Krytyka Literacka 2010.pdf

KRYTYKA LITERACKA: styczeń 2010

Page 1 of 63

Udostępnij Zgłoś nadużycie Następny blog»

Utwórz bloga Zaloguj się

KRYTYKA LITERACKA

pod redakcją Witolda Egertha i Tomasza Sobieraja ● ISSN 2084-1124

LITERATURA SZTUKA FILOZOFIA ESEJE RECENZJE FELIETONY WIERSZE OPOWIADANIA

______________________________________________________________________

Spis treści

► 2012 (8)

► 2011 (78)

▼ 2010 (41)

► grudzień 5(

► listopad (8)

► październik (4)

► wrzesień 5(

► sierpień 1(

► lipiec (1)

► czerwiec (3)

► maj (3)

► kwiecień 4(

► marzec (3)

► luty (2)

▼ styczeń 2(

Recenzja: Jarek

Łukaszewicz

TRÓJMASZTOWIE

Dyskurs: Wioletta

Sobieraj LATAWCE,

czyli sanacja ...

► 2009 (4)

Recenzja: Jarek Łukaszewicz TRÓJMASZTOWIEC

Autor: Marek Trojanowski LITERATOR.PL,

HISTORIAMOICHNIEDOLI.PL.

Dziesięć euro i osiemdziesiąt centów wystarczy by zaspokoić swoją

estetyczną próżność. Za tę sumę można nabyć jedno ze zdjęć Jana

Saudka (strona autorska: www.saudek.com) w rozmiarze 60 x 85 cm,

oprawić w antyramę i powiesić na ścianie w salonie. Kiedy zaintrygowani

i zachwyceni niezwykłą fotografią goście będą pytali o autora, należy

zachować konieczne w takich przypadkach opanowanie graniczące z

obojętnością - na zachwyt, i odpowiedzieć krótko:

– To? Aaa, to. To Saudek.

Oczywiście goście nie będą mogli oderwać wzroku od autorskiej

reprodukcji. Będą nasycać się niezwykle zaaranżowaną estetyką. Po

chwili milczenia któryś z gości zada pytanie:

– A kto to jest ten Saudek?

Teraz można dać upust swoim najbardziej krwiożerczym instynktom.

Spoglądając z pogardą i politowaniem na ciekawskiego ignoranta, z

artystyczno-pedalską manierą należy machnąć rączką i powiedzieć:

– Phi! Nie wiesz? No wiesz. Jak możesz nie wiedzieć? Phi!

Można też powiedzieć głośno:

____________________

– Nie wiesz kto to jest Saudek? Naprawdę?

A następnie zwracając się do pozostałych gości zakpić:

Adres do korespondencji

t.sobieraj@wp.pl

– On nie wie kto to jest Saudek? Niebywałe.

Kontemplując towarzysko-salonowy szmer, w którym przewijać się będą

słowa: „niebywałe” „nie wie” „jak może? niebywałe”, „doprawdy

niebywałe” można spokojnie rozsiąść się w swoim ulubionym, skórzanym

chesterfieldzie i wpatrywać się w osobliwy proces wykluczania jednostki.

Przyglądać się jak stado białych owiec dystansuje się od czarnej owcy,

która jeszcze kilkanaście sekund wcześniej miała taki sam kolor runa co

reszta.

AUTORZY TEKSTÓW

Józef Baran

Klaudia Bączyk

Mariusz Bober

Jan Z. Brudnicki

Maciej Cisło

Michał Dec-Budziszyński

Stanley Devine

Marek Doskocz

Witold Egerth

Stanisław Esden-Tempski

Piotr Grobliński

W.A. Grzeszczyk

Łukasz Jasiński

Zbigniew Joachimiak

Krzysztof Jurecki

Dziesięć euro i osiemdziesiąt centów można zagospodarować inaczej.

Można wymienić w kantorze euro na złotówki i za dokładnie 43 złote i

pięćdziesiąt groszy kupić sobie tomik Jarka Łukaszewicza pt.

„Trójmasztowiec”. W cenę Jarek Łukaszewicz wliczył koszt opakowania

(koperta z folią bąbelkową), przesyłki (pocztą poleconą) oraz własnego

niezwykle cennego czasu, który poświęci na udzielenie wszelkich

informacji drogą telefoniczną na temat stanu realizacji zamówienia.

Jeżeli uświadomimy sobie, że długość przeciętnej rozmowy telefonicznej

to minuta i jedenaście sekund oraz że w tym czasie zamiast informować

Łukaszewicz mógłby napisać przynajmniej jeden wiersz, to dla dobra

duchowej substancji narodu będzie lepiej jeżeli zniecierpliwieni

http://krytykaliteracka.blogspot.com/2010_01_01_archive.html

2012-01-23

KRYTYKA LITERACKA: styczeń 2010

Page 2 of 63

opieszałością poczty polskiej nie wybierzemy numeru +48 602 535917 i

nie będziemy nękać poety, który w tym czasie na pewno tworzy kolejne

dzieła.

Katarzyna Karczmarz

Roman Kaźmierski

Marcin Królik

Andrzej Jerzy Lech

Marek Ławrynowicz

Przemysław Łośko

Dariusz Magier

Roberto Michel

Joanna Mieszkowicz

Janusz Najder

Krzysztof Niemczycki

Stanisław Obirek

Edward Pasewicz

Dariusz Pawlicki

Robert Rutkowski

Jan Siwmir

Tomasz Sobieraj

Wioletta Sobieraj

Jan Stępień

Andrzej Tchórzewski

Janusz Termer

Marek Trojanowski

Joanna Turek

Igor Wieczorek

Bohdan Wrocławski

Adam A. Zych

Karol Maliszewski tak napisał o „Trójmasztowcu” Łukaszewicza:

Oto tajemnica poezji po przełomie: pękła ta wysoka skała, ten jakiś

Ajudah, i poeta spadł wprost na wielopasmową ulicę języka; teraz

błąka się tu i tam, wybierając to i owo, by nałożyć na siebie, by

spokrewnić to, co do tej pory nie spokrewniano. To coś więcej niż

słowna gra, czyli grzebanie w pudle z napisem „puzzle informacyjnego

chaosu”. To kategoryczne oddzielenie się od zbyt łatwo wypowiadanego

świata. Oto tajemnica miary. Umiarkowanie w widzeniu i snuciu.

Arnolfini, Łukaszewicz i to trzecie.

Nie mając dostępu do tych pokładów świadomości, które są

zarezerwowane tylko dla Karola Maliszewskiego nie zamierzam wnikać w

istotę kategorii: „poezji po przełomie”, „jakiegoś Ajudaha”, „pękniętej

wysokiej skały”, „spadającego poety”, „języka jako trasy WZ” itp. Nie

przeczę, że mądrości Maliszewskiego niczym kozaczki z futerkiem od

Versace pięknie prezentują się na ostatniej stronie okładki, ale jak

wyjaśnić sens odbitej pieczątki o treści „egzemplarz prawoskrętny” na jej

pierwszej stronie?

Kserokopia.art.pl ma na swoim wydawniczym koncie takie produkcje jak

m.in. „th” Edwarda Pasewicza czy „China Shipping” Justyny Bargielskiej.

Zarówno w „th” jak i w „China Shipping” połączenie tekstu i grafiki było

optymalne. Do tekstów Pasewicza zapis nutowy pasuje tak, jak nutacja

diastematyczna do piętnastowiecznego „Graduału Łęczyckiego”. Zaś w

kontekście „China Shipping” użycie czcionki z elementarzy dla dzieci

także ma znaczenie. Innymi słowy wydawnictwo kserokopia.art.pl

specjalizuje się w eksperymentach wydawniczych, w których próbuje się

połączyć wrażliwy tekst – jakim jest poezja - z obrazem.

ORAZ

J.W. Goethe

Jarosław Hašek

S.I. Witkiewicz

____________________

Ale jak to z eksperymentami bywa – jedne są udane inne mniej a jeszcze

inne to kompletne fiaska. I do tej ostatniej kategorii zaliczyć można

właśnie „Trójmasztowiec” Jarka Łukaszewicza.

Trójmasztowiec wydany został w nakładzie 500 egzemplarzy. Do każdego

z nich dołączona została ulotka z informacją wydrukowaną złotą farbą na

białym papierze o treści: „NAGRODA GŁÓWNA w II ogólnopolskim

konkursie na autorską książkę literacką Świdnica 2009”. Oprócz

Maliszewskiego są także wycinki z recenzji – Agnieszki Wolny-Hamkało,

która informuje target rodzaju żeńskiego, że:

Było sobie życie. Widziało się w nim rzeczy niesłychane. Kochało się – z

miłości, innym razem ze strachu, albo tylko tak sobie. Dla zabicia dnia.

Brało się, co dają: sporo wściekłego piękna, niespodzianek w języku,

zwykłego

szarego

chleba.

Czasem

mięso

ostatnich żyjących

przedstawicieli gatunku. Grzeszyło się i modliło .

Jest też notka Antoniego Matuszkiewicza o tym, że:

„Trójmasztowcem” wypływamy na głębię subiektywnej i kulturowej

pamięci” oraz o „mroku przykrytym błyskotliwością odbić” i

„oczywistości spływających w nieoczywistość horyzontu” i o

„poszarpanej elipsami narracji”.

Na temat grafiki wykorzystanej dla celów tej publikacji, to są to zdjęcia z

wycieczki do Izraela. Raz kotek. Raz dziewczynka z długimi nogami.

Innym razem stolik w restauracji. Powtarzający się motyw to napisy w

języku hebrajskim. Ale trafi się także jakaś dziewczyna z karabinem.

Oprócz tego są wystawy sklepów z butami, z ciuszkami dla ciężarnych,

fotki straganów, papci – czyli wszystkiego, co może wzbudzić we

współczesnym czytelniku niepokój albo smutek egzystencjalny.

Reasumując: są to najzwyklejsze zdjęcia, które jest w stanie zrobić każdy,

kto ma aparat fotograficzny i potrafi go obsługiwać w trybie „automat”.

Gdyby spróbować je porównać, to fotki strzelane przez Michała

Kobylińskiego (Gila Gillinga) na spędach poetów, kiedy to odbywa się

masowe skarmienie sałatką majonezową są gorsze od tych, które znalazły

się w „Trójmasztowcu”. Gorsze, ale tylko odrobinę.

http://krytykaliteracka.blogspot.com/2010_01_01_archive.html

2012-01-23

KRYTYKA LITERACKA: styczeń 2010

Page 3 of 63

W sprawie wierszy. Jeżeli ktoś uwierzy Maliszewskiemu w to, że są to

teksty „po przełomie”, że spotka tu „jakiegos Ajudaha” itp., to się

zawiedzie. „Trójmasztowiec” to zbiór tekstów banalnych. Na przykład:

nieźle się urządziłeś - mówi

i wylicza nazwiska przedwojennych

fabrykantów – wskazuje lodówkę piecyk

i telefunken, więc gdy wyciąga

odkurzacz (posprzątam ci na wszelki

wypadek) mówi „hoover”, jak gdyby wiedziała

że on jest winien tej zawiei

[bifurkacja]

I teraz zgaduj zgadula. O czym jest ten wierszyk? Dodać należy, że na

sąsiedniej stronie jest fotka z zachmurzonym niebem i pustą plażą, na

której porozkładano leżaki i rozstawiono stoliki.

Kto zgadnie proszony jest o wysłanie e-majla z odpowiedzią na adres:

poczta@kserokopia.art.pl

Nagrodą będzie nieskrywana radość poety, że ktoś zrozumiał bądź

próbował zrozumieć jego przekaz.

Inny przykład kunsztu poetyckiego autora „Trójmasztowca”:

heloł wagino, dzień dobry szyjko

zmieniwszy kosmiczną wyporność

znosisz dary małżonko – powiedział

Arnolfini – „a gdzie zanosisz dary?”

do Pana dary zanoszę

że śmiercią mnie obdarzył

że mogę liznąwszy

palca wiatr stwierdzić

lub wywołać

i liście zzieleniawszy

też wydają się wilgotne

trochę

Arnolfini w fotelu pęcznieje

z radości i milknie kluczowa

nieufność pomiędzy Bogiem

i córką oraz jej synem jej bratem

[małżeństwo Arnolfinich]

Jak wyżej, także i ten tekst opatrzony został obrazkiem. Zamiast plaży

jest niewyraźne – bo robione nocą – zdjęcie oświetlonej skąpo wystawy

sklepu z sukniami ślubnymi. Łatwo się domyślić co będzie przedstawione

na pierwszym, drugim, trzecim, czwartym a nawet piętnastym (gdyby

takowy istniał) planie zdjęcia. Analogicznej łatwości w odgadywaniu

brak, gdy chodzi o tekst i jego znaczenie. Ale zanim czytelnik porzuci

nadzieję warto spojrzeć na ostatnią stronę okładki. Przeczytać jeszcze raz

notkę Maliszewskiego i Matuszkiewicza o tym, że „od dawna tkwimy na

mieliźnie” i że „jedyna głębia, to głębia pęknięcia wysychającego dna” a

już nie czujemy się odosobnieni w otępieniu poznawczym. Prawda, że

płytko?

Obok fotki wystawy piekarni znajduje się tekst pt. „galapagos”. Podobnie

jak zdjęcia ten tekst także nie zaskakuje. Czytamy:

pod tamtym mostem Alma maher błagała

męża, żeby nie robił wiochy, potem kiwnęła

głową (na gropiusa i poszli), i tam taki ładny

piasek na brzegu szkli się w wieczornej latarni

że i punki sobie wydeptują miejsca na orgazmy

jak żółwie błyszczą skórzane kurtki nad szprewą

http://krytykaliteracka.blogspot.com/2010_01_01_archive.html

2012-01-23

KRYTYKA LITERACKA: styczeń 2010

Page 4 of 63

chrzęszczą nity, trzaskają martensom sznurówki

sypie się do butów

[galapagos]

Na pewno Łukaszewicz znajdzie kilkadziesiąt fanek (przynajmniej pięć w

samej Świdnicy), które po przeczytaniu tekstu o „wydeptywaniu miejsc

na orgazm” rozpłyną się w sosie własnym. Nie wątpię także, że

„trzaskające sznurówki”, „błyszczące kurtki” oraz „chrzęszczące nity”

utorują drogę do niejednego serca profesjonalnego krytyka literackiego.

Mnie jednak zastanawia konsekwentne użycie wyrazów z języka obcego

w zapisie fonetycznym. Zamiast Sprewa jest szprewa, zamiast Hello jest

„heloł” a Michael Douglas to „majkel daglas” [frotka]. Czytając te

fonetyzmy zastanawiam się, na którym to pasie tej wielopasmówki

lingwistycznej, o której pisze Maliszewski, się znalazłem? Czy może jest

to namacalny dowód domniemanego przełomu?

Na zakończenie.

„Trójmasztowiec” Łukaszewicza jest kolejną pozycją wydawniczą, która

zalegać będzie na półkach magazynowych hurtowni. Winą za taki stan

rzeczy obarczony zostanie – jak w każdym takim przypadku – system

dystrybucji i marketingu. Nie można odmówić Maliszewskiemu, Wolny-

Hamkało ani Matuszkiewiczowi dobrej woli. Zrobili wszystko, by

„Trójmasztowiec” dobrze się sprzedał. Notki o „przełomach”, „pękających

skałach”, „dnach” itp., dawno się zdewaluowały. Teraz niemal każdy

tomik posiada na okładce standardową laurkę od Wolny-Hamkało,

Maliszewskiego itp. Wszystkie tomiki wydawane w tym kraju przecież są

dobre. Wszystkie są przełomowe, nadzwyczajne, odkrywcze, epokowe,

wyjątkowe itp. W tym kontekście tomik Łukaszewicza także się nie

wyróżnia, na co zwrócili uwagę zacni i szanowani krytycy.

jarek łukaszewicz (Jarosław Łukaszewicz?), trójmasztowiec , Miejska Biblioteka

Publiczna w Świdnicy, 2009.

Poleć to w Google

Dyskurs: Wioletta Sobieraj LATAWCE, czyli sanacja

powieści satyrycznej i wynikające stąd

nieporozumienia.

Autor: Witold Egerth

Szanse książek debiutantów na naszym rynku wydawniczym są

najczęściej nikłe. Przebić się przez tysiące tytułów wydawanych rocznie

wręcz nie sposób, chyba że wydawnictwo stanie murem za swoim

autorem i wykona ogromną marketingową pracę, przy dużym

zaangażowaniu sił i środków, albo znajdzie się wpływowy i opiniotwórczy

ojciec namaściciel, który poprowadzi debiutanta za rękę wprost po

prestiżowe nagrody. Jestem przekonany, że gdyby książkę kogoś zupełnie

nieznanego reklamowano w mediach tak często, jak to się dzieje w

przypadku najbardziej znanych polskich pisarzy, sprzedano by ją również

w tysiącach egzemplarzy, a gdyby jeszcze zakupu dokonały biblioteki,

można by mówić o sukcesie wydawniczym. Tak rodzą się z pewnością

gwiazdy i gwiazdki na naszym literackim firmamencie.

Drugim ważnym elementem w promowaniu książki, jak już ukaże się na

rynku, są krytycy. I tak jak zdolny, utalentowany pisarz nie musi

posiadać wykształcenia filologicznego ani żadnego innego, tak krytyk

powinien dosyć dobrze poruszać się zarówno w teorii, jak i historii

literatury oraz śledzić na bieżąco to, co dzieje się w literaturze w kraju i

na świecie. Tymczasem, jak to możliwe jest chyba tylko u nas, wszyscy

znają się na wszystkim, więc jeśli ktoś w młodości oglądał komiksy, z

zapartym tchem śledził przygody Harry'ego Pottera, a jeszcze rzutem na

taśmę zdał giertychowską maturę, na pewno nadaje się na krytyka. A że

nie są to słowa bez pokrycia, spróbuję udowodnić na przykładzie

Latawców Wioletty Sobieraj i wybranych internetowych recenzji.

http://krytykaliteracka.blogspot.com/2010_01_01_archive.html

2012-01-23

KRYTYKA LITERACKA: styczeń 2010

Page 5 of 63

Wydawca umieścił na skrzydełku informację, że Wioletta Sobieraj okiem

satyryka przygląda się współczesnej polskiej rzeczywistości, tropiąc

absurdy w jej oficjalnym wizerunku, tworzonym między innymi przez

media. Z właściwym sobie poczuciem humoru, podszytym ironią,

obnaża pozorność tzw. autorytetów, funkcjonujących w życiu

publicznym . Uznałem więc, że mam do czynienia z powieścią satyryczną,

co lektura tej książki w pełni potwierdziła. Autorka przedstawia

rzeczywistość w „krzywym zwierciadle”, nikogo nie oszczędzając, niczym

Mikołaj Gogol w swoim Rewizorze . Ostrze satyry kieruje w stronę

przedstawicieli różnych grup zawodowych: lekarzy, policjantów,

nauczycieli, dziennikarzy, polityków, duchowieństwo, a więc uderza w

tych, z którymi każdy w swoim życiu ma okazję się zetknąć. Wioletta

Sobieraj daje się poznać jako mistrzyni ironii, co wśród polskich pisarek

należy do rzadkości i przyznam szczerze, że właśnie to najbardziej

urzekło mnie w jej książce. A co na to krytycy?

Otóż Marek Szymaniak, lat 21, krytyk portalu internetowego

Wiadomości24.pl pisze: Niby powinniśmy się śmiać i chichotać,

tymczasem bliżej nam do smutnego rozczarowania niż do uśmiechów.

Postacie wykreowane przez pisarkę są płytkie. Brak im różnorodności i

wielowymiarowości. W stan rozdrażnienia autorka wprowadza

czytelnika co chwila niebywale przerysowując postacie i generalizując

środowiska . Ale przecież tak je widzi główna bohaterka! To jej oczami

poznajemy pozostałe postacie – w powieści występuje subiektywna

narracja pierwszosobowa, ze wszystkimi wynikającymi z tego faktu

konsekwencjami. Poza tym w Latawcach , tak jak w przywołanym

wcześniej przeze mnie Rewizorze , chodzi o SATYRĘ. A wystarczyłoby,

gdyby pan Marek wcześniej zajrzał do słownika terminów literackich i

zapoznał się ze znaczeniem tego terminu. Dowiedziałby się, że

wypowiedź satyryczna wyraża krytyczny stosunek autora do

określonych zjawisk życia, nie proponuje żadnych rozwiązań

pozytywnych, jej naturalnym żywiołem jest ośmieszająca negacja, a w

związku z jednostronnością satyry, zwykło się mówić, że przedstawia

ona rzeczywistość w „krzywym zwierciadle”, zdeformowaną przez

komiczne wyolbrzymienie lub pomniejszenie . W związku z tym

zarzuty pana Szymaniaka są niedorzeczne. Oczywiście, utwory satyryczne

nie muszą należeć do jego ulubionych, nie każdy musi je czytać, ale

oczekiwać po nich, że zaoferują radosną zabawę?! Satyra nie jest po to,

żeby się bezmyślnie chichotać jak na występach kabaretowych, tylko

czasami gorzko się uśmiechnąć, dostrzegając labirynty absurdu. W

przypadku kogoś, kto zajmuje się krytyką literacką, to niewybaczalny

błąd. Do tego postacie ukazywane w satyrze, czy panu Szymaniakowi się

to podoba, czy nie, SĄ jednowymiarowe, przerysowane, zupełnie jak w

dobrej karykaturze.

Pisarzom utworów satyrycznych, którzy stają się obiektami

niewybrednych ataków, warto przypomnieć Monachomachię i

Antymonachomachię arcybiskupa gnieźnieńskiego Ignacego

Krasickiego, znanego również z licznych satyr i bajek, znanego oczywiście

tylko tym, którzy nie spali na lekcjach polskiego. Monachomacha, czyli

Wojna mnichów pierwotnie ukazła się bezimiennie, dopiero po ponad 20

latach, a rok po śmierci autora wyszła pod jego nazwiskiem. Właściwie

wszyscy pisarze o satyrycznym zacięciu nie mieli w naszym kraju łatwego

życia. Ile lat musiał czekać Bolesław Prus, zanim uznano jego Lalkę – oj,

niemało w niej ironii i satyry – za powieść wartościową i godną uwagi?!

Władysław Reymont po napisaniu Ziemi obiecanej również dostawał

cięgi od krytyków, bo za ostro pisał i ośmieszał przedstawicieli różnych

środowisk – szczęśliwie w tym czasie przebywał w Paryżu.

Kolejny krytyk literacki, Magdalena Galiczek, studentka technologii

chemicznej pisze w portalu internetowym Granice.pl, że: Książka

Wioletty Sobieraj nie podnosi czytelnika na duchu, nie daje też recepty

na naprawę. Prawda! Zgodnie z definicją satyry, że ta nie proponuje

żadnych rozwiązań pozytywnych. Pani Galiczek zastanawia się, czy

konieczne było zastosowanie przez autorkę tak drastycznych środków

wyrazu, aby ukazać – jej zdaniem – prawdziwy obraz świata? Szkoda,

że recenzentka nie precyzuje, o jakie drastyczne środki wyrazu chodzi, a

poza tym ambicją Wioletty Sobieraj nie było chyba przedstawienie

obrazu świata, tylko wycinka polskiej rzeczywistości. A jak ona wygląda?

Jeśli ktoś w tym kraju przeżył na własny rachunek kilkadziesiąt lat, to

http://krytykaliteracka.blogspot.com/2010_01_01_archive.html

2012-01-23

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: