kapitan-czart-przygody-cyrana-de-bergerac.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

LOUIS GALLET

Kapitan Czart. Przygody Cyrana

de Bergerac

ł.  



O późnym wieczorze¹ jednego z dni paźǳiernikowych tysiąc sześćset pięćǳiesiątego

pierwszego roku z bramy zamku Fougerolles, w prowincji Perigord, wymknął się jeź-

ǳiec i pocwałował drogą biegnącą wzdłuż rzeki Dordogne.

Ostry wiatr zacinał go jak biczem po twarzy, podróżny wszakże nic sobie z tego nie

czynił. Wytrzymywał odważnie natarcia burzy i krzepko a prosto usadowiony w siodle

przeǳierał się naprzód jak błędny rycerz unieruchomiony w swej zbroi.

Niejeden, wiǳąc go o tej porze i w taką niepogodę na droǳe prawie nieuczęszczanej,

pomyślałby, że to zbieg jakiś i hultaj na cuǳy worek dybiący.

W rzeczywistości jednak człowiek ten ani ukrywał się przed nikim, ani też na niczyją

krzywdę nie czyhał.

Po goǳinie drogi jeźǳiec skręcił z gościńca na dość wąską ścieżkę pomięǳy dwoma

wzgórzami. Po obu jej stronach rosły gęste krzaki jałowca i tarniny, nie brakło też drzew

do połowy z liści ogołoconych. Jeźǳiec zwolnił biegu i zacinając batem gałęzie zwieszające

mu się nad głową, głosem czystym, choć niemiłosiernie fałszywym, zaśpiewał następującą

piosenkę, która wówczas była jeszcze wielką nowością.

Opłakana to jest dola

Nie mieć zdrowia i pienięǳy,

Lecz gdy biedak zdrów i wesół,

Jest bogaczem mimo nęǳy…

Za Luwr mi poddasze stanie,

Z płaszcza mam strój i posłanie.

Nie znam, garǳąc bogactw marą,

Co to przed złoǳiejem trwoga;

Pułap jest moją kotarą,

A materacem — podłoga!

Wydobywszy się z ciasnego przesmyku, śpiewak znalazł się tuż na brzegu rzeki, przy

droǳe holowniczej, która zawieść go miała prosto do przewozu, naprzeciw wioski Saint-

-Sernin.

Spoza szańca wzgórz wysunął się właśnie księżyc.

Przy niepewnym jego świetle podróżny dostrzegł o kilka kroków przed sobą stojącego

nieruchomo człowieka.

W rękach tego człowieka błysnęła lufa muszkietu.

W chwili gdy jeźǳiec, zdający się lekceważyć to spotkanie, znalazł się o dwa kroki od

nieznajomego, tamten zagroǳił mu drogę.

— Litości, wspaniały szlachcicu! — zawołał głosem żebrzącym.

¹ o pny ieczorze — ǳiś: późnym wieczorem.

— Hola! — odparł jeźǳiec, przedrwiwając. — Zdaje mi się, kochanku, że coś za

ciężko obładowałeś się jak na żebraka!

I końcem bata uderzył go po muszkiecie.

— Drogi nie są teraz bezpieczne, jasny panie! — zauważył tamten, tłumacząc się.

— Ba, toć chyba nie masz nic do stracenia!

— Przeciwnie!

Po tym niespoǳiewanym słowie, które jakby nieumyślnie z ust mu wybiegło, ozwała

się ponownie prośba, ale tym razem utrzymana w tonie szyderskiej² pogróżki.

— Litości, wspaniały szlachcicu!

— Do kroćset! Sąǳić by można, że żądasz raczej kieski albo życia!

— Jeśli waćpan wolisz, niech i tak bęǳie!

I muszkiet, szybkim ruchem uniesiony, znalazł się przy piersiach podróżnego.

— Ha, ha, argumenty twoje są barǳo przekonywające! — zaśmiał się ten ostatni. —

Ale poczekaj cokolwiek.

W tej chwili odtrącił broń, zeskoczył z siodła i chwycił opryszka za gardło.

Trzymał go tak czas pewien, a gdy spostrzegł, że w tym potężnym uścisku dusić się

zaczyna, i że z bezwładnej ręki muszkiet mu już wypadł, puścił gardło, a ujął ręce i z całej

siły jął chłostać go batem po plecach.

Nigdy jeszcze najleniwszy i najkrnąbrniejszy chłopiec z bakalarni³ nie otrzymał tak

energicznego upomnienia.

Zbój osunął się na kolana i błagać zaczął zmiłowania.

— Mógłbym ci łeb roztrzaskać, gdybym był w pasji, lub też zapęǳić cię do Fouge-

rolles, aby cię tam obwieszono — mówił szlachcic. — ǲiękuj diabłu, swemu orędow-

nikowi, że cię tym razem puszczę na wolność. Jednak raǳę ci, błaźnie, przypatrz mi się

dobrze, abyś brał nogi za pas, ile razy spotkasz mnie i poznasz. Inaczej za nic nie ręczę!

Opryszek, nie wstając z kolan, podniósł na swego zwycięzcę czarne, przenikliwe oczy

i płomień nienawiści zabłysnął w jego źrenicach, gdy przy bladym świetle księżyca roz-

poznał szyǳącą twarz podróżnego. Podróżny nie zaniedbał ze swej strony zapisać sobie

w pamięci ohydnych rysów hultaja, przez które przezierała w tej chwili tłumiona wście-

kłość w połączeniu z przemagającym ją bólem.

— Poznam cię, jasny panie — mruknął wreszcie ǳiwnym głosem. — Pozwól mi

teraz odejść.

Podczas gdy fałszywy żebrak dźwigał się z ziemi, rozcierając obite boki, podróżny

podniósł upuszczony muszkiet, ujął go za koniec lu i wykręciwszy nim kilka młyńców

w powietrzu, cisnął z rozmachem w rzekę.

Zrobiwszy to, dosiadł konia i odjechał galopem, pozostawiając napastnika ogłupio-

nego tą osobliwą przygodą. Stanąwszy u przewozu, huknął na przewoźników i w ǳiesięć

minut później cwałował już wzdłuż lewego brzegu rzeki.

Uniósł się w strzemionach i wytężył wzrok ku Saint-Sernin.

W najwyższym z domów sioła⁴ płonęło światło, z komina zaś buchał dym rudawy,

dym kuchenny, którego widok przywołał na usta jeźdźca uśmiech zadowolenia.

Był to dom Jakuba Szablistego. Człowiek jednak, co nosił to imię wojownicze, rasę

żołnierską ujawniające, zerwał z przodków swych rzemiosłem. Szablisty zajmował poko-

jowe stanowisko proboszcza.

Atletyczne członki duchownego wykreślały się energicznie pod ciasną sutanną, twarz

jego mięsistą, czerstwą, otaczał wieniec czarnego, kęǳierzawego zarostu, miał on minę

pewną siebie, głos donośny, siłę i zwinność lwa, mimo to wszystko było jednak widoczne,

że jest łagodny i prosty jak ǳiecię.

Podczas gdy podróżny przewoził się na promie, proboszcz, wyszedłszy do kuchni,

napęǳał do pośpiechu swą gospodynię uwĳającą się przy garnkach i rondlach.

— Joanno, już ósma! — powtarzał niecierpliwie. — Joanno, nie zdążysz ze szczupa-

kiem! Sawiniusz za kwadrans już tu być powinien.

— Słyszałam już to, słyszałam… Nie ma o co gwałtować… — mamrotała gniewnie

gospodyni. — Szlachcic może trochę poczekać… ǳiura w niebie przez to się nie zrobi…

² zyderi — ǳiś: szyderczy.

³ aaarnia — tu: szkoła; por.: aaarz : daw. nauczyciel.

⁴ ioo — wieś.

  Kapitan Czart. Przygody Cyrana de Bergerac



A w końcu — dodała głośniej, z ruchem zniecierpliwienia — oświadczam jegomości, że

czy tak, czy owak, nie podam na stół, dopóki wszystko nie bęǳie zrobione jak się patrzy…

Ironiczny ukłon zakończył tę przemowę, po której wysłuchaniu ksiąǳ Jakub, prze-

świadczony o swej niższości, opuścił głowę na piersi i drobnym kroczkiem podreptał do

jadalni.

Stół był nakryty. Buǳący uszanowanie rząd butelek wychylał omszone główki z kre-

densu. Aby baterii tej dosięgnąć, nie trzeba było wstawać z miejsca, wystarczało rękę za

siebie wyciągnąć. Brakło jedynie gościa.

Zegar na wieży wiejskiego kościółka wybił kwadrans na ǳiewiątą⁵. Jakby w odpo-

wieǳi zadźwięczał szarpnięty silnie ǳwonek u drzwi wejściowych.

— To on! — wykrzyknął proboszcz.

Pobiegł do drzwi, otworzył je na całą szerokość i rzucił się w objęcia przybyłego.

— Na mękę i śmierć Zbawiciela! — zawołał ten ostatni, pozwalając ocałowywać⁶

sobie policzki — twoja wieczerza, mój bracie, jest pyszną rzeczą na ǳisiejszą zawieruchę!

Z kuchni twej zalatuje zapaszek truﬂi i ǳiczyzny, który sprawia prawǳiwą oskomę i daje

przeczucie prawǳiwie rajskich rozkoszy.

— Siadajmy do stołu, kochany Sawiniuszu! — odrzekł lakonicznie ksiąǳ, odgadując

stan tego żołądka podnieconego długą jazdą.

Zdjął z ramion gościa płaszcz, rozwiesił go przed ogniem płonącym wesoło na ko-

minku i grzmiącym głosem oznajmił Joannie, że tylko na nią oczekują.

Szlachcic zasiadł wówczas naprzeciw proboszcza i obaj biesiadnicy zabrali się żwawo

do należytego uczczenia przygotowanych przez gospodynię potraw, nie szczęǳąc sobie

wzajem przyjacielskich wynurzeń. Sawiniusz i Jakub byli braćmi mlecznymi, kochali się

jednak jak bracia roǳeni.

— Posłuchaj — odezwał się nagle przybysz, zatapiając nóż w pasztecie aż czarnym od

truﬂi perigorǳkich. — Nie przybyłem do ciebie wyłącznie na wieczerzę. Mam pomówić

z tobą o sprawach wielkiej wagi.

— Jestem do usług twych — odrzekł ksiąǳ. — Odczytawszy list twój, zaraz domy-

śliłem się, że musiało zajść coś ważnego. Mów zatem.

— Odłóżmy to do wetów, a teraz, jeśliś łaskaw, przysuń mi tego szczupaka, który ma

pozór tak czcigodny.

— Jest to, mój kochany Sawiniuszu, triumf mojej Joanny. Nieczęsto jada się taką

rybę.

— Do licha! Czyżby należała ona do istot bajecznych?

— Bynajmniej. Jest to szczupak jednooki z jeziora Fonta, którego proboszcz tamtejszy

przysłał mi na uczczenie kochanego gościa.

— Cudownie! Jednooki czy dwuoki, smakuje przewybornie, a te grzyby z białym

winem czynią go prawǳiwie boską potrawą!

Uczta zakończyła się wesoło. Ale zaledwie Joanna zdjęła obrus i postawiła na sto-

le butelkę likieru z Armagnac oraz przyniosła na błyszczącej metalowej tacce dwa małe

kieliszki, Sawiniusz od razu spoważniał.

Przełknął kilka kropli starego likieru, po czym, wspierając się o stół łokciami i zata-

piając przenikliwe spojrzenie w oczach przyjaciela, rzekł:

— Czy pozwolisz, Jakubie, abyśmy pomówili teraz o sprawach poważnych?



Proboszcz skinął głową na znak przyzwolenia, a twarz jego przybrała ten sam wyraz uro-

czysty, co twarz gościa.

— Przysiągłeś mi kiedyś, Jakubie — zaczął ten ostatni — że bęǳiesz szczęśliwy,

oddając w potrzebie życie swe na moje usługi.

— Rozporząǳaj nim, przyjacielu. Każdej chwili gotów jestem dotrzymać owej przy-

sięgi.

Ręka szlachcica wyciągnęła się w stronę księǳa, który ścisnął ją tak krzepko, że Sa-

winiusz nie mógł powstrzymać się od uwagi:

⁵ adran na ieit — piętnaście minut po ósmej; kwadrans po ósmej.

⁶ ocaoya — ǳiś: obcałowywać.

  Kapitan Czart. Przygody Cyrana de Bergerac



— Do licha! Oto dłoń, która nie puści łatwo tego, czego strzec się podjęła!

I ruchem wykwintnym otrząsnął bolące palce.

— Masz zatem do powierzenia jakiś depozyt? — zapytał ksiąǳ Szablisty.

— Depozyt drogocenny, którego w potrzebie wypadnie bronić z zaciętością smoka

strzegącego zaklętych skarbów.

Oczy Jakuba zapłonęły. W milczeniu wskazał młoǳieńcowi długi rapier wiszący

w ciemnym kącie izby.

— Roǳinna pamiątka — rzekł z naciskiem. — Umiem jeszcze jako tako z nią się

obchoǳić.

— Ho, ho, pamiętam dobrze, jakie pyszne lekcje szermierki odbierałem od ciebie,

gdyśmy jeszcze obaj byli ǳieciakami! Ach, jaka szkoda, że i ty również nie zostałeś żoł-

nierzem!

— Bóg powołał mnie do czego innego — odrzekł ksiąǳ, spuszczając oczy, w których

zamigotała błyskawica. — Mów dalej, Sawiniuszu.

Szlachcic zdawał się przez chwilę namyślać.

— Wolałbym — podjął wreszcie z wolna — wolałbym ci oszczęǳić trudów i niebez-

pieczeństw przywiązanych do tego zadania, ale… gǳie znajdę duszę tak ǳielną i prawą jak

twoja? Gǳie znajdę serce równie szlachetne i godne zaufania, które by przyjęło powie-

rzoną sobie tajemnicę, nie wglądając, jakie jej źródło i co w sobie zawiera? W podobnej

okoliczności mogłem myśleć tylko o tobie.

— Jestem ci za to wǳięczny, Sawiniuszu.

— Posłuchaj zatem. Zlecenie, którym pragnę cię obarczyć, ja sam otrzymałem od

kogoś innego, komu przysiągłem, że je przeprowaǳę pomyślnie. Nieobce ci moje życie,

oddane w zupełności burzom losowym i przygodom. ǲiś, jutro lub pojutrze kula czyjaś

położyć mnie może trupem albo pchnięcie czyjejś szpady zapłaci mi od razu za wszystkie

pchnięcia, jakie inni ode mnie dostali.

— Niech ci je Bóg przebaczy! — szepnął pobożnie proboszcz.

— Otóż — ciągnął Sawiniusz — z moją śmiercią depozyt, który przyjąłem, wpadnie

w ręce obce, może obojętne, a może, co gorsza, takie, którym zależeć bęǳie na jego

posiadaniu. Przypadku tego lękam się, a ty jedynie możesz mnie od niego zabezpieczyć,

wspomagając mnie rozumem swym i siłą. Gdy już co do tego będę upewniony, niech co

chce ǳieje się ze mną, nic mnie już los osobisty nie obchoǳi. Umrę spokojny wieǳąc,

że ty mnie zastąpisz.

— Czy choǳi o testament? — zagadnął proboszcz, zǳiwiony wstępem tak uroczy-

stym.

Szlachcic uśmiechnął się.

— Testament! Mój testament!… Alboż myśli się o testamentach, nosząc całe mienie

przy sobie, za przykładem ﬁlozofa Biasa?…

— Cóż to więc takiego?

— Już ci powieǳiałem. Spełniam zlecenie dane mi przez inną osobę.

Jakub Szablisty zwrócił na przyjaciela wzrok ciekawy i pytający.

Sawiniusz zrozumiał milczące żądanie. Z kieszeni kaana wydostał złożony pergamin,

owinięty w zielony jedwab, z wielką pieczęcią, która musiała być świeżo odciśnięta, zala-

tywał bowiem od niej jeszcze ostry zapach wosku. Arkusz ten nie nosił żadnego napisu,

pieczęć nie była opatrzona żadnym herbem. Widniały na niej tylko dwie litery C i B,

ǳiwacznie ze sobą splecione, na tle posianym gwiazdami.

Z pierwszego zatem wejrzenia tajemniczy pergamin niczego nie wyjaśniał zacieka-

wionemu proboszczowi z Saint-Sernin.

Sawiniusz podsunął dokument pod oczy przyjaciela i dotykając palcem pieczęci, rzekł:

— Jakubie! W tej kopercie zamyka się przyszłość pewnego człowieka, los całej roǳiny,

rozwiązanie tajemnicy życia lub śmierci.

— Daj go — wyrzekł z mocą proboszcz.

Wyciągnął rękę i wziął cenny dokument.

— A teraz — Sawiniusz przy tych słowach powstał — posłuchaj, drogi Jakubie, czego

od ciebie wymagam. Zatrzymasz ten pakiet u siebie aż do dnia, w którym albo ja sam

upomnę się o niego, albo też dowiesz się na pewno, że umarłem.

— A w tym ostatnim wypadku? — zapytał Szablisty ze wzruszeniem.

  Kapitan Czart. Przygody Cyrana de Bergerac



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: