Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

Polityka gospodarcza

Polityka gospodarcza wiąże się z oddziaływaniem państwa na gospodarkę. Oddziaływanie państwa na gospodarkę jest pojęciem szerszym od pojęcia polityki gospodarczej.

Państwo działając oddziałuje zawsze na gospodarkę.

O polityce gospodarczej mówimy gdy państwo stawia sobie cel, następnie stosuje środki po to, aby cel ten był osiągnięty.

Termin polityka gospodarcza używany jest w dwóch znaczeniach :

1.    pewna działalność praktyczna, polegająca na wyznaczeniu celów, a następnie doborze środków potrzebnych do ich realizacji.

2.    pewna dyscyplina wiedzy, to teoria polityki gospodarczej. Człowiek jeśli prowadzi jakąś działalność stara się stworzyć teoretyczne podstawy do praktycznej działalności.

Istnieje związek między polityką gospodarczą praktyczną a teoretyczną.

Zadaniem polityki jest opracowanie reguł, zasad mówiących o tym, jak należy praktyczną politykę prowadzić.

Podstawowy podział nauk to :

1.    nauki podstawowe - poznanie i sformułowanie praw, które tą rzeczywistością rządzą. W ekonomii taką podstawową nauką jest teoria ekonomii czyli makro i mikro ekonomia.

2.    nauki stosowane - zadaniem ich jest dostarczenie, sformułowanie zasad pomocnych przy kształtowaniu i przekształcaniu rzeczywistości

Wynika stąd ścisły związek pomiędzy polityką gospodarczą a teorią ekonomii. Warunkiem koniecznym racjonalnej polityki gospodarczej jest znajomość tych praw.

LANGE – „Ekonomia polityczna.” - Polityka gospodarcza polega na wykorzystaniu praw ekonomicznych. Prowadząc politykę gospodarczą nie można działać wbrew tym prawom. Trzeba je umiejętnie wykorzystać.

Geneza polityki gospodarczej ( rozwój )

zaczęła się rozwijać w I poł. XX w. O jej rozwoju jako działalności politycznej zadecydowały 2 historyczne wydarzenia :

1.    przyjęcie w ZSRR nakazowo – rozdzielczego systemu kierowania gospodarką narodową (lata 20-te). Cała gospodarka narodowa była traktowana jako duże przedsiębiorstwo kierowane przy pomocy nakazów przez partyjno – rządowe kierownictwo,

2.    wielki kryzys gospodarczy – przełom lat 20-30 – w krajach, w których funkcjonowała gospodarka rynkowa.

W XIX w. i na początku XX w. rola państwa w gospodarce została ograniczona do minimum.

Zgodnie z panującą doktryną ( z ? epoki Anglii ) państwo miało 2 zadania do spełnienia :

1.    powinno ustalić porządek prawny ( gospodarczy – czyli zbiór norm prawnych regulujących życie gospodarcze,

2.    państwo dysponując aparatem przymusu powinno zapewnić, aby te normy prawne były przestrzegane.

W odpowiedzi na słabości gospodarki rynkowej podjęto próbę jej modyfikacji czyli zachowanie istoty gospodarki rynkowej, ale zmianę jej modelu polegającą na zwiększeniu roli państwa w gospodarce.

Początkowo ta polityka gospodarcza miała charakter antykoniunkturalny. Podstawowym celem stało się zmniejszenie amplitudy wahań koniunkturalnych w gospodarce.

Teoria KEYNSA – czyli polityka budżetowa-zaproponował odejście od zasad corocznego równoważenia budżetu, które konsekwentnie powodowało zwiększenie amplitudy wahań koniunkturalnych w okresie wysokiego rozwoju gospodarczego wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich są wysokie, duże zatrudnienie, wysoka płaca i dochody.

Polityka państwa–jeśli gospodarka się rozwijała (wzrost) to państwo powinno prowadzić działalność skierowaną na schładzanie gospodarki i odwrotnie przy spadku–państwo podejmuje działalność do pobudzania i wzrostu.

Gospodarka w kryzysie – spadają wpływy z podatków bezpośrednich i pośrednich, państwo powinno ograniczyć swój popyt czyli zamówienia publiczne.

Koncepcja Keynsowska – aby w okresie rozwoju gospodarczego schładzając gospodarkę państwo powinno ograniczyć swoje wydatki ( nadwyżka przychodów ). Przeciwdziałanie wahaniom koniunkturalnym-w okresie kryzysu rząd chcąc pobudzić gospodarkę powinien więcej wydawać, zwiększać zamówienia rządowe.

W XX w. obserwujemy trend do wzrostu roli państwa w gospodarce ( działalność praktyczna). Nasuwa się pytanie czy jest to prawdopodobne, aby przez kilka tysięcy lat państwo tylko w sposób nieświadomy oddziaływało na gospodarkę i nie prowadziło polityki gospodarczej ? Nie ma stałej tendencji wzrostu roli polityki gospodarczej.

Teorie polityki gospodarczej.

Taylor _ „Historia ekonomii” – wyznaje charakterystyczne poglądy Arystotelesa. Terminem „Polityka” określa w znacznej mierze teorię polityki gospodarczej, czyli polityka gospodarcza jako dyscyplina ma swoje korzenie w starożytnej Grecji. Od tego czasu prowadzone są rozważania na temat celów, które państwo powinno realizować i środków. Te trendy znaleźć można we wszystkich szkołach ekonomicznych.

Rozważania ekonomiczne można podzielić:

1.    wg kryteriów charakteru ( typu ) nauki :

-         nauki podstawowe,

-         nauki stosowane,

2.    wg kryteriów skali

-         makro – cała gospodarka narodowa,

-         mikro – układy gospodarcze.

Samo pojęcie polityki gospodarczej powstało w połowie XIX w. ( a nie XX w. ). Twórcą tego pojęcia i tej dyscypliny wiedzy był niemiecki profesor prawa państwowego wykładający na dwóch znanych uniwersytetach w Edelkastel i Haidelbergu _ RAU.

Ta dyscyplina wiedzy powstała na styku dwóch innych dyscyplin:

1.    teorii ekonomii – a ściślej klasycznej ekonomii angielskiej, która dominowała w świecie.

2.    teorii prawa.

Związek polityki gospodarczej z prawem :

-         przynajmniej w państwach praworządnych każda działalność państwowa, także polityka gospodarcza musi mieć prawne podstawy (Rada Polityki Pieniężnej zmienia wysokość stóp procentowych ponieważ jest do tego upoważniona w ustawie),

-         oddziaływanie państwa na gospodarkę odbywa się głównie przy pomocy norm prawnych. Fundamentalne znaczenie mają KH, KC, KP, ustawodawstwo podatkowe, ubezpieczenia, funkcjonowanie banków, publiczny obrót papierami wartościowymi.

Państwo wydaje rozporządzenia wykonawcze, próbuje zakreślić pole prawnie dopuszczalnych działań w gospodarce. Są to zachowania, które realizują cele polityki państwa- te które chce wywołać.

Znaczenie norm prawnych w polityce gospodarczej-państwo ustala normy prawne licząc na to, że będą respektowane. Jednak powstają tzw. luki prawne i układy gospodarcze mogą zachowywać się zgodnie z prawem w inny sposób (zachowanie sprzeczne z intencją państwa).

Sukces w polityce gospodarczej zależy od:

1.    trafności koncepcji ekonomicznej,

2.    prawnego oprzyrządowania działań państwa czyli jakości norm prawnych (wysoka jakość norm).

Związki pol. gospodarczej z teorią ekonomii mają charakter merytoryczny, koncepcyjny.

Związek polityki gospodarczej z teorią prawa ma charakter narzędziowy, bo prawo jest narzędziem przy pomocy którego polityka gospodarcza jest prowadzona.

Jeden z wariantów zakładał podział gospodarki w SNR na dwa sektory :

1.    sektor o charakterze strategicznym – surowce, hutnictwo, energetyka, produkcja maszyn. Ten sektor państwo miało w pełni kontrolować.

2.    sektor wytwarzający środki konsumpcji – poddany roli mechanizmu rynkowego (decydują ludzie a nie państwo).

Jeśli państwo miałoby przestać kierować nakazowo, to musi mieć narzędzia oddziaływania pośredniego. Musi jednocześnie posługiwać się nakazowym systemem i narzędziami ekonomicznymi. Przedmiot ten przetrwał do lat 90-tych. Później zlikwidowano planowanie i została polityka gospodarcza.

Państwa socjalistyczne planują politykę gospodarczą, a państwa kapitalistyczne prowadzą politykę gospodarczą. Wtedy zdecydowanie dominowało planowanie.

Pojęcie polityki – z języka starogreckiego.

1.    w mowie potocznej- najszersze – to każda świadoma, konsekwentnie zmierzająca do celu działalność nie pod wpływem emocji i impulsu, podmiotem są podmioty władzy, partie polityczne, każdy z nas.

W nauce wyróżnić można sposoby podejścia do definicji polityki :

a.    w nauce pojęciem kluczowym jest pojęcie władzy- część stosunków między ludzkich, których treścią jest panowanie, rządzenie władza, narzucanie koncepcji jednego człowieka lub grupy ludzi innym.

Podmioty :

-         podmioty władzy państwowej i publicznej,

-         partie polityczne,

-         organizacje społeczne (zabierające głos w sprawach politycznych np. związki zawodowe),

-         mogą być związki wyznaniowe ( jeśli wypowiadają się na tematy publiczne, mogą wpływać na decyzje podmiotów władzy ).

-         nie są nimi związki hodowców zwierząt,

Niektóre jednostki nie spełniające żadnych politycznych, publicznych funkcji muszą spełniać dwa warunki aby być podmiotami: 1) muszą wypowiadać się w sprawach publicznych, 2) wypowiedzi tych osób z racji ich autorytetu moralnego, społecznego czy politycznego, przekazywane przez media, kształtują opinię publiczną i wpływają na decyzje podmiotów np.: Picasso – autorytet artystyczny, Sacharow (ZSRR), Havel ( Czechy), Wałęsa, Gandi (Indie).

b.    podmiotami polityki są wyłącznie podmioty władzy politycznej – to podmioty które mają prawo decydować o ludzkim życiu ( wyposażone w aparat przymusu).

Podmioty : podmioty władzy i parte – nie, chyba że :

–       podmioty władzy–odniesienie wyłącznie do państw praworządnych (kraje demokratycz.),

–       znane są wydarzenia gdzie mają to prawo także partie polityczne np. hitlerowskie Niemcy SS, NSDAP.

Polityka deklarowana – polityka exante – znajduje wyraz w programach działania rządu, partii politycznych.

Polityka realizowana – polityka expost –  w działaniach faktycznie podjętych.

2.    Pojęciem kluczowym jest pojęcie dobra wspólnego

Polityka to zespół działań mających na celu dobro wspólne członków wspólnoty. Akceptuje się to, że polityka polega na sprawowaniu władzy i walce o władzę.

Różnice pomiędzy dwoma podejściami  - różne rozłożenie akcentów :

1.    to czym jest polityka,

2.    akcentuje się cel sprawowania władzy ( podejście celowościowe ).

Władza nie jest celem samym w sobie. Sprawowanie władzy to służba publiczna, podjęta z zamiarem realizacji dobra wspólnego, czyli państwo jest dla obywatela.

Podstawowe cele państwa i zasady, których pastwo powinno przestrzegać:

1.    państwo powinno dbać o dobrobyt swoich obywateli–wiąże się to z polityką gospodarczą,

2.    pomoc tym obywatelom, którzy nie z własnej winy nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb (opiekuńcza funkcja państwa – cel polityki społecznej).

II zasady które państwo powinno respektować przy realizacji celów:

Zasada I. Państwo nie powinno naruszać należytej wolności swych obywateli i słusznej swobody ich działalności. Niemiec Karl Laspers- dokonał rozróżnienia wolności „od” i wolności „do”.

Wolność „od” jest to wolność od ograniczeń, wolność od zagrożeń i by były sprowadzone do niezbędnego minimum

-         wtedy gdy wymaga tego interes państwa i całej wspólnoty czyli to dobro wspólne, może wymagać od państwa aby nakładało pewne ograniczenie na wolność obywateli.

-         po drugie - takie ograniczenia nakłada się również po to aby chronić innych obywateli przed negatywnymi skutkami

Zasada ta mówi więc tylko tyle, że tych ograniczeń winno być jak najmniej.

Wolnością „do” swoboda w podejmowaniu działań gospodarczych, jest jedną z kardynalnych zasad gospodarki rynkowej W warunkach gospodarki rynkowej, jest wolny dostęp do rynku dla producenta, co oznacza, że każdy kto chce może podjąć działalność gospodarczą i nie musi nikogo pytać o zgodę. Istnieje więc swoboda w podejmowaniu działalności gospodarczej. Istnieją pewne ograniczenia, w których podjęcie działalności gospodarczej wymaga uzyskania zgody czyli koncesji. Państwo może również  samo podjąć się tej działalności wtedy gdy: 1) gdy obywatele nie są w stanie pewnych potrzeb zaspokoić – ochrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, wymiar sprawiedliwości, 2) gdy obywatele nie są w stanie lub nie chcą pewnej działalności podjąć. Dotyczy to np. sfery infrastruktury

Państwo powinno wprowadzać minimum ograniczeń  a z drugiej strony nie powinno  wyręczać obywateli, jeżeli obywatele są w stanie sami zaspokoić swoje potrzeby.

II Zasada-Państwo powinno przestrzegać ustanowionego przez siebie porządku prawnego. Temu służy zasada podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą
i sądowniczą. Warunkiem przestrzegania tej zasady jest niezależność sądów od władzy państwowej.  W państwach demokratycznych sądy mogą kwestionować ustawę stwierdzając jej niezgodność z konstytucją, mogą zakwestionować rozporządzenie wykonawcze.

Państwo stanowi prawo, parlament uchwala ustawy, rząd i ministrowie wydają rozporządzenia wykonawcze.

Polityka gospodarcza.

Często polityka gospodarcza utożsamiana jest z kierowaniem, prowadzenie polityki polega na kierowaniu . Nie ma jednej przyjętej definicji polityki gospodarczej.

Definicja I (zwraca uwagę na metody prowadzenia polityki gospodarczej) prof. Seweryn Kruszczyński. Wg niego-polityka gospodarcza polega na bezpośrednim kierowaniu gospodarką narodową przez państwo lub pośrednim oddziaływaniu na funkcjonowanie tej gospodarki.

Następujące elementy definicji :

1.    stawia się znak równości pomiędzy polityką gospodarczą i kierowaniem gospodarką narodową,

2.    wskazuje się podmiot tej polityki - państwo tzn. że każdy szczebel władzy państwowej : centralna, wojewódzka, powiatowa.

3.    wyróżnia dwa sposoby prowadzenia polityki gospodarczej :

-         bezpośredni, polega na użyciu instrumentów o charakterze nakazowym, będą to nakazy, zakazy,

-         pośredni – pośrednie oddziaływanie na funkcjonowanie gospodarki za pomocą instrumentów, dwa typy : a. parametry ekonomiczne używa się w dwóch znaczeniach , w znaczeniu pierwszym parametr w sensie wynikowym, który charakteryzuje gospodarkę ( stopa inflacji, poziom długu publicznego, dodatnie lub ujemne saldo wymiany z zagranicą, stopa bezrobocia, poziom wynagrodzenia, parametr w sensie ekonomicznym używane do oddziaływania na inne układy przez podmiot polityki, b. instrumenty o charakterze informacyjnym.

Bezpośrednie kierowanie gospodarką wiąże się z instrumentami o charakterze nakazowym i posługiwanie się tymi instrumentami jest charakterystyczne w szczególności dla systemu nakazowo rozdzielczego aczkolwiek nie tylko tam były używane, natomiast pośrednie oddziaływanie na gospodarkę odbywa się przy użyciu parametrów ekonomicznych i to są instrumenty charakterystyczne dla gospodarki rynkowej.

W żadnym razie jednak nie należy sprowadzać różnicy  między systemem nakazowo rozdzielczym a gosp. rynkową do tego że w obu tych systemach stosowane są inne instrumenty polityki. To nie jest jedyna różnica. Nie jest to różnica najważniejsza.

Dwie podstawowe różnice pomiędzy tymi dwoma systemami dotyczą zakładanych motywów działania jednostek oraz poglądy na temat roli państwa w gospodarce.

U podstaw sytemu nakazowo rozdzielczego tkwiło założenie, że podstawowym motywem działania jednostki jest dobro społeczne, a więc że każda jednostka realizuje w pierwszym rzędzie dobro społeczne, dobro wspólne , natomiast interes własny jest zupełnie na drugim planie. Interes wspólny, dobro społeczne może wyrazić tylko centralna władza państwowa. Centralny plan gospodarczy to jest suma centralnych planów rządowych realizowanych przez poszczególne jednostki. Jednostki pozbawione zostały podmiotowości, cechą podmiotu jest to że ma własne cele a tu nie ma własnego celu ma dobro wspólne.

Gospodarka rynkowa – zakłada, że podstawowym motywem działania jednostki jest dążenie do uzyskania korzyści. Każdy układ, jednostka, układ gosp. także władza państwowa ma swoje własne cele. Włada państwowa akceptuje podmiotowość poszczególnych układów. Buduje plan, który nie jest jednak sumą arytmetyczną planów  poszczególnych układów gospodarczych. Jeżeli jednak władza ma w tym systemie różne cele to musi też mieć narzędzia ich realizacji

Druga możliwość – pośredniego oddziaływania

Oddziaływanie pośrednie polega na tym, że włada centrala stara się stworzyć taki zbiór warunków prawno – ekonomicznych, w którym to zbiorze układy gosp. działające we własnym interesie dążąc do realizacji własnych celów będą równocześnie realizować cele polityki państwa.

Racjonalne gospodarowanie i gospodarka nakazowa stoją do siebie w sprzeczności, po drugie układ gospodarczy w takim systemie nie chce racjonalnie gospodarować nie odczuwa takiej potrzeby. Po trzecie koszt funkcjonowanie systemu gosp. opartego o nakaz jest bardzo kosztowym.

Porównanie dwóch systemów :

1.    Koszty funkcjonowania dwóch systemów :

-         w gospodarce nakazowo rozdzielczej to: musimy zbudować cały aparat, który by te instrumenty stworzył, trzeba było stworzyć cały system opracowania planu centralnego. Trzeba było także kontrolować wykonywanie rozkazów na poszczególnych szczeblach – druga przyczyna wysokiego kosztu funkcjonowania tego aparatu.

-         w gospodarce rynkowej to : kontroluje się dwie sprawy : czy są przestrzegane powszechnie obowiązujące normy prawne – ministerstw kontroli, PIP, PIH, ochrona środowiska oraz to czy poszczególne jednostki i układy wywiązują się ze swoich zobowiązań publiczno prawnych – czy płacą podatki i obowiązkowe ubezpieczenia. Koszt funkcjonowania sytemu gospodarki rynkowej jest nieporównywalnie niższy  od kosztu funkcjonowania systemu nakazowo rozdzielczego.

2.    Efektywność układów:

Zasada racjonalnego gospodarowania – albo należy maksymalizować efekty przy założonych nakładach,  albo minimalizować nakłady przy założonych efektach.

Makymalizujemy efekty poprzez koncentrację zasobów czyli ustalenie takiej produkcji przy której z jednostki nakładów otrzymamy maksymalny efektć. Tylko taki układ gospodarczy może maksymalnie gospodarować który ma prawo podejmować  decyzję o skali produkcji czyli o stopniu koncentracji zasobów.

Minimalizujemy nakłady poprzez substytucję czynników produkcji , albo inaczej poprzez wybór techniki wytwarzania.

Wniosek : tylko taki układ gospodarczy może racjonalnie gospodarować który może wybierać technikę produkcji .

Podsumowanie :

-         układ nie może racjonalnie gospodarować

-         nie jest zainteresowany

-         działa w taki sposób aby rozkaz wykonać jak najmniejszym wysiłkiem co wcale nie oznacza że ten rozkaz jest wykonywany jak najmniejszym kosztem, wręcz przeciwnie.

II. Definicja –(czynnościowa) autor Paweł Sulnicki - Polityka gospodarcza jest to czynność kierownicza szczebla centralnego polegająca na planowaniu i zarządzaniu.

Przez zarządzanie rozumie się organizowanie gospodarki narodowej sterowanie i zasilanie w pieniądz, podmiotem polityki gosp. jest tylko władza centralna.

Wymienia się dwie czynności: planowanie i zarządzanie. Zarządzanie dziali się jeszcze na trzy : sterowanie, zasilanie,

Relacja dwóch pojęć : planowanie i kierowanie.

Planowanie jest częścią kierowania, częścią polityki gospodarczej, wchodzi w jej skład.

2 znaczenia terminu planowanie :

-         jest to przewidywanie przyszłego układu warunków i środków działania oraz ustalanie uwzględniających te warunki i  środki celów. Planowanie jest to czynność kierownicza, czyli jest to element polityki gospodarczej.

-         planowanie jest to praca aparatu planistycznego polegająca na zbieraniu i przetwarzaniu informacji, na przygotowywaniu alternatywnych rozwiązań oraz obserwacji realizacji planu. Nie ma mowy o podejmowaniu decyzji. Jest to praca aparatu sztabowego, aparatu przygotowującego przesłanki do podjęcia decyzji. Nie jest to czynność kierownicza i tak rozumiane planowanie jest poza polityką i wtedy można mówić planowanie i polityka gos...