27. STYL MIĘDZYNARODOWY OKOŁO 1400 R.:
Cechy artystyczne i terminologia sztuki około 1400.
Geneza stylu międzynarodowego i mechanizmy uniwersalizmu około 1400.
Złotnictwo i miniatorstwo paryskie ok. 1400.
III styl czeski w malarstwie środkowoeuropejskim.
Krąg Pięknych Madonn.
Mistrz Tyńskiej Kalwarii – schyłkowe zjawisko w sztuce czeskiej 1 połowy XV wieku.
Język formalny sztuki europejskiej ok.1400r. odznaczał się wyjątkową jednolitością. Styl międzynarodowy ogarnął niemal całą Europę w ciągu 60/70 lat. Sztuka pojmowana w duchu tego stylu przekroczyła granice państwowe i stanowiła na znacznym obszarze Europy zjawisko jednorodne. Styl ten czasowo sytuuje się między dwiema wielkimi epokami stylowymi- gotykiem i renesansem, trwa jeszcze wówczas, gdy na terenie Italii pojawiają się zaczątki renesansu. Twórcy wyzwolili się spod pieczy mecenatu kościelnego, pracowali na własną rękę lub dla dworów. Duża skala migracji artystów i dzieł sztuki. Również wzorniki stały się dużo bardziej indywidualne i niezależne, same w sobie zaczęły stanowić wartość artystyczną.
CECHY ARTYSTYCZNE
GOTYK MIĘDZYNARODOWY TO STYL LINEARNY I DEKORACYJNY, DĄŻĄCY DO IDEALIZACJI I STYLIZACJI, KTÓRY JEDNAK ROWINĄŁ SIĘ NA PODŁOŻU SZTUKI REALISTYCZNEJ (łączenie pozornie sprzecznych rodzajów ekspresji).
Cechy:
-przede wszystkim dekoracyjny rytm linearny
-idealizacja, świadome zniekształcanie rzeczywistości, stylizowany język form, wyrafinowana malowniczość
-naturalizm detalu, dbałość o precyzję
-Szczególna miękkość, wyrażająca się głównie w dekoracyjnym spływie draperii i płynności wszystkich elementów kompozycji. Formy łączą się w harmonijną całość.
-Delikatność, nastrój liryzmu, czystość linii, rytmiczność poruszeń
- dążenie do stworzenia sugestii wolumenu i przestrzeni
-Charakterystyczna dla tego okresu jest tematyka świecka. Kultura skupiała się bowiem głównie na dworach królewskich, książęcych i szlacheckich. Sztuka służyła upodobaniu do przepychu ówczesnej arystokracji. (też kryzys Kościoła- nowe tematy)
-Częsta tematyka to romanse rycerskie, święci rycerze m.in. św. Jerzy, postaci historyczne ze świata starożytnego, Starego i Nowego Testamentu, szczególnie Trzej Królowie. Popularyzacja tematu hortus conclusus czyli Matka Boska w otoczeniu aniołów i świętych usadowiona w ogrodzie otoczonym murem. Również nowa koncepcja narodzin Chrystusa (objawienie św. Brygidy- Maria porodziła klęcząc).
-Wykształcenie się nowego typu obrazów tzw. Andachtsbild, przeznaczonych do prywatnej dewocji. (kult nabiera cech prywatnych. Stąd małe oratoria i kaplice, maleńkie tryptyki, księgi godzinek, malarstwo i rzeźba uniezależnione od architektury, autonomiczne kompozycje).
-obraz życia warstw niższych jest idylliczny, odmienny styl w ukazaniu bogatych i biednych
-sceny religijne- odbiorcy chcą identyfikować się z przedstawianymi postaciami, sceny emocjonalne: Pasja, sceny Radości i Boleści Matki Bożej, ważny liryzm i kontemplacja
TERMINOLOGIA
Najczęściej używane określenia tego stylu to „gotyk międzynarodowy” lub „styl międzynarodowy”, innymi nazwami stosowanymi w literaturze fachowej są: sztuka dworska, styl dworski, styl piękny, styl miękki, gotyk kosmopolityczny, rokoko Trecenta, naturalizm dworski itp.. Określeniami bardziej precyzyjnymi są natomiast: sztuka francuska o zasięgu międzynarodowym czy międzynarodowy wytworny styl miękki ok. roku 1400.
GENEZA I MECHANIZMY UNIWERSALIZMU
Na przełomie XIV i XVw. Sztuki plastyczne w Europie jednoczyła wspólna tendencja ideowo-artystyczna. Ta charakterystyczna integracja była wynikiem przede wszystkim wspólnych dla całej Europy przemian polityczno-społecznych i kulturalnych. Życie artystyczne końca XIV i początku XV w. Rozwijało się bowiem na tle budzących grozę zdarzeń historycznych (rozpad Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, wojna stuletnia, rozłam Kościoła i najazd Turków, powstania chłopskie i ludowe, też rozpad ważnej konstrukcji intelektualnej- scholastyki). Okres ten to jednak również wzrost znaczenia Europy Wschodniej – ośrodki miejskie zyskują na znaczeniu dzięki wzrostowi produkcji rolnej, przemysłu i handlu (Czesi, Polacy, Węgrzy). Polityka Karola IV sprzyjała kontaktom północnej sztuki gotyckiej, stylów z terenu Italii, panujących w Europie Środkowej i Wschodniej. Natomiast dwór papieski w Awinionie zatrudniał najlepszych artystów spośród Włochów i Francuzów, dzięki czemu nawiązał się dialog pomiędzy różnymi szkołami. Przemiany wynikał także z nasilenia napięć społecznych, wzrostu potęgi ekonomicznej warstw średnich i nadszarpnięcia pozycji arystokracji. Nastąpiła więc walka o władzę pomiędzy feudałami a mieszczanami. Arystokracja uciekała do świata złudzeń- wskrzeszanie dawno przeżytych już tradycji rycerskich i obyczajów. Mieszczaństwo w dążeniu do zdobycia autorytetu starało się przejmować wszystkie zwyczaje możnych. W konsekwencji nawet działalność najwyżej rozwiniętych warsztatów miejskich odzwierciedlało arystokratyczną koncepcję sztuki. Sztuka ta stała się „dobrem powszechnym”.
W latach około 1400 w licznych, odległych od siebie ośrodkach artystycznych niemal równocześnie pojawiły się podobne tendencje, a dzięki wzajemnym kontaktom tych ośrodków zapanował jednolity język formalny.
Rozwój tej sztuki pobudzały potrzeby dworów oraz bogatego mieszczaństwa.
Sztuka gotyku międzynarodowego stanowiła ważny etap na drodze do niezależności renesansu włoskiego i realizmu flamandzkiego.
ZŁOTNICTWO I MINIATORSTWO PARYSKIE ok.1400
III STYL CZESKI W MALARSTWIE ŚRODKOWOEUROPEJSKIM
Od poł. XIVw. Praga, rezydencji cesarza niemieckiego Karola IV, Czechy południowe i Brno uczestniczyły na równych prawach w życiu politycznym i kulturalnym Europy. W sztuce przeważały wpływy francuskie i włoskie, lecz twórcy mieli też szacunek do tradycji lokalnych. Malarstwo czeskie przyswoiło sobie nowinki włoskiego Tracenta i szybko zyskało pozycję wybitną w europejskiej sztuce.
Lata 80te XIVw.- Mistrz z Trzebonia- postaci kruche, eteryczne, otoczone tajemniczym półcieniem, zlewające się barwy, zatarcie konturu..
ß mistrz z trzebonai, adoracja dzieciątka Jezus, przed 1380 (idealizowana, eteryczna Madonna, reszta postaci, m.in. św. Józef zcharakteryzowani indywidualnie, prostacko)
W Czechach wpływy włoskie łączą się z bizantyńskimi (ikony). Ok.1400-nasilenie kultu Matki Bożej. (oraz bezpośredni wpływ „pięknych Madonn”)
Matka Boska z katedry św. Wita w Pradze ok.1420, malarz czeski --->
KRĄG PIĘKNYCH MADONN
Tzw. „Styl pięknych Madonn” to zjawisko ideowe charakterystyczne dla Europy Środkowej, gdzie etos rycersko-dworski był opóźniony w stosunku do krojów zachodnich. Upowszechniony w Czechach, stąd przedostał się m. in. Na tereny Śląska, państwa zakonu krzyżackiego, Austrii, też Francja i Królestwo Polskie.
Piękne Madonny to typ rzeźby przedstawiającej Marię z Dzieciątkiem na ręku, najczęściej wolnostojące. Funkcja figur kultowych. Figury te charakteryzowały się drobną, dziewczęcą, wysmukłą postacią Marii, z delikatną, piękną i drobną twarzą, przepełnioną lirycznym smutkiem (smutek Marii- przeczucie przyszłej męki Syna). Dłonie wysubtelnione, natomiast ciało wesołego niemowlęcia dorodne. Ukazanie Marii kontrastuje z obfitymi drapowaniami szat, potężnymi rzutami fałdów płaszcza, tworzącego plastyczne, ciężko lejące się kaskady, strój jest b. ozdobny. Madonny przybierały tu pozy pełne dworskiej elegancji, esowato wygięte ciała, wyrafinowane gesty. Można powiedzieć, że ukazane były w sytuacjach rodzajowych: podawanie jabłka itp.
Umieszczane w różnych miejscach kościoła: kaplice, przy filarach, retabula ołtarzowe.
Przykłady z terenu Polski (w Pl. przodowało środowisko śląskie):
-Piękna madonna z Wrocławia ok.1400à
-Madonna z k. św. Mikołaja (1420/30)
-Madonna z Kazimierza nad Wisłą ok.1430
-z Torunia (k. św. Janów) ok.1390
-z Krużlowej (1410/30) itd.
MISTRZ TYŃSKIEJ KALWARII
question90