Piotr Burliński
Wykłady
z
Farmakologii
GRAJEK®
CZĘŚĆ I. – FARMAKOLOGIA OGÓLNA
Farmakologia - Nauka o środkach leczniczych (lekach) i ich działaniu na organizm (pharmakon – lek; logos – nauka)
Zadania farmakologii:
- poszukiwanie nowych leków
- poznanie mechanizmu działania leków
- ustalenie wskazań leczniczych i przeciwwskazań
- ustalenie racjonalnego dawkowania leków
- ustalenie toksyczności i działań nieporządanych leków
Działy farmakologii:
- farmakodynamika – zajmuje się efektami działania leków i innych substancji chemicznych na organizm, mechanizmami tego działania oraz strukturami wrażliwymi na te działania;
- farmakokinetyka – bada szybkość procesów wchłaniania leków, ich dystrybucji i eliminacji z organizmu;
- farmakoterapia – zajmuje się zastosowaniem leczniczym leków
- Farmakologia kliniczna – zajmuje się metodami badania i działania leków na zdrowy i chory organizm oraz ich praktycznym zastosowaniem
- farmakogenetyka – zajmuje się wpływem czynników dziedzicznych na działanie leków
- farmakologia rozwojowa – określa wpływ działania leku na organizm w zależności od wieku
- receptura – nauka o postaciach leków, ich zapisywaniu i sposobach sporządzania
- toksykologia – nauka o truciznach
Lek (środek leczniczy) – pierwiastek, związek chemiczny, związek pochodzenia naturalnego lub otrzymany syntetycznie przygotowany w odpowiedniej postaci i przeznaczony do stosowania w leczeniu i profilaktyce chorób oraz diagnostyce;
Surowiec farmaceutyczny – pierwiastek, związek chemiczny, związek pochodzenia naturalnego lub otrzymany syntetycznie służący do produkcji leków;
Trucizna – każda substancja (także lek), która wprowadzona do organizmu, w odpowiednio dużej dawce, powoduje zaburzenia czynności fizjologicznych (chorobę), a nawet śmierć;
Nazewnictwo leków:
a) nazwa chemiczna – kwas 2-(acetyloksy)-benzoesowy
b) nazwa międzynarodowa – acidum acetylosalicylicum (ustalana przez Międzynarodową Komisję Nomenklaturową; kwas acetylosalicylowy – nazwa polska, ustalana przez Polską Komisję Towarzystwa Farmaceutycznego)
c) nazwa handlowa – Aspirin C; Alka-Seltzer; Polopiryna; Calcipiryna; Polopiryna C
Podział leków:
A. Ze względu na zastosowanie
- leki stosowane w medycynie ludzkiej
- leki stosowane w medycynie weterynaryjnej
B. Ze względu na zastosowany surowiec farmaceutyczny
- lek oryginalny – zawiera nową substancję leczniczą stosowaną po raz pierwszy
- lek odtwórczy – lek produkowany z wykorzystaniem znanej substancji czynnej
C. Ze względu na źródło farmaceutycznego pochodzenia
- leki gotowe (preparaty farmaceutycznej) – leki wytwarzane z określonego surowca farmaceutycznego, w określonej formie recepturowej, zazwyczaj masowo, przez uprawnionego producenta
- leki recepturowe (magistralne) – leki każdorazowo sporządzane indywidualnie przez farmaceutę (ex tempore), w aptece, ściśle według przepisów farmakopealnych lub ordynacji lekarza
- leki galenowe (maści, mieszanki, napary, odwary, pudry, roztwory, zawiesiny)
- leki nowogalenowe (kapsułki, kapsułki z mikrotabletkami, tabletki dojelitowe, wyciągi tkankowe)
D. Ze względu na zawartość substancji czynnych
- leki proste
- leki złożone
E. Ze względu na charakter i miejsce działania
- leki o działaniu ogólnym
- leki o działaniu miejscowym
F. Ze względu na MRL
- rozporządzenie Komisji UE nr 2377/90
Aneks I – substancje farmakologiczne, dla których zostały wyznaczone najwyższe dopuszczalne pozostałości
Aneks II – leki, dla których nie jest konieczne wyznaczanie MRL (tzw. substancje bezpieczne)
Aneks III – substancje farmakologiczne, dla których przyjęto tymczasowe wartości MRL (do 5 lat)
Aneks IV – leki wycofane ze stosowania u zwierząt żywnościowych; brak możliwości wyznaczenia MRL, ponieważ każda pozostałość stanowi zagrożenie dla zdrowia człowieka (np. związki o działaniu rakotwórczym)
MRL – maximum residue limit – najwyższa dopuszczalna pozostałość
ADI – acceptable daily intake – akceptowane dzienne pobranie określonej substancji
NOEL
ADI = ---------- mg/kg; μg/kg
SF
NOEL – no observe effect level – poziom, przy którym nie stwierdza się objawów szkodliwego działania
SF – safety factor – współczynnik bezpieczeństwa
MIC – microbial inhibition concentration
Dzienny wskaźnik spożycia:
Mięśnie – 300g Wątroba – 100g Nerki – 50g
Tłuszcz – 50 g Jaja – 100g Mleko – 1.5l
Kodeks Żywnościowy FAO / WHO
Komitet ds. Pozostałości Leków Weterynaryjnych
Połączony Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additive – JEFTA)
Europejska Agencja Oceny Leków – European Agency for the Evaluation of Medical Products – EMEA
Komitet ds. Leków Weterynaryjnych – Committee for Veterinary Medicinal Products – CUMP
Polska – ustawa z 1970r (pozostałości antybiotyków – „opcja zerowa”)
Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych
Okres karencji – czas, w którym dochodzi do całkowitej lub prawie zupełnej eliminacji leku z organizmu zwierzęcego
Rodzaje dawek:
- lecznicza (dosis curativa s.therapeutica) – widoczne są zauważalne efekty lecznicze
- toksyczna (dosis toxica)
- śmiertelna (dosis letalis)
LD5 – 5% zwierząt padło
LD50 – 50% zwierząt padło
LD100(99) – 100%(99%) zwierząt padło
- jednorazowa (pro dosi)
- dobowa (pro die) - dawka jednorazowa może być dawką dobową
- podprogowa (dosis subminimalis)
- progowa / minimalna (dosis minimalis) - spowoduje uchwytny efekt działania
- lecznicza (dosis curativa, therapeutica)
- maksymalna (dosis maximalis)
- nasycająca (uderzeniowa) - ilość leku którą podajemy jednorazowo, by uzyskać wysokie stężenie; np. sulfonamidy – pierwsze 2 dawki podajemy 2-3 krotnie wyższe, zaś następne są o połowę niższe; dawkę uderzeniową stosuje się w przypadku leków o dużym powinowactwie do białek
- podtrzymująca
- próbna - gdy występuje podejrzenie o uczulenie; przykładem jest próba tuberkulinowa
- homeopatyczna - nieskończenie mała dawka leku
- efektywna (dosis effectiva) – ED50
Okresy działania leków
1. okres utajenia (latencji) – zależy od drogi podania, postaci leku
2. całkowity czas działania leczniczego
Rodzaje leczenia:
- przyczynowe (etioterapeutyczne) – np. chemioterapeutyki przy zakażeniu bakteryjnym
- objawowe (symptomatyczne) – np. lek przeciwkaszlowy przy infekcji układu oddechowego
Metody leczenia objawowego
- homeopatyczna (similia similibus curantur – podobne leczy się podobnym)
- allopatyczna (contraria contraribus curantur – przciwne leczy się przeciwnym)
- ośrodkowe lub obwodowe
- miejscowelub ogólne (resorbcyjne)
- wybiórcze lub niewybiórcze
- bezpośrednie (pierwotne) lub pośrednie (wtórne)
- dodatkowe lub uboczne
Efekt farmakologiczny – zmiana czynności komórki, narządu bądź całego organizmu pod wpływem leku; bardzo małe dawki (dosis subminimalis) nie wywołują uchwytnego działania, ale w miarę zwiększania dawki pojawia się uchwytny efekt – dosis minimalis; dalsze zwiększenie dawki powoduje coraz większy efekt przy czym w pewnym zakresie dawek, działanie farmakologiczne jest proporcjonalne do logarytmu dawki (stężenia); w miarę zwiększania dawki efekt farmakologiczny może zmieniać się jakościowo, tzn. czynność komórki, narządu lub organizmu może ulec początkowo pobudzeniu, następnie podrażnieniu, zahamowaniu, a w końcu porażeniu; zależy od dawki lub stężenia jeżeli chcemy wzmożyć efekt zwrotnie to zwiększamy dawkę 10 krotnie;
Aktywność leku – właściwość wyzwalania określonego efektu, wynika ona z powinowactwa do receptora, np. jeśli lek A wywiera taki sam efekt w dawce mniejszej niż lek B, to stwierdzamy, że ma większą aktywność; efekt końcowy jest taki sam, dawka leku A jest mniejsza niż leku B;
Intensywność działania leku – właściwość wyzwalania maksymalnego efektu określonej wielkości, np. jeśli lek A w maksymalnej dawce jest w stanie wywołać większy efekt maksymalny niż lek B w najwyższej dawce, to stwierdzamy, że ma większą intensywność działania; intensywność działania leku wynika z tzw. wewnętrznej aktywności leku;
Aktywność wewnętrzna leku – zdolność do wywoływania reakcji fizjologicznej o natężeniu względnym do działania naturalnego mediatora chemicznego (np. pilokarpina i arekolina oraz acetylocholina); im wyższa aktywność wewnętrzna leku przy jednocześnie dużym powinowactwie do receptora, tym silniejsze i bardziej wybiórcze działanie; duże powinowactwo leku do receptora przy braku wewnętrznej aktywności powodują blokadę receptora;
Wskaźnik leczniczy (index therapeuticum) – stosunek między dawką bezpieczną, działającą skutecznie a dawką mogącą wywołać nieporządne objawy toksyczne; informuje jak duży jest przedział pomiędzy leczniczym a toksycznym działaniem leku
DL50 DL25 DL0.1
Wskaźnik leczniczy= ------- lub ------- lub --------
DE50 DE25 DE0.99
Miejsca wchłaniania leków:
- skóra
- płuca
- błona śluzowa jamy ustnej
- błona śluzowa żołądka
...
piotrek347