Kniaź_Patiomkin.doc

Kraków 1906. —

Nakładem Księgarni D. E. Friedleina.

Rysunek art. Stefana Filipkiewicza. —

Czcionkami Drukarni Literackiej, pod zarządem L. K. Górskiego

pociemniał. Was to już nie widzą. Ale mi za to wschodzą jakieś krwawe ogromne stepy, — wodospady zielone jak gaj, — fontanny, w których pełno jest pereł, — a teraz — o! leci jakiś deszcz, gdzie każda kropla jest to miłość.

FELDWEBEL  (śmieje się) :

Isz ty jaki — to na ten deszcz i bez parasola lubo!

MASZYNISTA RJEŚNICZENKO:

Mówcie dalej Mitienko! Słuchamy was, a czyja dusza leży jak świnia pod niechlujnym parasolem rządu — to niech tam czeka sądu!

FELDWEBEL:

Oho!!...

MITIENKO:

Ten mrok pełen maszyn mieni się mi jak cerkiew w nabożeństwie nocnem — i te stalowe machiny krzyczą — wyją jakąś ogromną pieśń.

WAKULINCZUK:

Słyszałem ją wśród lodów na zamarzłym okręcie: lody pękały tej nocy, strasznej, polarnej, długiej jak wieczność! Nasz okręt, uwięziony w lodach, miał wypłynąć. Huk przeraźliwy łamiących się brył zdał się nam wszystkim piosenką wyzwolenia.

FELDWEBEL  (ukazując na Mitienkę) :

Znak że oślepnie niezadługo; — nachodzą go sny!

MAJTEK I:

Matka Boska Iwierska go wyratuje! (Śmiech urągliwy kilku majtków.)

MAJTEK II:

Nie wyratuje nikt! Ta gdzie? Z cerkwi kamień zleci — zabije go, jak i cegła ze zwyczajnego domu lub kula z więzienia. Jeden mus wszędzie. Nazywa się to — kiedy świeca grzeje, kiedy mróz ziębi, kiedy wicher dmie...

FELDWEBEL:

Kiedy naczelnik bije, kiedy ty chlapiesz wódkę —

(Majtkowie śmieją się.)

MAJTEK III:

Wielkie mnóstwo jest tych musów.

MAJTEK II:

Załgałem się, wybaczcie, jedna siła. Ale jaka, nie pojmę jeszcze dokładnie. Ot, czerep nierozwinięty.

MAJTEK IV (do Mitienki) :

Na mnie teraz, wujaszku, będzie kolej oślepnąć!

MITIENKO:

Czemu tak?

MAJTEK IV:

Niechaj wydechną te czudowiszcza! Rozmawiałem na warcie z zamkniętym Sidorowym i mnie na rok przysądzili — w drodze łaski — tu do tego piekła, nie licząc ośmiu lat służby flotowej.

MITIENKO:

No nic, wrócisz, — jeszcze będziesz pracował na roli, — wrócisz Bóg da, — ożenisz się i będziesz żył śpiewając!

MAJTEK IV  (płacze): 

Ja już żonaty i u mnie dzieciątko zostało — rok miało, gdy mnie wzięto na tę przeklętą niewolę, — a teraz mu już trzeci roczek poszedł będzie miał dziewiąty gdy wrócę...

FELDWEBEL:

Nie padaj duchem! Będziesz miał co opowiadać o życiu, żeś za piecem nie siedział.

MAJTEK III:

Właśnie, że za piecem, — tylko w którym niema kaszy ani bab.

(Śmieją się)

MAJTEK IV:

A jeszcze ziemliak, sukin syn! Dwanaście wiorst od naszej wsi mieszka.

FELDWEBEL:

Kto taki?

MAJTEK IV:

A unter oficer, który wydał mnie!

FELDWEBEL:

Ciszej ty, czort!

MITIENKO:

On tobie nie tylko ziemliak, lecz i brat!

MAJTEK IV:

Jaki on mnie brat — wilk jemu brat z Briańskich lasów!

MITIENKO:

Jakto jaki? Przecież my wszyscy dzieci jednego Ojca Niebieskiego!

MAJTEK IV  (ponuro): 

Wszyscy — ale nie wszyscy! Czudowiszcza przeklęte!

MITIENKO:

Nie klnij brzydko.

MAJTEK IV:

Ta kogo szanować — oficera? który nas okrada na jedzeniu? Popatrzycie, jakie nam przywiózł leguminy Makarow, a mięso zgniłe. Ja myślę, że i sam jastrząb stierwiatnik nie chciałby

go dziobnąć. Na pudzie ukradł rubla — a pudów dwieście — ot i rachunek. My wymrzemy na cholerę., ale im co? My dla nich nie ludzie — też zgniłe mięso!

MAJTEK I (śpiewa i gra na bałałajce):

Pójdę ja tajnie na wiejskie mogiły —

do mogiłki mej matki ja piersią przypadną —

o matko rodzona — jakie życie zdradne —

dusza moja zatruta i głazem zgniecione są me ramiona

i oczy Demona w myśl mą się wświeciły!

RJESNICZENKO:

Nie pora serce szczypać, jak struny na bałałajce. Pamiętajcie cośmy uradzili na masowej — nas czterystu — i co ta kobieta towarzysz mówiła, że jedna noc stworzyła w nas ludzi.

FELDWEBEL

Ha, ha, ludzi tworzyć — to potrafimy!

MAJTEK I:

Ta nie o tem mowa, Wasilu Stiepanowiczu!

FELDWEBEL (ostro):

Nie ucz mię, boś dureń. Ja powiem wam anegdot!

Przychodzi na popa zdający seminarist, — mężczyzna duży, mocarny. Nu, egzamin! Pytają go to i tamto. Milczy jak ryba.

WAKULINCZUK:

Jak ryba? Z wyjątkiem makreli, która czasem też wydaje głos nie w porę!

FELDWEBEL:

Nareszcie przychodzi zapytanie: wszechmoc Boska — co to jest? Milczy jak Wakulinczuk, kiedy dostał od kapitana po żuchwie!

WAKULINCZUK:

No tak! dostał i przemilczał. Armaty też milczą, do czasu.

FELDWEBEL:

Ale na to żebyś przemówił, armato, trzeba cię dobrze już nabić z tyłu.

— No — poddaje nauczyciel — człowieka ty stworzyć możesz?

— Mogu! —

Ot tobie i raz! Nauczyciele przecierają szkła, nosy wycierają, widzą chłop mocny — nie wątpią.

— No — poddaje jeden dobry — a konia ty stworzyć możesz?

— Nie próbował! (Marynarze śmieją się.)

RJESNICZENKO:

Głupota jedna, Wasilu Stiepanowiczu, i wstyd.

FELDWEBEL:

Co?

RJESNICZENKO:

Zabawiasz głupstwami, a tu dzieło ważne — święte!

FELDWEBEL:

Jak przyjdzie do czego — ja gotów; ja mam teżuszy i oczy — wiem, co się gotuje w Rosyi... Niech-no zrzucę, tęczapkę., to będą mógł myśleć, ale teraz — wara, milcz! Ruki po szwam! Nikaks niet! Słuszaju-ś! I toczno tak, wasze Błagorodie.

MAJTEK IV:

Z jednej świni cztery szynki zawsze wykroisz. "

FELDWEBEL (groźnie):

Kto powiedział?

(Milczenie i śmiech.)

Wy nie zarywajcie ze mną, prachwosty! Ja przysięgał CariuOjcu, ja znam świętość służby i pierwszego, kto się ośmieli — ja bagnetem przedziurawię aż do kiszek, pojęli?

WAKULINCZUK (cicho):

Co to znaczy, Tiszewskij? Przysięgaliście nam współdziałać i porwać za sobą żołnierzy.

FELDWEBEL (też cicho):

Tu są szpiedzy. Tak muszę. A karku swego z wami na szubienicy dawać też nie myślę.

WAKULINCZUK:

Bądźcie łaskawi na górę...

FELDWEBEL:

Ja starszy! Ja gwizdnę i zawołam straż!

RJESNICZENKO:

Nie, ja tu starszy. Proszę wyjść. My tu równi a nam nie trzeba świstawek, bo piec jest napalony i tam łaźnia gotowa!

FELDWEBEL (cofa się): Żołnierze, marynarze — w stroj!

(Kilku formuje się.)

A ty Matiuszenko, ty Kuriłow!

MATIUSZENKO:

Słuchaj, Wasilu Stiepanowiczu, nie męcz ty nas, —

wiesz, że służba katorżna i trzeba choć z kim, choć kiedy słowo ludzkie — nie kazionne — zamienić. Siedź i ty z nami, tyś srogi, ale dobry — znamy cię.

FELDWEBEL:

Piecem mi grozicie, wy tacy? Znam i ja was. Ja przysięgał. Macie we mnie wroga. Kto wiemy — ze mną marsz!

MATIUSZENKO:

Nie zatrzymujemy.

(Feldwebel wychodzi z kilku marynarzami.)

Serwatka się wylała!

[podwójny odstęp]

(Po chwili.)

WAKULINCZUK:

Bieda  nasza końca niema! Bieda jest jak śnieżne pola. — Pomnicie wieś zimą, — te chaty małe z poczerniałej słomy, przywalone górami śniegu — i wokoło takie morze białe, śnieżne! W chałupie dym wypala oczy — zimno — jeść niema — i głodny położysz się znów spać. Małe pacholę musisz lecieć z bosemi nogami trzy wiorsty do szkoły, gdzie uczą ciebie, bijąc i uszy targając, — uczą imion carskich, imion kuzynów domu carskiego, wszystkich książąt i frejlin. Uczą starosłowiańskiej azbuki na ogłupienie twoje. I nauczywszy się, wyjdziesz znów na tę bezbrzeżną równinę — nad zamarzła rzekę — zacznie ci się w oczach ćmić niebo czarne — a z dalekiego lasu wilki wyją i biegniesz — biegniesz — do chaty. Krótka radość! Tam co? Piekło, dym — bat'ko pijany, matka przędzie po ciemku, zalewając się łzami, — bat'ko do niej zabiera się przy wszystkich dzieciach — strach patrzeć, a cielę na piecu beczy za mlekiem, prosięta wybierają na podłodze obierajmy, smród — i wtedy robi się jasno, bracia, że jest tylko jedna rzecz biała — ten śnieg, skrzący czarem śmiertelnym na wszystkich, aby posnęli.

MATIUSZENKO:

Nie tak, bracik! Gdy okna będą duże w chacie, rozszerzą się ściany i wyższy pułap; — gdy na ścianach nie tylko

obrazy ugodników świętych, którzy zasuszyli się w pieczarach, ale i malowidło, jak wygląda ziemia i jakie są drzewa niosące owoc i  jacy wielcy dobrzy ludzie oświecili nasz zwierzęcy mrok, a w oknie kwiaty, a dom duży i izby dwie albo trzy, — wtedy ludzie wyrosną w myślach po pracy nad ziemią — aż tam, gdzie świecą słońce i gwiazdy!

MAJTKOWIE:

Nie rozumiemy ciebie, mów prościej.

MATIUSZENKO:

No więc tak: na kominie z dymnikiem ogień się jarzy i dymu niema; — herbatę pijesz, a przy tobie dzieci twe czyste, umyte i mądre. I wróciłeś z pracy wielkiej, pracy ciężkiej, pracy świętej, gdzie nikt ciebie nie pędził, nie bił, jeno słońce nad tobą świeciło i taka radość wielka błogosławiąca wszystkiemu!

MAJTKOWIE:

Pojęliśmy! Cóż nam czynić?

MATIUSZENKO.

Jutro w lasach Tendry ogólny wiec marynarzy. Nie pohańbimy dzieła, pomnijcie bracia, że nasz "Kniaź" więcej znaczy, niż cała eskadra. Pomnijcie też, że miał on sławę złą reakcyjnego okrętu. I dotąd wszak zarząd rewolucyi jest na "Czerwonej Kati".

MAJTKOWIE:

Wstyd "Kniaziowi", żeby Katia wodziła jego sterem (śmieją się).

WAKULINCZUK:

Będziemy mieli czasu dość zęby szczerzyć, gdy nam śmierć wykrzywi twarze.

MAJTKOWIE:

Nam?

WAKULINCZUK:

Nie, myślałem ogólnie. Człowiek jest roślina bagnista, życie — moczar cuchnący, dusza — to smutne czarne jezioro pod ziemią, o którem mówią bajki.

MATIUSZENKO:

Co będzie z oficerami?

...