stawonogi.docx

skorupiaki

- układ ruchu - mięśnie zginacze oraz prostowniki, zapewniające możliwość zmiany położenia elementów szkieletowych - a więc umożliwiające ruch. Podstawą działania odnóży składających się z członów jest ich połączenie za pomocą stawów.

- układ krążenia otwarty, składa się z serca i naczyń. Płyn krążący nazywa się hemolimfą. Serce o podługowatym kształcie, z którego wychodzi kilka naczyń krwionośnych, położone po grzbietowej stronie ciała.

- układ pokarmowy składa się z 3 odcinków: jelita przedniego, środkowego i tylnego, jelito przednie i tylne wysłane są kutykulą. Dlatego nie mogą zachodzić tutaj żadne procesy trawienia i wchłaniania. Zachodzą tylko w jelicie środkowym. Otwór gębowy jest otoczony narządami gębowymi, umożliwiającymi m.in. pobieranie i mechaniczne rozdrabnianie pokarmu. Stawonogi odżywiające się pokarmem płynnym (np. pajęczaki, owady krwiopijne) mają umięśnioną gardziel ssącą lub żołądek ssący. Do jelita środkowego uchodzi palczasty gruczoł trawienny. Na granicy jelit środkowego i tylnego owadów, wijów i większości pajęczaków znajdują się ujścia narządów wydalniczych. Żołądek tych zwierząt podzielony jest na dwie części – żującą oraz "filtrującą" pokarm silnie rozdrobniony.

- układ wydalniczy:

metanefrydia (skorupiaki, część szczękoczułkowców) zlokalizowane są w parzystych gruczołach czułkowych i szczękowych u skorupiaków oraz gruczołach biodrowych u pajęczaków.

cewki Malpighiego (owady, wije i wyżej uorganizowane pajęczaki) mają one postać zamkniętych od strony jamy ciała cienkich kanalików, których ujście znajduje się na granicy pomiędzy jelitem środkowym i tylnym. Kanaliki te zbierają zbędne i szkodliwe metabolity z płynu wypełniającego jamę ciała (hemolimfy) i przekazują je do jelita. Tam zaś po resorpcji wody, razem z resztkami pokarmu są usuwane na zewnątrz.

Stawonogi wodne wydalają głównie silnie rozcieńczony amoniak. Lądowe zaś, które muszą oszczędzać wodę, przetwarzają amoniak w związki azotowe słabo rozpuszczalne w wodzie, jak guanina (pajęczaki) czy kwas moczowy (owady).

heteronomiczna segmentacja ciała (zespolenia segmentów w tagmy)

występowanie parzystych, członowanych odnóży (przednie pary często przekształcone w narządy gębowe)

szkielet zewnętrzny, utworzony z płytek ruchomo połączonych ze sobą (ochrania ciało, służy jako miejsce zaczepu mięśni)

brak wora powłokowego, zróżnicowanie mięśni w zespoły (wyłącznie mięśnie poprzecznie prążkowane)

występowanie larw w rozwoju osobniczym (linienie w czasie wzrostu)

posiadają chitynowy pancerz albo oskórek

- układ oddechowy zależny od środowiska życia

Skrzela – służą do oddychania pod wodą; są to cienkościenne, blaszkowate wyrostki osadzone na tułowiu, odwłoku lub odnóżach, w których krąży hemolimfa.

Płucotchawki – służą do oddychania powietrzem atmosferycznym; są to wpuklenia o kształcie komory z otworkami (przetchlinkami, stigmami). Komora wewnątrz jest silnie pofałdowana i płynie w niej krew. Wymiana gazowa zachodzi na drodze dyfuzji.

Tchawki – tak jak płucotchawki służą do oddychania powietrzem atmosferycznym. Jest to sieć rurek (wpukleń) rozgałęziających się na coraz to drobniejsze tchawki. Zaczynają się przetchlinkami występującymi na bokach tułowia i odwłoku. Końcowe odcinki zawierają płyn, w którym może rozpuszczać się tlen i dyfundować do otaczających komórek. Taki układ zapewnia bardzo wydajną wymianę gazową - szczególnie przydatną owadom podczas lotu.

Skrzelotchawki – występują u larw żyjących w wodzie. Są to zmodyfikowane tchawki, stanowiące system zamknięty.

Skorupiakokształtne – skrzela, wymiana gazów całą powierzchnią ciała.

Pajęczaki – tchawki, płucotchawki, narządy oddechowe mogą również nie występować.

Tchawkowce – tchawki lub brak narządów.

Aparaty gębowe: gryzący (konik polny), ssący (motyl), kująco-ssący (komar), liżący (mucha), liżąco-ssący (osa).

owady

Głowa składa się z dwóch części: mózgowej, która podobnie jak u zwierząt wyższych np. kręgowców osłania mózg i odchodzące od niego nerwy, twarzowej, gdzie mieszczą się narządy gębowe.

Tułów składa się z 3 – mniej lub bardziej zlanych ze sobą – segmentów: przedtułowia, śródtułowia i zatułowia. Na każdym segmencie występuje para odnóży, a na śródtułowiu i zatułowiu obecna jest także para skrzydeł (owady uskrzydlone).

Typy odnóży:

Kroczne: muchy, pszczoły, osy, mrówki, większość chrząszczy

Grzebne: turkuć podjadek

Pływne: pływak żółtobrzeżek, pluskolec pospolity

Skoczne: prostoskrzydłe, pchły, niekt. Gat. chrząszczy

Bieżne: pewne gatunki chrząszczy, karaczany

Chwytne: ważki, modliszki

Odwłok składa się w rozwoju embrionalnym maks. z 12 segmentów, których liczba w późniejszych stadiach ulega redukcji do liczb charakterystycznych dla pewnych rzędów.

Budowa zewnętrzna i powłokowa ciała

·         Ciało podzielone na zróżnicowane segmenty zwane tagmami: głowa, tułów, odwłok.

·         Tagmy często się łączą (u skorupiaków i pająków) w głowotułów.

·         Odnóża na głowie uległy przekształceniu w czułki i narządy gębowe. Odnóża tułowiowe służą do poruszania się. Odnóża odwłokowe zanikły lub wspomagają odnóża tułowiowe bądź odgrywają rolę narządu kopulacyjnego.

·         Ciało stawonogów wyścielone jest jednowarstwową kutykulą zbudowaną głównie z białka, chityny i soli wapniowych, kutykula ta jest szkieletem zewnętrznym i nadaje sztywność.

·         Ze względu na kutykulę występuje przyrost skokowy, w okresie linienia, czyli zrzucania pancerzu. W czasie linienia zwierzę jest praktycznie bezbronne.

·         Pomiędzy segmentami tułowia i członami odnóży występują stawy zbudowane z samej chityny.

Wady zewnętrznego szkieletu:

Ciężki, utrudnia poruszanie.

Uniemożliwienie osiągnięcia większych rozmiarów.

Zalety zewnętrznego szkieletu:

Pełni funkcję pancerza ochronnego.

Nie przepuszcza wody i gazów.

Układ mięśniowy

·         Pojawienie się mięśni poprzecznie prążkowanych, zwiększających możliwości ruchu.

·         Wyróżnienie się zginaczy i prostowników, mających dużą sprawność.

·         Mięśnie ruchowe przypominają mięśnie szkieletowe kręgowców.

Układ krążenia

·         Otwarty, serce i kilka naczyń krwionośnych.

·         Hemolimfa to płyn krążący w układzie wymieszany z krwią i płynami ciała, i barwnikami rozpuszczonymi w osoczu.

·         Serce występuje po grzbietowej stronie ciała.

Komar-malaria, wesz-tyfus, mucha tse-tse-śpiączka afrykańska, pchła-dźuma, kleszcz- zapalenie opon mózgowych, borelioza

Układ nerwowy i narządy zmysłów

·         Składa się z parzystego zwoju nerwowego, obrączki okołogardzielowej i dwóch pni brzusznych.

·         Centralizacja, jeden łańcuszek nerwowy, dwu- lub trzy częściowy mózg.

·         Narządy zmysłów zazwyczaj umiejscowione w okolicach otworu gębowego.

·         Włoski dotykowe, statocysty – narządy równowagi, narząd słuchu(n. tympanalne).

Oczy proste występują u pajęczaków. Oczy złożone: Złożone z pojedynczych elementów (do 28tys.) zwanych omatidiami, obraz mozaikowy, przetwarzany przez układ nerwowy. Owady dzięki takim oczom są w stanie widzieć 360° i widzą więcej kolorów.

Apozycyjne: owady dzienne; komórki barwnikowe pochłaniają promienie świetlne, przepuszczając tylko prostopadłe. Superpozycyjne: owady nocne i zmierzchowe; obraz jaśniejszy; strata na ostrości.

Rozmnażanie się i rozwój

·         w większości rozdzielnopłciowe i jajorodne.

·         U wodnych skorupiaków - zapłodnienie zewn.

·         U lądowych stawonogów - zapłodnienie wewn.

·         Rozwój prosty mają pajęczaki, a rozwój złożony owady.

·         Rozwój złożony różnicuje się na rozwój z przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym.

·         Przeobrażenie niezupełne: jajo – larwa – imago (turkuć,pluskwa). Zupełne: jajo – larwa – poczwarka – imago (pchła, komar, mucha).

·         Larwa, przekształcając się w imago, zmienia się od wewn. i zewn., nie zmienia się jednak układ nerwowy.

·         Partenogeneza – dzieworództwo, rozwój organizmu z niezapłodnionego jaja. Po którymś pokoleniu rodzą się w końcu samce.

·         Heterogonia – następowanie po sobie partenogenezy i rozmnażania płciowego.

·         Polimorfizm – zjawisko występowania w obrębie populacji organizmów określonego gatunku (pomiędzy którymi zachodzi swobodny przepływ genów) odmiennych form różniących się funkcjonalnie lub strukturalnie.

·         Pedogeneza – polega na produkowaniu przez larwy jaj zdolnych do rozwoju partenogenetycznego.

Układ oddechowy

·         Skorupiaki: mają skrzela w postaci silne rozgałęzionych i ukrwionych wyrostków; osadzone na odnóżach; w warunkach lądowych skorupiaki wykształciły płuca i tchawki.

·         Pajęczaki: płuca; parzyste komory; położone na odwłokach; tlen prowadzą do nich szczeliny; podzielone na kieszonki; czasem tchawki.

·         Owady i wije: tchawki; chitynowe rurki rozłożone po całym ciele; układ krążenia nie uczestniczy w wymianie gazowej; przez tchawki niemożliwy jest rozrost.

·         U małych stawonogów wymiana gazowa odbywa się całą powierzchnią ciała.

Układ wydalniczy

·         Narządy wydalnicze to przekształcone metanefrydia zlokalizowane w parzystych gruczołach zielonych/czułkowych i szczękowych u skorupiaków i gruczołach biodrowych u pajęczaków.

·         Cewki Malpighiego to kanaliki, które ujście mają między jelitem środkowym i tylnym. Ich funkcją jest przekazywanie zbędnych i szkodliwych metabolitów i transportem ich do jelita. Cewki występują u owadów, wijów i wyższych pajęczaków.

·         Stawonogi wodne wydzielają amoniak, a lądowe związki azotowe lub kwas moczowy.

Układ pokarmowy

·         Jelito podzielone na trzy części, jak u mięczaków.

·         Tylne i przednie jelito nie uczestniczą w procesie trawienia, bo wysłane są warstwą białkowo-chitynową.

·         Otwór gębowy otoczony narządami gębowymi.

·         Palczasty gruczoł trawienny nie występuje u owadów.

·         Aparaty gębowe: gryzący (konik polny), ssący (motyl), kująco-ssący (komar), liżący (mucha), liżąco-ssący (osa).

           ...