W obronie Świętej Inkwizycji - Roman Konik - fragm.pdf - ♦♦♦♦ POSZUKIWANE - buttergirl

W obronie Świętej Inkwizycji

Roman Konik

Tytul

W obronie Świętej Inkwizycji

Autor

Roman Konik

Miejsce wydania

Warszawa

Wydano w roku

2002

ISBN

83-87770-91-4

Wydawnictwo

Wydawnictwo Te Deum

Adres wydawnictwa

04-886 Warszawa

ul.Garncarska 32

Tel: (022) 615-28-60

Fax: (022) 615-52-09

Adres wydawnictwa w internecie

http://www.tedeum.pl

tedeum@tedeum.pl

Elektroniczna wersja ksiazki

Fragmenty książki

WSTĘP

Każda książka ma swoją historię; uważam, że Czytelnik ma prawo ją znać. Powodów do napisania

tej książki było wiele: podstawowym była chęć zadośćuczynienia prawdzie. Każdy z nas

niejednokrotnie słyszał o Inkwizycji. Podejrzewam także, że słysząc termin Inkwizycja nie miał

dobrych skojarzeń. Będąc katolikiem, niejednokrotnie zadawałem sobie pytanie: czy rzeczywiście

instytucja stworzona przez Kościół mogła dopuścić się tylu okrucieństw, o które współcześnie się

ją oskarża? Pierwszą próbą odpowiedzi na to pytanie było sięgnięcie do źródeł, czyli historii

Kościoła i dokumentacji przedstawiającej czasy, gdy Inkwizycja w Europie starała się spełniać swe

zadania. Im głębiej sięgałem do materiałów źródłowych, tym większy czułem dysonans

pomiędzy tym, co na temat Świętej Inkwizycji wiedziałem do tej pory z mass-mediów, a tym,

co odnajdywałem często w suchych faktach dokumentacji historycznej. Pamiętam, że jako

młody człowiek wychowany w tradycyjnej katolickiej rodzinie spotykałem się często z

apodyktycznymi zapędami swych adwersarzy, którzy twierdzili, że znajomość przeszłości Kościoła

katolickiego przeszkadza im wierzyć w jedną z podstawowych prawd wiary, mówiącą, że Kościół

katolicki jest kontynuacją zbawczej misji Chrystusa. Ilekroć powoływano się na haniebną

przeszłość Kościoła katolickiego, tylekroć padał nieodzownie termin Inkwizycja. Większość

katolików w tym momencie zaczyna się wstydzić historii Kościoła, wstyd ten pogłębił się

szczególnie teraz, gdy kończące się milenium skłoniło najwyższych hierarchów Kościoła do serii

aktów ekspiacyjnych. Wstydzenie się historii Kościoła w dużej mierze wpłynąć może na utratę

wiary, dlatego też książka ta ma przestrzec szczególnie tych, którzy będąc członkami Kościoła

powielają medialną kalkę o "czarnej legendzie Kościoła katolickiego", w którą wpisuje się Święta

Inkwizycja, i biją się w piersi przy każdej nadarzającej się okazji. Musimy pamiętać, że

współczesna tendencja dechrystianizacji Europy wykorzystuje często wahania i niepewność

katolików. W efekcie tego jest coraz mniej katolików, którzy dumni są z tego, że należą do

Kościoła. Jak słusznie zauważa Vittorio Messori, "problem dechrystianizacji nie polega na utracie

wiary, lecz na utracie rozsądku". Ten brak rozsądku powoduje, że wierzymy bezkrytycznie w

świat, jaki kreują media masowe. Jednym z zabiegów taktycznych propagatorów dechrystianizacji

Europy jest zdecydowane przeciwstawienie dwóch struktur: wiary i rozumu, wiary i wolności

umysłu, wiary i nauki, wiary i rozsądku. Obsesyjnie powiela się tezę, że po instytucji Inkwizycji

utrzymywanie wiary w kontynuację misji zbawczej Chrystusa w Kościele katolickim jest

samobójstwem rozumu. Absurdem jest zatem określać Kościół słowami św. Augustyna jako ex

maculatis immaculata (wewnętrznie święty). Przed taką tezą broni nas znajomość historii Kościoła.

Czy aby na pewno? By rzetelnie zanalizować instytucję Świętej Inkwizycji, należy uwzględnić

wielowątkowość zagadnienia. Należy pamiętać w pracy badawczej, że nie brak w tym temacie

zarówno "czarnych legend", jak i prób tuszowania wypaczeń, jakich rzeczywiście dopuścili się

inkwizytorzy. By być w pełni obiektywnym należy uwzględnić zarówno obszar kulturowy i

historyczny, w jakim działała Inkwizycja, jak również aspekty filozoficzno-teologiczne. Zanim

zajmiemy się analizą tak złożonego problemu, jakim jest Święta Inkwizycja, musimy uwolnić się

od nawyku stronniczości towarzyszącemu zazwyczaj tego rodzaju analizom. Bez wątpienia trzeba

wskazać i potępić błędy, jakich dopuścili się egzekutorzy Świętego Oficjum, wskazać trzeba też na

nadużycia władzy inkwizycyjnej. Dopiero uwzględnienie tych elementów da nam pewność, że

zachowamy przynajmniej minimum intelektualnej prawości i zbliżymy się do prawdy. Zadanie to

nie jest łatwe, bo musimy sobie zdać sprawę z tego, że po drugiej stronie ideologicznej barykady

stoją media masowe z arbitralnymi sądami, deformacjami, legendami wspieranymi przez liczne

sugestywne filmy, książki, publikacje czy świat masowej rozrywki. Nie podejmując działań

mających na celu zmianę stanu świadomości wielu katolików zezwalamy, by bezdyskusyjnie dać

się obarczać pomówieniami i kłamstwami. Już niebawem nie będzie pewnie w historii takiego

miejsca, naznaczonego cierpieniem, błędem i okrucieństwem, za które nie będzie ponosił

odpowiedzialności Kościół katolicki. Deklaracje hierarchów Kościoła przyczyniają się jeszcze

bardziej do takiego stanu rzeczy; od pontyfikatu Jana XXIII po dzień dzisiejszy Kościół przeprasza

za takie "grzechy Kościoła", jak: winy katolików w stosunku do protestantów (1963),

prześladowanie Galileusza (1979), obojętność Kościoła wobec mafii (1983), winy Kościoła wobec

zborów zreformowanych (1984), przyzwolenie Kościoła na handel niewolnikami (1985), za

antysemityzm (1986), za rasizm (1989), za fanatyzm i przemoc w stosunku do Husa (1990), za

udział katolików w kolonizacji i wprowadzaniu niewolnictwa (1992), za wygnanie Żydów z

Hiszpanii (1992), za obojętność Kościoła wobec nierówności społecznych (1994), za zbrodnie

Inkwizycji (1994), za wyprawy krzyżowe (1995), za udział Kościoła w dyskryminacji kobiet

(1995), za udział katolików w doprowadzeniu do powstania drugiej wojny światowej (1995), za

krzywdy wyrządzone niekatolikom (1995), za zerwanie dialogu z Lutrem (1996) oraz za winy

popełnione w służbie prawdy, za naruszanie jedności Ciała Chrystusowego, za grzech przeciwko

ludowi przymierza, za grzechy przeciwko godności kultur i religii i grzechy w dziedzinie

podstawowych praw człowieka (2000). W tym ekspiacyjnym klimacie coraz częściej przedstawia

się nam historię Kościoła katolickiego jako istne zbiorowisko wad. Już teraz efektem tego

swoistego oblężenia jest stanowisko wielu katolików, którzy nie próbując zmienić tego stanu

rzeczy utwierdzają się w przekonaniu, że historia Kościoła katolickiego naznaczona jest krwią,

kłamstwem i okrucieństwem. Trwa nieustanna propaganda usiłująca wmówić, głównie katolikom,

że oto Kościół nie ma prawa nikogo pouczać, bowiem również na jego koncie jest krwawa plama

Inkwizycji, za którą katolicy są odpowiedzialni i za którą powinni przepraszać i nie zapominać o

swej haniebnej przeszłości. Najbardziej jednak smuci zachowanie się niektórych duchownych,

którzy kokietowani przez media masowe krytykują "prawdy", o których słyszeli jedynie z plotek i

legend wpisując się (mam nadzieję, że nieświadomie) w nurt Kościoła, który bije się w piersi za

swą krótkowzroczność i reakcyjność. Książka ta jest dedykowana przede wszystkim dla nich. Nie

możemy zapominać podstawowego faktu, że chrześcijaństwo w rozliczeniu XX wieków

historii jest światłem tej historii, a Święta Inkwizycja jedną z najbardziej humanitarnych

instytucji średniowiecza. Książki tej nie należy też traktować jako szczegółowego wykładu

historycznego o Inkwizycji. Została ona napisana z zamiarem przedstawienia jej pozytywnych

aspektów oraz obalenia jednej z tzw. czarnych legend Kościoła. Ilekroć podejmujemy problem

Inkwizycji, musimy pamiętać o dwojakim charakterze zagadnienia: metafizycznym i historyczno-

ideologicznym. W analizach historycznych zwyczajowo poruszany jest tylko drugi aspekt. Należy

jednak pamiętać, że podstawowym celem Inkwizycji było ratowanie zagubionych dusz ludzkich,

była to zatem walka o najistotniejszą wartość, o życie wieczne. Najczęściej pomija się wskazanie

na fakt, że wartość duszy ludzkiej stoi tu ponad ideologią, historią, czy ustrojem. Zatrucie dusz

ludzkich błędem herezji powodowało i powoduje katastrofalne skutki. O tymże aspekcie nie można

zapominać w tego rodzaju analizach. Badając działalność Trybunałów Inkwizycyjnych należy

przede wszystkim sięgnąć w pracy badawczej do bogatych archiwów, jakie się zachowały po

procesach inkwizycyjnych a dopiero potem po ich opracowania czy reinterpretacje. Wtedy to, jak

pisał Józef Tyszkiewicz, "każdy historyk bezstronnie badający historię Kościoła musi powtórzyć

słowa, którymi de Tocqueville kończy swe dzieło: Rozpocząłem badania pełen uprzedzeń

przeciwko papieżom - skończyłem je pełen szacunku i podziwu dla Kościoła! (...)

DZIAŁANIE TRYBUNAŁÓW INKWIZYCYJNYCH

Niejednokrotnie w środkach masowego przekazu można usłyszeć albo przeczytać opinie, że

procesy inkwizycyjne były zapowiedzią procesów stalinowskich czy hitlerowskich. Wielokrotnie

powtarzane schematy utrwaliły się w masowej świadomości do tego stopnia, że niejednokrotnie

wiele osób, zupełnie jak w znanym wierszu Majakowskiego, myśli "tępienie wolności myśli", a

mówi - "Inkwizycja". Do takiego stanu rzeczy przyczyniły się podobno sądy inkwizycyjne, "wyraz

hipokryzji chrześcijańskiej Europy wieków średnich". Warto się przyjrzeć bliżej dokumentom z

procesów inkwizycyjnych, by wyrobić sobie prawdziwe zdanie na ich temat. Proces inkwizycyjny

rozpoczynał się od przeczytania oskarżonemu zarzutów, jakie były mu stawiane. Oskarżony miał

prawo zabrania głosu w przypadku niezrozumienia aktu oskarżenia, a wówczas przewodniczący

Trybunału miał obowiązek wyjaśniania aktu oskarżenia aż do momentu, gdy oskarżony zrozumiał

treść całego dokumentu. Jeżeli podejrzany uważał, że któryś z sędziów jest mu nieprzychylny i

wrogo do niego nastawiony, miał prawo odwołania się na tej podstawie do Stolicy Apostolskiej,

prosząc jednocześnie o zmianę członków Trybunału. Średniowieczny przywilej veta oskarżonego

wobec członków Trybunału nie był fikcją, jest jednak niestety zazwyczaj pomijany w pracach

dotyczących Inkwizycji, chociaż nie można zaprzeczyć, że "w razie, gdy który z sędziów był

osobistym jego wrogiem [oskarżonego] lub gdy się pragnął podsądny użalić na jego postępowanie,

mógł tego sędziego odrzucić i apelować do Stolicy Apostolskiej, a dowodzą przykłady, ze prawo to

nie było czysto teoretyczne. W pierwszych latach Inkwizycji hiszpańskiej nic nie wywołało

większego niezadowolenia Ferdynanda i Izabeli, jak nieustanne odwoływanie się ze strony

oskarżonych do Stolicy Apostolskiej". Ponadto Trybunał Inkwizycyjny nie poprzestawał tylko i

wyłącznie na zeznaniach świadków, miał bowiem obowiązek wysłuchania i ustosunkowania się do

zarzutów stawianych przez oskarżonego, dlatego twierdzenie, jakoby oskarżony w sądach

inkwizycyjnych nie miał prawa głosu, jest wierutną bzdurą. Ilekroć w mediach pada słowo

"Inkwizycja", tylekroć większość odbiorców myśli automatycznie o Stolicy Apostolskiej,

powszechnie bowiem uważa się, że działalność sądów inkwizycyjnych inspirowana i wspierana

była przez kolejnych papieży. Nie jest to do końca zgodne z prawdą. "Papieże robili wszystko co

mogli, by utrzymać Inkwizycję w granicach właściwych. Sam Llorente przytacza liczne wypadki, w

których papieże kazali tajemnie absolwować heretyków i nie nakładali im żadnej kary świeckiej.

Szczególnie Leon X, ten rozumny i uczony papież, nie wahał się rozpocząć walki z inkwizytorami

Toledo (1519), którzy uporczywie ścigali Hiszpanów odwołujących się do papieża; ekskomuniki nie

szczędziły także inkwizytorów. Tenże papież przedsięwziął zupełną reformę Trybunałów

Inkwizycyjnych hiszpańskich, ale opór Karola V przeszkodził w urzeczywistnieniu tego zamiaru.

Gdy poruszono myśl wprowadzenia Inkwizycji hiszpańskiej do Neapolu, Paweł III połączył swe

protesty z protestami Neapolitańczyków, i zamiary cesarza spełzły na niczym. Pius IV i Karol

Boromeusz bardzo skutecznie oparli się wprowadzeniu Inkwizycji do Mediolanu. Gdy zaś

Inkwizycja w roku 1695 wciągnęła na Indeks czternaście tomów zbioru Bollandystów, najuczeńsi

kardynałowie: Noris, Albani, Aguirre, Sfondrati i in. zaprotestowali przeciw temu dekretowi, a

wobec powszechnego niezadowolenia, jakie ten dekret wzbudził między uczonymi, wielki

inkwizytor zmuszony był go cofnąć." Niejednokrotnie słyszy się z ust historyków zarzut, jakoby

instytucja Inkwizycji była najbardziej krwawą organizacją wieków średnich, co więcej -

Inkwizycja miała rzekomo dać bodziec późniejszym sądom do bezkarnego traktowania sądzonych.

Zarzut ten jest o tyle chybiony, że nawet po pobieżnym zapoznaniu się z duchem epoki wieków

średnich nie sposób nie zauważyć, że ówczesne państwowe prawo karne było daleko bardziej

surowe, aniżeli prawo inkwizycyjne. Insynuacja, jakoby stosowanie kary śmierci w stosunku do

zatwardziałych heretyków był stosowany tylko przez Kościół katolicki, jest również nieprawdziwa.

Kara śmierci wykonywana na odstępcach religijnych wykonywana była w większości krajów i

wśród wszystkich wyznań (szczególnie u protestantów). W Kościele Rzymskim wprowadzenie

kary śmierci dla heretyków należy wiązać z rokiem 1198, kiedy papież Innocenty III zaostrzył

sankcje wobec heretyków. W ciągu kilku następnych lat nastąpiła całkowita zmiana polityki w

stosunku do kacerzy - od napominania i walki na argumenty Stolica Apostolska przeszła do

wytoczenia im zdecydowanej wojny, łącznie z żądaniem najwyższej kary dla heretyków. Czytając

XIX-wieczne rzetelne analizy sądów inkwizycyjnych można się przekonać, że "łagodniejsze i

oględniejsze było postępowanie sądowe Inkwizycji, aniżeli innych sądów ówczesnych, że więzienia

inkwizycyjne nie były znów takie straszliwe lochy i podziemia, za jakie je podają wrogowie ale

daleko bardziej ludzkie i milsze, aniżeli w innych krajach, że tortury w sądach inkwizycyjnych raz

tylko mogły być prawnie stosowane, a nie powtarzane często jak to się działo w sądach

państwowych." Zarzuty podważające historyczną prawdę o Świętej Inkwizycji zdarzają się

nagminnie, szczególnie podczas omawiania historii Kościoła w wiekach średnich, jednakże należy

zwrócić także uwagę na tendencje przeciwne, starające się wybielić postępowanie sądów

inkwizycyjnych. Można się nawet spotkać ze stwierdzeniem, że Święte Oficjum zawsze było

przeciwne karze śmierci i nigdy takową w stosunku do kacerzy nie szafowało, ani nawet nie

popierało. Jest to twierdzenie tak samo mylne jak to, które utrzymuje, że Kościół katolicki

wprowadził stosowanie stosów jako kary dla innowierców. Kościół zawsze był za utrzymaniem

kary śmierci w prawodawstwie świeckim. Jak głosi Katechizm Soboru Trydenckiego, obowiązek

miłości nakazuje wiernemu przebaczyć nawet zabójcy jego najbliższych krewnych, podstawowym

zaś obowiązkiem państwa w służbie miłości jest zabezpieczać porządek publiczny, bronić dóbr

materialnych i duchowych obywateli. Jeśli kara śmierci jest konieczna dla zapewnienia

bezpieczeństwa publicznego, państwo może się do niej uciekać (33, § l). Katechizm Kościoła

Katolickiego, zatwierdzony przez Jana Pawła II w artykule 2266 potwierdza także możliwość jej

stosowania. Papież Grzegorz IX wydał w 1231 r. rozporządzenie, aby heretycy potępieni przez

Kościół wydawani byli władzy świeckiej, która wymierzy im stosowną karę (animadversio

dobita}. Karą tą mogła być także kara śmierci. Motywacja takiej surowości tłumaczona była przez

dostojników kościelnych przy pomocy porównania majestatu ziemskiego z majestatem Boskim:

jeżeli uważa się za słuszne stosowanie kary śmierci za obrazę majestatu ziemskiego, aby zachować

proporcję prawną o wiele bardziej należy karać tych, którzy dopuszczają się obrazy i bluźnierstwa

wobec majestatu Bożego. Taką argumentację podtrzymywał największy autorytet ówczesnych

czasów, św. Tomasz z Akwinu. W 11 zagadnieniu swej Sumy teologicznej w paragrafie

poświęconym heretykom Akwinata pisze tak: "Heretycy popełniają grzech, którym zasługują sobie

nie tylko na karę klątwy, czyli wyłączenia z Kościoła, lecz także na karę śmierci. O wiele bowiem

cięższą zbrodnią jest psuć wiarę, która stanowi o (nadprzyrodzonym) życiu duszy niż, np. fałszować

pieniądze, które śluzą życiu doczesnemu (...). Ze strony zaś Kościoła jest miłosierdzie troszczące się

o nawrócenie błądzących stosownie do nauki apostoła (2 Tym 2, 24) nie potępia się ich od razu,

lecz dopiero po pierwszym i drugim. upomnieniu; po tym zaś skoro heretyk nadal trwa w uporze,

straciwszy nadzieję w jego nawrócenie, mając na uwadze zbawienie innych, Kościół karą klątwy

wyklucza go ze swojego tona i następnie zostawia go sądownictwu świeckiemu, by przezeń byt

usunięty ze świata karą śmierci." Argumentacja dotycząca stosowania kary śmierci na heretykach

użyta w Sumie teologicznej św. Tomasza z Akwinu pochodzi od papieża Innocentego III i była

powszechnie stosowana w średniowieczu. Aby uzyskać pełny obraz należy jeszcze dodać, że w

historii działania Trybunałów Inkwizycyjnych nigdy nie zdarzyło się, by Inkwizycja wydała

sądzonych heretyków w ręce władzy świeckiej, jeśli ci uznali swe błędy i zapragnęli powrócić na

łono Kościoła. Chcąc przyjrzeć się dokładnie przebiegom procesów inkwizycyjnych należy sięgnąć

do źródeł opisujących bezpośrednio tzw. "wzorcowe" procesy. Najbardziej miarodajnymi pracami

są tu Practica officii inquisitionis haereticae pravitatis Bernarda Gui (wydana ponownie w Paryżu

w 1886 roku; w Polsce ukazała się w tym roku) oraz dzieło Mikołaja Eymerica z 1376 roku,

zatytułowane Directorum inquisitorum (ponownie wydane w "Nouvelle Revue historique de droit

francais" w r. 1883 na stronach 669-678). Prace te dają prawdziwy obraz sądów inkwizycyjnych, a

także inkwizytorów i wymaganych cech, jakie powinni posiadać. Tymczasem poprzez oszczercze

książki w rodzaju Imienia róży Humberta Eco utrwala się mit inkwizytora - lubieżnego sadysty,

który nie cofnie się przed żadnym okrucieństwem, by tylko móc pastwić się nad biednymi,

niewinnymi ludźmi... Wystarczy sięgnąć do prac wspomnianych inkwizytorów i relacji naocznych

świadków, aby przekonać się, że prawda była zupełnie inna, niż to usiłują wmówić czytelnikom Le

Goff i Eco, utrzymujący, że "najbardziej krwawy" inkwizytor Gui palił heretyków i podejrzanych o

herezję przy każdej nadarzającej się okazji. Tego rodzaju antykatolicka propaganda funkcjonowała

już niestety znacznie wcześniej - przykładowo, jak podaje Podręczna encyklopedia kościelna z

1909 roku, "Brial, prawdziwy uczony, chyba tylko przez nieuwagę w XIX tomie Recueil des

Historie de Gaules (s. XXIII) mówi, ze za Bernarda Gui (od 1308 do 1323) spalono na stosie 637

heretyków, gdy wiadomo, że z grona tych osób tylko 40 na śmierć skazano." Właśnie tak: na

nieszczęście wszystkich tych "wybitnych mediewistów" działalność inkwizycyjna Bernarda Gui

jest doskonale udokumentowana, a z dokumentów wynika jasno, że ów "najbardziej krwawy"

inkwizytor w ciągu szesnastu lat sprawowania funkcji przewodniczącego Trybunału

Inkwizycyjnego orzekł winę w stosunku do 913 oskarżonych, spośród których tylko 42 osoby

zostały przekazane ramieniu świeckiemu (co - trzeba to jasno zaznaczyć - nie było jednoznaczne z

wyrokiem śmierci!), na resztę zaś osób nałożono kary kanoniczne lub więzienie, tzw. murus

largus, czyli odosobnienie w klasztorze, lub murus strictus, polegające na zamknięciu w celi

klasztornej. Zarówno w przypadku murus largus, jak i murus strictus dopuszczalne byty

odwiedziny współmałżonka, była to bowiem bardziej praktyka pokutna niż kara kryminalna. Z

reguły skazani podlegali wielokrotnym amnestiom, skracającym wyroki lub zamieniającym je na

inną pokutę, np. odmawiania codziennie psalmów pokutnych czy pielgrzymkę do miejsc kultu.

Ilekroć mówi się o fanatycznych inkwizytorach, którzy w każdym sprzeciwie władzy katolickiej

węszyli zapach siarki, próbując wykorzenić go jedyną znaną sobie metodą - stosem, zapomina się o

faktach, zastępując je propagandą. Omawiany przykład Bernarda Gui nie jest odosobniony - oto

oświeceniowi komentatorzy Inkwizycji przywołują często obok niego postać Jakuba Fourniera,

W obronie Świętej Inkwizycji - Roman Konik - fragm.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: