arbitraz.pdf

VII. Rozstrzyganie sporów na arenie międzynarodowej

1.Wstęp

2.Sposoby rozstrzygania sporów

3.Arbitraż – rodzaje i postępowanie w międzynarodowym arbitrażu handlowym

4.Postępowanie przed sadem arbitrażowym

5.Najważniejsze akty prawne związane z międzynarodowym arbitrażem handlowym

W kontaktach z partnerami zagranicznymi zdarza się, że stosunki nie układają się należycie.

Często dochodzi do spraw spornych (powstałych nie zawsze z winy kontrahenta), które przeszkadzają

w zrealizowaniu kontraktu. W stosunkach handlowych podstawą sporu mogą być:

⇒ nieporozumienia co do interpretacji spisanych w kontrakcie warunków prawnych,

⇒ nieporozumienia co do interpretacji postanowień umowy,

⇒ nie ustosunkowanie się jednej ze stron do reklamacji,

⇒ nie przestrzegania postanowień umowy,

⇒ nie respektowanie kar umownych nałożonych przez sądy powszechne, itd.

Nasuwają się pytania, jak takie sytuacje rozwiązywać, do czego się odnosić (akty prawne, umowy

międzynarodowe), jakie prawo przyjąć za właściwe i wiele innych technicznych (jak taki proces

przeprowadzić) mogących pomóc w rozwiązaniu konfliktu.

Przy rozwiązywaniu jakichkolwiek sporów będziemy mieli do czynienia z trzema grupami spraw.

Po pierwsze staniemy przed problemem wyboru, jakie przepisy z uwagi na ich „moc” należy

zastosować. W handlu zagranicznym przyjęte jest, iż spór rozstrzyga się wg praw (w kolejności

stosowania):

a) normy prawa bezwzględnie obowiązującego – ogólne normy prawne, powszechnie

stosowane w danym kraju tj. kodeks celny, prawo handlowe, kpc (kodeks postępowania

cywilnego) i inne.

b) postanowienia umowy

c) zwyczaj handlowy

d) normy prawa dyspozytywnego czyli względnie obowiązującego

Kolejna bardzo istotna kwestia to ustalenie prawa właściwego dla rozpatrywania ewentualnych

sporów. Istnieją tu trzy możliwości:

a) umieszcza się w umowie klauzulę tzw. kl. prorogacyjną czyli klauzulę zawierającą określenie

kraju, wg którego spory lub spór będą rozstrzygane (prorogacja - umowa, w której strony

poddają istniejący między nimi spór pod rozstrzygnięcie innego sądu niż ten, który byłby

miejscowo właściwy). Strony stosują prawo kraju trzeciego w związku z tym, że stosowania

prawa kraju jednego z kontrahentów stawia drugiego w gorszej sytuacji. Np. Polska często

stosuje w międzynarodowych stosunkach handlowych prawo szwajcarskie.

b) druga możliwość to jest zastosowanie prawa kolizyjnego - jest to prawo, które wskazuje

system prawny właściwy dla rozstrzygnięcia danej sprawy. W Polsce głównym źródłem

prawa kolizyjnego jest ustawa z 1965 roku o „Prawie prywatnym międzynarodowym”.

Krajowe prawo kolizyjne nie obowiązuje wtedy, gdy dany kraj ma umowę międzynarodową

dotyczącą prawa kolizyjnego (umowy handlowe międzypaństwowe) i dany spór dotyczy

stron tej umowy. Wynika to z nadrzędności prawa międzynarodowego nad prawem

krajowym.

c) trzecia grupa spraw to sprawy dotyczące sposobu rozstrzygania sporów. Sposoby te mogą

być określone w klauzuli np. arbitrażowej zawartej w kontrakcie, która określa formy regulacji

sporu albo w aneksie do umowy lub poprzez oświadczenie woli stron w formie pisemnej.

Sposoby rozstrzygania sporów

Ogólnie rzecz biorąc możemy wyróżnić trzy rodzaje sposobów rozstrzygania sporów:

Po pierwsze spór można rozwiązać „układowo” w drodze bezpośredniego porozumienia

osiągniętego pomiędzy partnerami kontraktu. Jest to taka sytuacja, w której strony starają się w

sposób najmniej konfliktowy załatwić tę sporną sprawę. Podpisują np. ugodę, w której ustalają

ewentualne należności, procenty lub inne formy zadośćuczynienia. Jest to najtańsza forma

rozstrzygania sporów.

Spór może być rozwiązany poprzez orzeczenie sądu powszechnego (państwowego) w kraju

określonym w umowie. Z taką sytuacją kontrahenci mają do czynienia wtedy, gdy nie przewidzą

sytuacji o ewentualnej sytuacji konfliktowej i nie będzie zawarte odpowiednia klauzula dotycząca

rozstrzygania sporów w umowie. Pominiecie jej w kontrakcie stawia strony wobec konieczności

wszczęcia normalnego postępowania sądowego , z reguły przed sądem państwowym w państwie

siedziby kontrahenta. Zazwyczaj wiąże się z tym wiele trudności.

Trzeci rodzaj rozstrzygania sporów to rozwiązywanie poprzez orzeczenia sądów

arbitrażowych. Ten sposób ze względu na swą szybkość i nieduże koszty jest preferowany przy

obrocie w handlu zagranicznym. Rozstrzyganie sporu drogą arbitrażu warunkuje zawarcie

odpowiedniej klauzuli w umowie kontraktowej między partnerami, która mówi, że w razie zaistnienia

jakiejś spornej sytuacji sprawa poddana będzie pod rozstrzygnięcie określonego w umowie sądu –

sądu arbitrażowego.

Najbardziej popularną formą rozstrzygania sporów na arenie światowej stał się w ostatnich

latach międzynarodowy arbitraż handlowy ( international commercial arbitration ). W praktyce i szeroko

dostępnej literaturze utarło się nazywanie międzynarodowego arbitrażu handlowego sądownictwem

polubownym. Dlatego w dalszej części opracowania te zwroty traktowane są jako synonimy.

Sądownictwo polubowne uznawane jest za sąd niepaństwowy, który powołany jest za zgodą

stron do rozstrzygnięcia ich sporu wyrokiem. Wyrok ten będzie miał moc prawną równą z wyrokiem

sądu państwowego i będzie respektowany przez strony bez możliwości odwołania się do wyższej

instancji.

Międzynarodowy arbitraż handlowy można scharakteryzować w trzech słowach „szybkie, tanie

i ostateczne” rozstrzyganie sporów pomiędzy kupcami. Ta bardzo popularna we współczesnym

świecie forma rozwiązywania konfliktów ma wiele zalet, które ułatwiają życie kontrahentom.

Sądownictwo polubowne jest dużo prostsze od rozstrzygania sporów przed sądem państwowym.

Prowadzenie procesu przed sądem państwowym z punktu widzenia kontrahenta związane jest z

wieloma trudnościami i ryzykiem. Dla przykładu wymienić można kilka najistotniejszych:

• konieczność prowadzenia procesu wg nieznanej procedury i w obcym języku oraz

konieczność tłumaczenia wszystkich przedkładanych w procesie dokumentów, w praktyce

oznacza to oddanie się w ręce zagranicznego adwokata, który nie zawsze jest

zainteresowanym szybkim zakończeniem procesu.

• wieloinstancyjność, czasochłonność, wysokie koszty i formalistyka postępowania przed

sądem, a więc często przeciągania postępowania przez przeciwnika procesowego w każdej

instancji.

• nie zawsze dobra orientacja sędziów państwowych w problematyce handlu

międzynarodowego, a nierzadko skłonność do faworyzowania stron procesowych

pochodzących z własnych krajów.

• naturalna skłonność sędziów państwowych do rozumowania w systemie prawnym

własnego kraju co nie zawsze odpowiada potrzebom międzynarodowego obrotu handlowego.

• poważny koszt prowadzenia procesu przed zagranicznym sądem państwowym.

• na ogół ograniczona możliwość przymusowego wykonania wyroku sądu państwowego

poza państwem jego wydania, zobowiązań międzypaństwowych w tym przedmiocie jest

bardzo niewiele.

Są to oczywiście nie wszystkie trudności jakie mogą napotkać kontrahenci dając spór do

rozstrzygnięcia przed sadem państwowym.

Jakie natomiast przesłanki przemawiają za tym, aby oddać rozstrzygnąć spór drogą polubowną przed

sądem arbitrażowym. Oto kilka z nich:

a) „sądownictwo polubowne rozwinęło się w nadziei włączenie do rozstrzygania sporów znawców

życia gospodarczego, a w szczególności ekspertów z zakresu handlu międzynarodowego;

b) środowiska handlowe dążą do uzyskania przez strony sporu wpływu na skład sądu – umożliwia

to arbitraż, ponieważ sama strony decydują o tym, kto zostanie powołany przez nie do pełnienia

roli arbitra w sprawie;

c) strony mają nie tylko wpływ na skład sądu arbitrażowego, ale i na jego procedury – w

większości systemów prawnych zezwala się stronom na określenie trybu postępowania przed

sądem arbitrażowym;

d) od sądownictwa arbitrażowego można oczekiwać szybszego i mniej sformalizowanego niż w

sądownictwie państwowym rozstrzygania sporów;

e) do arbitrażu świat gospodarczy przyciągany jest także dzięki kameralności postępowania,

ponieważ procesy arbitrażowe odbywają się bez publiczności, postępowanie pozbawione jest

formalizacji i prowadzone w atmosferze z reguły bardziej bezpośredniej niż w sądzie

państwowym oraz w języku lub językach uzgodnionych przez strony;

f) koszty postępowanie w arbitrażu są na ogół niższe, głównie dzięki krótszemu cyklowi

procesowemu;

g) arbitraż orzeka biorąc pod uwagę wolę stron wyrażoną w umowie, a także zwyczaje handlowe,

co przyczynia się do zasadności stosowania;

h) system konwencji międzynarodowych zapewnia przymusowe wykonanie orzeczeń sądów

arbitrażowych w ponad 140 krajach.”

Widać wyraźnie dlaczego arbitraż międzynarodowy jest tak popularny. Kontrahentom zależy na

szybkim, tanim i jednoinstancyjnym załatwieniu sprawy. W zależności od tego jak bardzo kontrahenci

chcą sami decydować o przebiegu całego procesu, mają możliwość wyboru rodzaju arbitrażu.

Generalnie rzecz biorąc międzynarodowy arbitraż handlowy może przyjmować formy:

1. arbitraż ad hoc

2. arbitraż instytucjonalny

3. arbitraż administrowany

W przypadku arbitrażu ad hoc strony poddają spór tworzonemu dorywczo - ad hoc - sądowi

polubownemu, do rozpoznania jednej, konkretnej sprawy. Jego misja kończy się wraz z wydaniem

wyroku. Strony mają swobodę wybory arbitrów oraz mogą określić tryb postępowania sądu. Jednak w

praktyce ustalanie takich zasad jest trudne. Można więc powołać się na opracowane przez instytucje

międzynarodowe regulaminy arbitraży ad hoc.

W drugim przypadku strony poddają spór do rozstrzygnięcia stałej instytucji arbitrażowej .

Może to być instytucja, dla której prowadzenie sądu jest tylko jedną z pełnionych funkcji (np. izby

gospodarcze, izby przemysłowo-handlowe). Instytucja taka poza tym, że dysponuje osobami

posiadającymi kwalifikacje do wykonywania funkcji arbitra, zapewnia ponadto infrastrukturę

administracyjną. Każdy taki sąd ma ustanowiony przez siebie regulamin do którego strony muszą się

dostosować.

Trzecim rodzajem jest arbitraż administrowany, który łączy w sobie cechy dwóch powyższych

form. Polega na tym, że stałe sądy arbitrażowe lub inne instytucje, proponują stronom pomoc

administracyjną i usługi w zakresie obsługi sekretarskiej. Innymi słowy, użyczają swojego zaplecza

techniczno-organizacyjnego dla sądu tworzonego ad hoc.

Sąd arbitrażowy

Sąd arbitrażowy jest instytucją prawną, autoryzowaną i nadzorowaną przez państwo. Orzeczenia

sądów arbitrażowych są zgłaszane do sądów powszechnych, gdzie zatwierdza się ich zgodność z

obowiązującym prawem państwowym, rejestruje i nadaje „tytuł wykonawczy” (klauzulę wykonalności).

Dopiero wówczas jest możliwe wyegzekwowanie od opornych kontrahentów orzeczenia sądu

arbitrażowego.

Arbitraż może być (ze względu na przedmiot sprawy):

powszechny – tzn. taki, gdy wypowiada się w sprawach spornych wynikających ze

stosunku prawnego między stronami lub orzeka o istnieniu prawa podmiotowego

między stronami’

kwalifikujący – zadaniem jego jest orzekanie o jakości dostarczanych towarów.

Może to być robione nie tylko na arenie międzynarodowej, ale także w ramach

danego kraju.

Ważniejszy jest charakter podmiotowy sądu arbitrażowego. Podział ten został już podany

powyżej, na sądy stałe (tzw. instytucjonalne) i doraźne (tzw. ad hoc).

Co do charakteru prawnego nie ma istotnej różnicy pomiędzy tymi dwoma formami

sądownictwa polubownego. Istotne są natomiast różnice praktyczne.

Sąd arbitrażowy formowany ad hoc dla rozstrzygnięcia jednego tylko, konkretnie już

zaistniałego sporu nie dysponuje aparatem administracyjnym i biurowym, nie ma do dyspozycji lokalu

ani też specjalnie dostosowanego do działania tego sądu regulaminu. Toteż rozpoznawanie sporu

przez arbitraż ad hoc jest z reguły dłuższe i bardziej kosztowne. Z tego też powodu w

międzynarodowych stosunkach handlowych można zauważyć tendencje do korzystania raczej z

arbitrażu instytucjonalnego. Nie należy oczywiście od razu eliminować arbitrażu typu ad hoc. Oto kilka

cennych rad opisanych przez Tadeusza Szurskiego prezesa Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie

Gospodarczej w Warszawie:

„...Uzgadniając w kontrakcie arbitraż „ad hoc”, powołać się należy na regulamin arbitrażowy

UNCITRAL (wyjaśnienie w tekście poniżej). Wybór arbitrażu ad hoc, a nie stałej instytucji arbitrażowej,

ma swoje korzystne i mniej korzystne strony.

Umawiając się na sąd arbitrażowy ad hoc, bez jednoczesnego powołania regulaminu

UNCITRAL (lub innego), trzeba się liczyć z tym, że sąd arbitrażowy będzie musiał być powołany i

będzie prowadził postępowanie stosownie do przepisów ustanowione przez prawo państwa-miejsca

arbitrażu, a także że (jeśli kontrahenci nie umówią się inaczej) organem właściwym do mianowania

arbitrów będzie odpowiedni sąd tego państwa... .

... W związku z tym, że honoraria arbitrów nie są limitowane żadnymi taryfami i mogą być z arbitrami

negocjowane, strony mają możliwość powołania na arbitrów specjalistów o niezaprzeczalnej

światowej renomie. Wysokość honorariów żądanych przez tej klasy arbitrów może znacznie

przekraczać honoraria arbitrażowe wynikające z taryf opłat, jakie przewidują stałe instytucje

arbitrażowe. Stąd też w międzynarodowych stosunkach handlowych arbitraże ad hoc powoływane są

przede wszystkim w sprawach bardzo skomplikowanych i o wysokiej wartości przedmiotu sporu.”

Kolejną niewątpliwie ujemną stroną arbitrażu ad hoc jest brak aparatu administracyjnego.

Organ administracyjny czuwałby nad terminowością i prawidłowością przebiegu całego postępowania

arbitrażowego, co przy braku dobrej woli choćby jednego arbitra znacznie wpływa na przeciąganie się

całego procesu arbitrażowego.

W niektórych przypadkach przedsiębiorstwa nie mogą uniknąć wyrażenia zgody na arbitraż ad

hoc. Następuje to najczęściej na żądanie zagranicznego partnera, który przywiązuje do tego znaczącą

wagę obawiając się, że instytucjonalny sąd arbitrażowy nie może gwarantować pełnego obiektywizmu.

Dlatego „słabszy” kontrahent nie ma innej możliwości tylko musi się zgodzić na warunki partnera

zagranicznego i przystać na arbitraż ad hoc.

Postępowanie przed sądem arbitrażowym

Postępowanie przed sądem arbitrażowym jest uzależnione od tego na jaki typ arbitrażu się

zdecydujemy. Będzie to wynikało z klauzuli arbitrażowej zawartej w kontrakcie. Nie ma specjalnej

formuły na treść klauzuli arbitrażowej. Natomiast powinno z niej jasno wynikać, jakie lub jakiego

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: