Rozdział jest poświęcony podstawom doktrynalnym współczesnej administracji publicznej w przeciętnym państwie europejskim, z kręgu Unii Europejskiej, o ustroju demokratycznym.
Państwa stojące na wyższym poziomie cywilizacyjnym, tworząc administrację publiczną, starają się wprowadzać rozwiązania administracyjne oparte m.in. na:
• zasadach ochrony praw człowieka
• praw człowieka i obywatela, w tym - ważnego w dobie internetu - prawa do informacji
• ideologii demokracji, w tym demokracji bezpośredniej
• szerokiego samorządu lokalnego i zasady decentralizacji państwa
• idei społeczeństwa obywatelskiego, uczestniczącego w życiu politycznym
• liberalizmu i kapitalizmu.
Na przełomie XIX i XX wieku ukształtował się model nauk administracyjnych, w skład których wchodziła nauka administracji, nauka prawa administracyjnego oraz nauka polityki administracyjnej. Razem tworzyły klasyczną triadę nauk administracyjnych, propagowaną m.in. przez niemieckiego administratywistę Frizta Stier-Somlo.
Fritz Stier-Somlo (1873-1932) - niemiecki prawnik, profesor prawa administracyjnego i państwowego, rektor Uniwersytetu w Kolonii w latach 1925 - 1926, znany przedstawiciel niemieckiej doktryny prawa administracyjnego przełomu początku XX wieku.
Nauka administracji w klasycznym ujęciu "triady nauk administracyjnych" miała zajmować się opisem stanu administracji publicznej. Odróżniano ją od nauki prawa administracyjnego oraz nauki polityki administracyjnej.
Nauka prawa administracyjnego bada przepisy prawa administracyjnego; tj. takie normy prawne, które określają status organów administracji publicznej, ich strukturę, kompetencje, zadania, formy działania; a także takie, które określają prawa i obowiązki obywateli w relacji z administracją publiczną. Bada ich treść, dokonuje ich wykładni, ocenia pod kątem zasad konstytucyjnych, interpretuje, porządkuje i ustala zasady ich stosowania w praktyce. Często nie uwzględnia niestety społecznego kontekstu ich uchwalania i wprowadzania, a także kosztów, jakie muszą z tego tytułu ponosić obywatele, żeby sprostać ich wymaganiom. Prawo administracyjne jest częścią prawa publicznego (jak np. prawo konstytucyjne). Dzieli się na ustrojowe, materialne i proceduralne. O ile część proceduralna jest skodyfikowana w Kodeksie Postępowania Administracyjnego, o tyle część ogólna i część szczegółowa materialnego prawa administracyjnego nie. Zresztą zebranie wszystkich przepisów prawa administracyjnego szczegółowego w jednym kodeksie byłoby niemożliwe. Nie ma zresztą nikogo, kto by się orientował we całym gąszczu przepisów administracyjnych. Doktryna postuluje jednak sformułowanie kodeksu części ogólnej tej gałęzi prawa.
Nauka polityki administracyjnej ma przygotowywać programy działania administracji, formułować postulaty, przewidywać społeczne skutki wprowadzania ich w życie. Powinna integrować wyniki różnych nauk (zwłaszcza ekonomicznych, medycznych, psychologicznych i socjologicznych) dla oceny posunięć organów administracji, szczególnie zanim zaczną wprowadzać je w czyn ze szkodą dla obywateli. Jednakże to zadanie polityki administracyjnej pozostaje ciągle w sferze życzeń tym bardziej, że pierwszeństwo w administracji zdobywają działania uwarunkowane politycznie, a nie racjonalnie.
W podręczniku Historia administracji:
• Prawo administracyjne w XVIII wieku
• Prawo administracyjne w XIX wieku
W nauce prawa administracyjne istotne miejsce winny zajmować badania empiryczne. Jak stwierdził Adam Błaś, służą one do formułowania twierdzeń odnoszących się do funkcjonowania instytucji prawnoadministracyjnych, jak też do formułowania ocen dotyczących działania w praktyce określonych przepisów prawa administracyjnego. Przynoszą odpowiedź na pytanie, jak działa przepis w praktyce, jak oddziałuje na życie obywateli (ich zachowania, postawy wobec prawa itp.), czy realizuje zamierzenia ustawodawcy, który go do systemu prawnego wprowadził a ponadto czy spełnia postulaty doktryny. Badania tego typu pozwalają na konfrontowanie istniejących konstrukcji prawnych ze skutkami społecznymi, które wywołują pośrednio i bezpośrednio, w tym skutkami ubocznymi (niekiedy niezamierzonymi przez prawodawcę). Wyniki badań dają możliwość weryfikacji instytucji prawnych, ich poprawienia, ulepszenia, a w rzeczywistości wydania nowych, lepszych przepisów. Wacław Dawidowicz stwierdził, iż wówczas zamknie się "koło badawcze" i będzie można rozpocząć nowe badania. Weryfikować można poszczególne elementy normy prawnej, np. surowość sankcji, precyzyjność hipotezy. Nie zawsze cała norma będzie wadliwa, lecz czasem dysfunkcyjny będzie jeden z jej składników. Można również sprawdzić funkcjonowanie w codzienności zwrotów nieostrych, klauzul generalnych, odesłań pozaprawnych. Tym samym badania empiryczne spełnią dwie funkcje w nauce prawa administracyjnego: poznawczą i kontrolną. Albowiem, "empiryczne twierdzenia naki prawa administracyjnego mają większą wartość poznawczą niż twierdzenia formułowane na podstawie dogmatycznej analizy prawa".[1]
Obecnie odchodzi się od koncepcji klasycznej triady nauk administracyjnych. Ernest Knosala dowodził, iż koncepcja rozdziału nauki administracji od nauki polityki administracyjnej nie odpowiada wymogom współczesności. Argumentował, iż nauka administracji nie może ograniczać się tylko do opisu stanu administracji, lecz musi - aby być rzeczywistą nauką - formułować oceny i postulaty pod adresem przedmiotu swych badań. Powinna wpływać na racjonalizację administracji publicznej i wykorzystywać swój autorytet do inicjowania zmian pożytecznych z punktu widzenia interesu publicznego. Stąd też postulował, by mówić nie o dwóch naukach (administracji i polityki administracyjnej), lecz o dwóch funkcjach jednej nauki - nauki administracji:
• funkcji preskryptywnej (normatywnej)
• funkcji deskryptywnej (opisowej).
Jak napisał Marcin Janik, "w świetle teorii deskryptywnej celem nauki administracji jest udzielenie odpowiedzi czym jest administracja oraz czym się zajmuje. Tak ujmowana nauka administracji zajmuje się opisem rzeczywistości administracyjnej. Z kolei koncepcja preskryptywna (normatywna), polega na formułowaniu wytycznych jak celowo administrować."[2]
ela199117