieży seraskieratu, a ulemowie poczęli głosić wojnę świętą, poruszyło się pół Azji i cała północ Afryki. Sam padyszach stanął o wiośnie na kuczunkauryjskim błoniu i jął zgromadzać nie widzianą od dawna w świecie potęgę (...).
Ci wszyscy tkwili teraz orężnie na adrianopolskiej grudzi, modląc się co wieczora o zwycięstwo dla islamu, o zagładę dla krainy, co sama jedna zasłaniała od wieków przed wyznawcami proroka resztę świata (...).
Wzorowy ład i posłuch panowały wśród tych zastępów. Baszowie gięli się, jak trzcina pod wichrem, przed wolą sułtańską, przed nimi gięło się wojsko. Nie zbrakło spyży dla ludzi i stad. Wszystkiego dostarczano nad miarę, wszystkiego w porę. We wzorowym również porządku przechodziły godziny ćwiczeń wojennych, godziny posiłku i modlitwy. W chwilach, gdy muezini poczęli wzywać z pobudowanych naprędce drewnianych wieżyczek na modlitwę, całe wojsko obracało się twarzą ku wschodowi, każdy rozścielał przed sobą skórę lub dywanik i całe wojsko padało, jak jeden człowiek, na kolana. Na widok zaś owego ładu i owych karbów rosły serca w tłumach i dusze napełniały się pewną nadzieją zwycięstwa".
Henryk Sienkiewicz, Pan Wołodyjowski, Lwów 1929, t. 3, rozdz. 9, s. 1l_1l8, 121.
8-ł Jak powstał i rozwijał się islam?
8-ł Czego on uczy?
8-ł Jakie ta religia posiada wartości duchowe i czy jest coś, co może łączyć chrześcijan i muzułma
nów?
1. Powstanie i rozwój islamu
Około roku 570 po n. Chr. w Mekce, w Zachodniej Arabii (dzisiejsza Arabia Saudyjska) przychodzi na świat Muhammad. Imię jego w średniowiecznej Europie
36
I. Religia w życiu ludzkości
zniekształcono na Mahomet, i pod tym imieniem wchodzi do dziejów ludzkich jako założyciel religii islamu.
W tym czasie Arabowie żyją w małych państewkach. Wyznają różne religie pogańskie z wieloma bóstwami. Największą ich świętością jest świątynia Kaaba w Mekce i znajdujący się w niej tak zwany Czarny Kamień (prawdopodobnie meteoryt). Otaczane są one czcią islamu do dzisiaj.
Rodzice Muhammada umierają, gdy jest jeszcze małym dzieckiem, a jego wychowaniem zajmuje się dziadek i stryj. Jako młody człowiek najmuje się do służby u bogatej wdowy po kupcu. Po pewnym czasie owa wdowa, Hadidża, zostaje jego żoną. Ma on wtedy 25 lat. Zajmuje się odtąd sprawami handlowymi i wiele podróżuje jako przewodnik karawan. Nie posiada wykształcenia, prawdopodobnie nawet jest zupełnym analfabetą. Odznacza się jednak bystrą inteligencją, spostrzegawczością i skłonnością do kontemplacji, która otwiera go na świat wartości religijnych. W swoich podróżach i kontaktach styka się z ideami religijnymi żydowskimi i chrześcijańskimi. Niestety, chrześcijaństwo poznaje w postaci wypaczonej i apokryficznej.
Około 40 roku życia Muhammad wycofuje się z życia kupieckiego. Przebywa w grocie góry Hira, niedaleko Mekki i oddaje się modlitwie i rozmyślaniu nad sprawami religijnymi. Czuje się wybranym przez Boga Allacha na proroka Arabów. Twierdzi, że głosi naukę objawioną mu przez Boga za pośrednictwem archanioła Gabriela. Głosząc monoteizm - wiarę w jednego tylko Boga, obok nielicznych zwolenników zdobywa sobie wielu zaciętych wrogów, co zmusza go do przeniesienia się w roku 622 z Mekki do miasta Jatrib, nazwanego później Medyną (tzn. "Miasto proroka"). Wydarzenie to - hidżra (po arabsku: ucieczka) stanowi początek dzisiejszej muzułmańskiej rachuby czasu.
Odtąd nowa wiara zaczyna zdobywać coraz więcej wyznawców. Często przygotowuje drogę i skłania do jej przyjęcia miecz - idea tak zwanej świętej wojny w imię Allacha. W roku śmierci Muharnmada (632 r.) prawie cała Arabia stanowi już siJOłeczność muzułmańską. Sto lat później islam, dzięki zwycięskim podbojom, opanowuje Afrykę Północną i część Hiszpanii, niszcząc w tych krajach prawie doszczętnie bujnie rozwijające się chrześcijaństwo, a w Azji dociera aż do granic Chin i Indii. Kres zwycięskiemu pochodowi wojsk muzułmańskich w Europie kładzie dopiero zwycięstwo Karola Młota pod Poitiers w roku 732.
Ponieważ prorok nie pozostawia po sobie syna, rozpoczynają się walki o urząd kalifa (arab. chalifa - przedstawiciel, reprezentant), który daje wielką władzę polityczną. W ciągu dziejów zmieniają się arabskie rodziny na tronie kalifów jak również miejsce ich rezydowania (Damaszek, Bagdad). W roku 1258 Bagdad zdobywają Mongołowie. Po Mongołach do władzy na wiele wieków dochodzą Turcy. W roku 1453 zdobywają oni Konstantynopol, kładąc kres cesarstwu wschodniorzymskiemu. Turcy ruszają też w roku 1683 na podbój pod sztandarem Allacha reszty Europy. Zostają jednak zatrzymani w tak zwanej odsieczy wiedeńskiej przez zjednoczone wojska pod wodzą króla polskiego Jana III Sobieskiego. Sułtani tureccy pozostają w posiadaniu tytułu kalifa aż do roku 1924,
Bóg i człowiek w islamie
37
kiedy to ostatni z nich zostaje obalony. W naszych czasach obserwujemy znaczne ożywienie aktywności polityczno-religijnej islamu.
2. Wiara islamu
Islam w języku arabskim oznacza poddanie się woli Bożej, przez której pełnienie człowiek wchodzi w stan zbawienia. Pochodne od niego słowo muslim znaczy poddany i stanowi źródłosłów terminu "muzułmanin". Muzułmanie nie lubią nazywania ich mahometanami, gdyż uważają, że to określenie zbyt wywyższa Mahometa, do czego on sam nie dążył, uważając siebie co prawda za największego proroka, ale zarazem za człowieka grzesznego.
Święta księga islamu
...
Świętą księgą islamu je_t Koran, które to słowo znaczy "recytacja" lub "czytanie". Muzułmanie wierzą, że nie jest ona dziełem Mahometa, lecz objawieniem danym przez Allacha, przekazanym tylko za pomocą proroka ludziom. Koran zawiera nie tylko prawdy religijne i zasady moralne, lecz również wszelkiego rodzaju przepisy prawne. Uczy on nawet zwyczajów dobrego zachowania w życiu codziennym i podaje podstawy zasad konstytucji państwa islamskiego.
Początkowo treść głoszonych przez Muhammada objawień była zachowywana w pamięci jego uczniów. Na piśmie Koran został zredagowany około roku 650 w klasycznym języku arabskim. Dzieli się on na 114 sur, czyli rozdziałów, ułożonych w sposób zupełnie przypadkowy od naj dłuższych do najkrótszych. Pierwsza sura, "Otwierająca", stanowi kilka razy dziennie powtarzaną modlitwę rytualną muzułmanina.
Pięć filarów islamu
Religia islamu jest przedstawiona w Koranie jako służba Bogu wyrażana w formie:
- wyznania wiary w jedynego Boga, - modlitwy,
- składania jałmużny,
- postu,
- i pielgrzymki do Mekki.
o wy, którzy wierzycie! Skłaniajcie się
i wybijajcie pokłony!
Czcijcie waszego Pana! Czyńcie dobro!
Być może, będziecie szczęśliwi.
Sura 22, 77
38
Wymienione obowiązki nazywa się często P i ę c i o m a f i l a r a m i i s l a m u. Cztery obowiązują bezwzględnie wszystkich wyznawców, a pielgrzymka do Mekki warunkowo, wtedy gdy zaistnieją możliwości jej odbycia raz w życiu.
o Bogu w Koranie
Przeczytaj kilka wybranych fragmentów z Koranu. Jakiego Boga nam ukazuje? Czy i ty, jako chrześcijanin, mógłbyś tak wyrażać się o Bogu, którego poznajesz na katechezie, a nawet podobnie modlić się do Niego?
W imię Boga Miłosiernego, Litościwego!
Chwała Bogu, Panu światów,
Miłosiernemu, Litościwemu,
Królowi Dnia Sądu!
Ciebie czcimy i Ciebie prosimy o pomoc.
Prowadź nas drogą prostą,
drogą tych, których obdarzyłeś dobrodziejstwami, na których nie jesteś zagniewany,
i którzy nie błądzą.
Sura l, Otwierająca - Patiha
Bóg wasz - Bóg Jeden!
nie ma boga, jak tylko On,
39
Miłosierny, Litościwy!
Sura 2, 163
Mów:
On - Bóg Jeden,
Bóg Wiekuisty!
Nie zrodził i nie został zrodzony! Nikt Jemu nie jest równy!
Sura 112, 1-4
Koran wymienia dziewięćdziesiąt dziewięć najpiękniejszych imion Allacha, które stanowią Jego istotne przymioty. Prawdopodobnie dostrzegłeś, jak bliski jest nasz obraz Boga temu, jaki jawi się z kart Koranu. Ale są też i istotne różnice. Koran nigdy nie nazywa Boga Ojcem, a ludzi dziećmi Bożymi. Stosunek między Bogiem i człowiekiem jest w islamie tylko stosunkiem między Panem i Jego stworzeniami, Jego sługami. Oczywiście, nie ma też w islamie nauki o Trójcy Świętej.
o człowieku i zbawieniu w Koranie
A jak Koran przedstawia człowieka i jego stosunek do Boga? Zwróć na to
uwagę, czytając znów kilka wybranych fragmentów ze świętej księgi islamu:
Zaprawdę, stworzyliśmy człowieka w udręce!
Sura 90, 4
Stworzyliśmy człowieka
w najpiękniejszej postaci.
Sura 95, 4
O człowieku!
Cóż ciebie zwiodło względem twego Pana,
Szlachetnego!
Tego. który ciebie stworzył
i ukształtował cię harmonijnie.
i wymierzył proporcjonalnie
- ułożył cię w takiej postaci, w jakiej chciał!
Sura 82, 6-8
Bóg zabiera dusze w chwili śmierci.
Sura 39, 42
O ludzie!
"Y potrzebujecie Boga,
A Bóg jest bogaty, Godny Chwały!
Jeśli On zechce,
to was zabierze, a sprowadzi nowe stworzenie.
Sura 35, 15-16
Bóg zna dobrze to. co się znajduje w piersiach!
Sura 3, 154
40
l. Religia w życiu ludzkości
W dniu, kiedy przyjdzie każda dusza,
przytaczając dowody dla własnej obrony,
każdej duszy zostanie w pełni zapłacone
za to, co ona uczyniła,
i nikt nie dozna niesprawiedliwości.
Sura 16, III
Znów z pewnością dostrzegłeś wiele wspólnego między nauką Koranu a naszą
wiarą.
Celem człowieka jest powrót do Boga, który swymi odwiecznymi wyrokami opatrzności prowadzi ludzi do siebie, do zbawienia. Na końcu świata będzie powszechne zmartwychwstanie ludzi w swoich ciałach, które Koran nazywa drugim stworzeniem (Sura 30, 11). Koran w sposób obrazowy przedstawia życie zbawionych i życie potępionych. Ukazuje barwny i zmysłowy obraz raju, będący udoskonaleniem stosunków panujących w życiu ziemskim, z którego usunięto nieszczęścia i cierpienia, a spotęgowano do szczytu doznania przyjemne. Szczęśliwość wieczna ma również polegać na uczestniczeniu w chwale Bożej i bliskiej łączności z Bogiem.
On powie:
Zakosztujcie więc kary
za to, że nie wierzyliście!
(Sura 6, 30)
l w dniu Zmartwychwstania,
zostaną wam w pełni dane nagrody. A ten, kto zostanie odsunięty od ognia i wprowadzony do Ogrodu,
ten osiągnął szczęście.
Bo życie tego świata,
to tylko złudne używanie.
(Sura 3, 185)
Najcięższym grzechem w islamie jest odrzucenie nauki objawionej w Koranie, a szczególnie wiary w jednego Boga. Za ten grzech nie ma przebaczenia ze strony Boga. Natomiast inne grzechy mogą być przebaczone, jeśli człowiek za nie żałuje i czyni pokutę. Usprawiedliwiony jest człowiek na podstawie wyznania wiary, przynależności do wspólnoty muzułmanów i zachowywania przepisów islamu. Sprawiedliwość Boga jest jeszcze łagodzona przez Jego miłosierdzie.
Koran opowiada w swojej własnej wersji niektóre wydarzenia i treści Pisma świętego. Mówi np. o pierwotnym przymierzu między Bogiem i ludźmi, o wielu postaciach biblijnych, jak Abraham, Mojżesz, Jan Chrzciciel, Jezus syn Maryi. Różnią się one jednak znacznie od biblijnych. Islam jest ukazany w Koranie jako powrót do jedynej, prawdziwej i autentycznej religii, jaką Bóg objawił na początku pierwszym ludziom, a którą w ciągu wieków zniekształciła, a nawet zniszczyła złość ludzka.
Alazet