Epoki literackie.docx

Epoki literackie

Vici

Odpowiedziano: 2010-05-24 19:04:00

Antyk
Średniowiecze
Odrodzenie
Barok
Oświecenie
Romantyzm
Pozytywizm
Młoda Polska
Dwudziestolecie międzywojenne
Współczesność

enesans:
*Mikołaj Rej 1505-1599 „Krótka rozprawa miedzy trzema osobami:panem, wójtem, a plebanem”,” Żywot człowieka poczciwego”
*Jan Kochanowski 1530-1584 Fraszki, pieśni, treny, „Odprawa posłów greckich”
*Mikołaj Sęp Szarzyński 1550-1581 Sonety
*Andrzej Frycz Modrzewski 1503-1572 „O poprawie Rzeczypospolitej”
*Piotr Skarga 1536-1612 „Kazania sejmowe”
*Szekspir (twórca przełomu epok) „Makbet”, „Hamlet”, „Romeo i Julia”
Barok:
*Jan Andrzej Morsztyn 1621-1693 poezja
*Daniel Naborowski 1573-1640 „marność”, „Krótkość żywota”
*Wacław Potocki 1621-1696 „Pospolite ruszenie”
*Molier „Skąpiec”
Oświecenie:
*Hugo Kołłątaj 1750-1812 publicystyka
*Ignacy Krasicki 1735-1801 satyry, bajki, „Monachomachia”-poemat heriokomiczny, „Mikołaja Doswiadczyńskiego przypadki”-pierwsza polska powieść!!, „Żona modna”
*Julian Ursyn Niemcewicz 1758-1841 „Powrót posła”
*Stanisław Staszic 1755-1826 publicystyka
*Wolter „Kandyd”
*Józef Wybicki „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”
Romantyzm:
*Adam Mickiewicz 1798-1855 „Oda do młodości”, „Konrad Wallenrod”, „Dziady IV, II, IIIcz.”, „Pan Tadeusz”, „Sonety krymskie”
*Juliusz Słowacki 1809-1849 „Kordian”, „Grób Agamemnona”, Testament mój”
*Aleksander Fredro 1793-1876 „Zemsta”
*Cyprian Kamil Norwid 1821-1883 „W Weronie”, „Cos ty Atenom zrobił Sokratesie”, „Bema pamięci żałobny rapsod”
Pozytywizm:
*Adam Asnyk 1838-1897 sonety
*Maria Konopnicka 1842-1910 „Mendel Gdański”
*Eliza Orzeszkowa 1841-1910 „Nad Niemnem”, „Gloria victis”
*Bolesław Prus 1847-1912 „Lalka”
*Henryk Sienkiewicz 1846-1916 NOBLISTA!! „Quo Vadis”, Trylogia, „Krzyżacy”, „Szkice węglem”, „W pustyni i w puszczy”
*Fiodor Dostojewski 1821-1881 „Zbrodnia i kara”
Młoda Polska:
*Jan Kasprowicz 1860-1926 „Krzak dzikiej róży”
*Bolesław Lesmian 1887-1937 poezja (poeta obu epok m.p. i dwudz.)
*Władysław Reymont 1867-1925 NOBLISTA!! „Chłopi”
*Leopold Staff 1865-1940 „Deszcz jesienny”, „Kwiatki św. Franciszka” przekład
*Stanisław Wyspiański 1869-1907 „Wesele”
*Stefan Żeromski 1864-1925 „Ludzie bezdomni”, „Przedwiośnie”
Dwudziestolecie międzywojenne:
*Julian Przyboś 1901-1970 poezja
*Konstanty Ildefons Gałczyński 1905-1953 poezja
*Zofia Nałkowska 1884-1954 „Granica”
*Witold Gombrowicz 1904-1969 „Ferdydurke”
Współczesność:
*Krzysztof Kamil Baczyński 1921-1944 „Pokolenie”, „Z głową na karabinie”
*Tadeusz Borowski 1922-1951 Opowiadania
*Gustaw Herling Grudziński 1919r „Inny Świat”
*Zbigniew Herbert 1924r „Pan Cogito”
*Czesław Miłosz 1911r NOBLISTA!! Poezja
*Tadeusz Różewicz 1921r “Ocalony”, “Lament”
*Wisława Szymborska 1923r NOBLISTKA!! Poezja
*Sławomir Mrożek „Tango”
To wszystko, co przerabiałam, myślę ze komuś się przyda. Jak cos macie ciekawego to przyślijcie.Średniowiecze

Średniowiecze to epoka, której nazwa pochodzi z łaciny (media aetas, medium aevum) i oznacza "wiek średni". Została ona nadana przez papieża Giovanniego de Bussisako w XV wieku, jako określenie epoki oddzielającej starożytność od renesansu. Jednocześnie średniowiecze uznano za okres upadku kultury antycznej, a więc nazwa "wiek średni" dotyczy także oceny średniowiecza jako czasów upadku kultury wysokiej. Jednoznacznie negatywna ocena panowała aż do XIX wieku. Dziś traktujemy ten okres jako istotne podwaliny pod rodzącą się literaturę narodową.

Średniowiecze trwało w Europie od V do XV wieku, daty graniczne wyznaczające jego początek i koniec to:

W Europie:

Początek:

·         313r. - zgoda na wyznawanie chrześcijaństwa udzielona przez Konstantyna Wielkiego

·         476r. - upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego

Koniec:

·         1450 r. - wynalezienie druku przez Johanesa Gutenberga

·         1453 r. - upadek Konstantynopola

·         1492 r. - okrycie Ameryki w przez Krzysztofa Kolumba

W Polsce:

Początek:

·         966 r. - przyjęcie chrztu przez Mieszka I

Koniec:

·         1474 r. - w Polsce ukazuje się pierwszy druk

Charakterystyka

Najwyższą wartością średniowieczu był Bóg oraz sprawy wiary, zatem główną ideologią - teocentryzm, który nakazywał wszystkie sprawy doczesne podporządkować Stwórcy. Wokół teocentryzmu i przekonania, że sprawy doczesne są grzechem narosło przekonanie o konieczności wyrzeczenia się wszelkich uciech, życia w głębokim ubóstwie oraz poświęceniu życia Bogu. Taki surowy sposób zycia nazywamy ascezą, a człowieka żyjącego wedle zasad ascezy - ascetą. W średniowieczu olbrzymią rolę odgrywał też kościół, który jako jedyny miał wykształconych przedstawicieli. Dlatego właśnie to duchowni byli pierwszymi literatami i filozofami, to oni tworzyli rodzimą kulturę.

Renesans

Charakterystyka

Renesans to epoka w dziejach kultury pomiędzy średniowieczem a barokiem. Trwało od XIV wieku do XVI wieku. W Polsce Odrodzenie trwało od końca XV wieku do końca XVI wieku. Pojęcie renesansu kryje w sobie rzeczywiście "odrodzenie" wszelkiej wiedzy o człowieku jako osobie, o jego osobowości, niepowtarzalności i wyjątkowości. Ogromny nacisk położony jest na to aby człowiek rozwijał istniejące w sobie takie cechy, które świadczą o jego indywidualności szczególnie w doświadczaniu bytu. Renesans chrakteryzuje się nawiązaniem do kultury i literatury antycznej.

W Europie:

Początek epoki odrodzenia zasadniczo pokrywa się z końcem średniowiecza - można więc przywoływać tu symboliczne daty upadku Konstantynopola, końca Wojny Stuletniej czy odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Daty te jednak są tylko symboliczne ze względu na płynne przejście od średniowiecza do renesansu, szczególnie we Włoszech, jego kolebce, i we Francji, w której szczególnie w sztukach pięknych długo panowała forma mieszana między sztuką gotycką i renesansową (styl gotycko-renesansowy). Ustalenie początku epoki renesansu utrudnia także fakt, że do różnych krajów dotarł on w różnym czasie, a w żadnej dziedzinie kultury w żadnym rejonie Europy nie wyparł do końca form średniowiecznych. Stosunkowo ostre granice między kulturą renesansową i średniowieczną pojawiają się w krajach, w których pojawia się on później, szczególnie w Niemczech.

Początek Renesansu we Włoszech od dawna jest przedmiotem ostrych sporów w historii kultury - niektórzy badacze widzą go już w wieku XIII, inni dopiero w drugiej połowie wieku XV. Dawniej, szczególnie w zafascynowanej Renesansem drugiej połowie XIX w. Dante uważany był za twórcę z pogranicza średniowiecza i renesansu, obecnie dość powszechnie uznawany jest za twórcę ściśle średniowiecznego - tylko niektóre ustępy De monarchia i De vulgari eloquentia zdają się temu przeczyć. Szczególnie sporna jest przynależność kulturowa wybitnych twórców wczesnego humanizmu włoskiego z XIV w. - Petrarki i Boccaccia.

Także data końca epoki jest sporna i zależy od poszczególnych koncepcji historycznych. Często wymienia się "okrągłą" datę 1600, wymienia się też daty od 1517 (wystąpienie Lutra, uchodzące czasem także za datę początkową dla Niemiec) przez 1548 (Sobór Trydencki) do 1648 (koniec wojny trzydziestoletniej) a nawet późniejsze. Dawniej, do rozpoczęcia pogłębionych badań nad tą epoką, za podtyp renesansu uznawano Barok jako całość. Dla Włoch za koniec epoki uznaje się bardzo często rok 1527.

W Polsce:

Renesans na północ od Alp trwał zdaniem większości historyków od końca XV wieku do końca wieku XVI, choć nieraz nawet - np. w przypadku Polski - przedłuża się ten okres aż do początków XVII wieku, kiedy tendencje renesansowe zanikały już w zetknięciu z tendencjami manierystycznymi i barokowymi w literaturze, sztukach plastycznych i architekturze.

Do Polski na początku Odrodzenia przybyli sławni poeci i myśliciele: Włoch Filip Kallimach (Filippo Buonaccorsi), Niemiec Konrad Celtis.

Barok

Charakterystyka

Nazwa epoki pochodzi z języka portugalskiego i pierwotnie oznaczała rzadką perłę o nieregularnym kształcie.(z por. barocco - "perła o nieregularnym kształcie"). Barok jest epoką w dziejach kultury europejskiej charakteryzującą się rozwojem sztuki dekoracyjnej i zdobniczej.Jego trwanie datuje się od końca XVI wieku do XVIII wieku. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.

W Baroku wykształciły się dwa zasadnicze nurty myślowe: racjonalizm, który zakładał, że mądrość uzyskać można jedynie dzięki potędze umysłu oraz empiryzm, którego z kolei założeniem było poznawanie świata dzięki zmysłom, doświadczeniu, umysł odgrywał tutaj mniejsze znaczenie.

W Polsce, nieco opóźnionej w stosunku do innych państw europejskich, barok rozpoczyna się w końcowym okresie lat osiemdziesiątych XVI w. Faza wstępna trwa do lat 20 - tych XVII wieku, a rozkwit tej epoki aż do końca XVII wieku. Zmierzch epoki przypada na czasy saskie, obejmujące lata 1700 - 1730. Jak widać, okres baroku obejmuje cały wiek XVII, jeden z najbardziej niespokojnych w dziejach Rzeczypospolitej. Miały wtedy miejsce takie wydarzenia, jak wojna z Turcją, "potop" szwedzki, wojna z Moskwą, powstanie Chmielnickiego czy odsiecz Wiednia. Czasy Jana Kazimierza były czasem pełnym zamieszek i wojen ("Rok1647 był to dziwny rok, w którym rozmaite znaki na niebie i ziemi zwiastowały jakoweś klęski i zdarzenia" Ogniem i mieczem, H. Sienkiewicz), z kolei czasy saskie (August II Mocny i August III) to epoka kryzysu.

W Polsce przyjęto, że barok składał się z trzech podokresów:

·         późny renesans - wczesny barok (1580-1620),

·         dojrzały barok (ok. 1620-1680),

·         późny barok - początki oświecenia (ok. 1680-1764)

Epoka ta była okresem dość dziwnym i ponurym, zwłaszcza w porównaniu z harmonijnymi i "klasycznymi" okresami renesansu czy oświecenia. . Barok to okres niepokoju, pełen wojen, pożarów i śmierci...

Oświecenie

Charakterystyka

Oświecenie jest pierwszą epoką w nowożytności, która jest w pełni świadomą swego istnienia. Określano ją jako: "wiek rozumu" (w Anglii), "wiek filozofów" (we Francji) lub wiek "oświecony". Szczególną wagę przywiązywano do potęgi rozumu, które jest światłem rozjaśniającym drogę poznania prawdy. Zarówno pod kątem społecznym, jak i politycznym krytykowano istniejąca rzeczywistość i wyrażano ogromną wolę wyzwolenia człowieka z feudalizmu, krępującego jego myśli, hamującego rozwój nauki i oświaty. Oświeceni szukali nowego porządku nawiązując się do nauk eksperymentalnych, m. in. fizyki Newtona, rozmawiali o istocie natury i społeczeństwa.

Ramy czasowe

Europa:

Początek: XVII wieku
Koniec: to lata 70 XVIII wieku.

Polska:

Początek XVIII wieku
Koniec to rok 1822, czyli wydanie przez Mickiewicza "Ballad i romansów".

Okres oświecenia w Polsce dzielimy na trzy fazy:

·         wczesną - od lat 40. XVII wieku do roku 1764;

·         dojrzałą (czasy stanisławowskie) - lata 1764 -1795;

·         schyłkową (czasy postanisławowskie) - lata 1795-1822

Główne nurty artystyczne okresu Oświecenia:

Klasycyzm - jest modelem kultury, który narodził się w starożytności (Grecja, Rzym) i dalszym okresie nawiązywał do antyku (np. w gatunkach literackich - tragedia antyczna, zasada decorum). Możemy rozróżnić klasycyzm renesansowy, oświeceniowy oraz dużo późniejszy neoklasycyzm (przełom XIX i XX wieku).

Główne założenia klasycyzmu:

·         piękno obiektywne i są kanony piękna

·         sztuka musi być harmonijna i zachowywać proporcje, równowagę oraz statyczność

·         trzeba trzymać się zasad tworzenia sztuki (podręczniki sztuki)

·         wzorem niedoścignionym jest sztuka antyczna (grecka i rzymska), która najdokładniej ujmowała harmonię natury

·         piękno wynika z prostoty, a nie ze skomplikowania

Sentymentalizm - Sentymentalizm był kierunkiem w literaturze, który rozpoczął się w latach 60-tych XVIII wieku. Twórcami byli Jan Jakub Rousseau i Wolfgang Goethe. Propagatorów sentymentalizmu interesowała najbardziej emocjonalna strona natury człowieka, jego uczucia. Przeciwstawiali naturę cywilizacji, zaś rozum sercu, a natchnienia w tworzeniu artystycznym szukali w tradycji, zazwyczaj w kulturze ludowej. Utwór sentymentalny, był zazwyczaj bardzo uczuciowy i nacechowany czułością. Cenionym przez sentymentalistów gatunkiem były : powieść sentymentalna, sielanka, pieśń oraz elegia. Głównym centrum rozwoju kultury sentymentalnej w Polsce były Puławy wraz z Izabelą Czartoryską. Przedstawicielem prądu w literaturze polskiej był Franciszek Karpiński (1741 - 1828).

Rokoko - był stylem, który miał najmniejszy wpływ na literaturę i sztukę oświecenia. Najbardziej rozpowszechnił się w twórczości rozrywkowej oraz na dworach królewskich. Rokoko było charakterystyczne dla niektórych typów komedii, oper i drobnych wierszy. Najważniejsze w tym stylu było to, że dla niego piękno było wartością najwyższą, które jako jedyne umożliwiało czerpanie radości z kontaktu ze sztuką. Poza literaturą rokoko wpłynęło troszkę na architekturę głównie pałacową i salonową oraz na wystroje wnętrz dworskich: porcelanowe bibeloty, dekoracyjność, subtelność, miniaturowość w obrazach. W malarstwie zapanował temat miłości i wzorowanie się na francuskich malarzach Janie Watteau czy Francois Bouchera. W Polsce przykładem dzieła rokokowego jest ogród na Powązkach Izabeli Czartoryskiej.

Empiryzm - Pogląd, zgodnie z którym poznanie świata jest możliwe jedynie za pomocą doświadczenia. Prawdziwe jest tylko to, co można sprawdzić drogą indukcyjną. Twórcą tego kierunku filozoficznego był Franciszek Bacon.

Deizm - Doktryna filozoficzno-religijna, według której Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego funkcjonowanie. Wśród znanych deistów wspomnieć należy Diderota i Woltera.

Ateizm - Pogląd filozoficzny negujący istnienie Boga oraz świata pozagrobowego. Przedstawicielem tej filozofii był Paul Holbach (współautor Encyklopedii).

Krytycyzm - Postawa poznawcza, nakazująca kontrolę prawdziwości powszechnie uznanych sformułowań i twierdzeń, a także rozważenie własnych przekonań w odniesieniu do nowych okoliczności. W oświeceniu została poddana krytycznemu oglądowi tradycja religijna.

Libertynizm - Ruch umysłowy, który nawiązywał do renesansowego humanizmu. Opierał się na wolnomyślicielstwie i laickiej postawie. Powstał w XVII stuleciu we Francji i kwestionował autorytet Kościoła, nawołując do swobodnego stosunku wobec zasad etycznych.

Racjonalizm - Kierunek filozoficzny wskazujący na rozum jako jedyne nadrzędne narzędzie poznania prawdy. Twórcą tego sytemu był Kartezjusz (1596 - 1650), którego sformułowanie "Cogito ergo sum" (Myślę, więc jestem) wykorzystywane było przez ludzi oświecenia i funkcjonowało niemal jako naczelne hasło epoki. Założenie, zgodnie z którym jedynie to, co można wyjaśnić za pomocą rozumu, jest prawdziwe, już u podstaw kwestionowało wiarę i dogmaty.

Utylitaryzm - Inaczej użyteczność. Doktryna etyczna, wedle której jednostka powinna być użyteczna, a wówczas jej działania, ukierunkowane na pomoc innym ludziom, przełożą się na wzrost jej znaczenia w społeczeństwie.

Sensualizm - Pogląd filozoficzny wskazujący na zmysłowe wrażenia, które są odbiciem świata rzeczywistego jako jedyne prawdziwe źródło wiedzy.

Romantyzm

Nazwa pochodzi jeszcze z czasów starożytnych. Odnosi się do terminu jakim określano język rzymski , a mianowicie "Lingua romana". Od drugiego członu tej nazwy pochodzi określenie "romans". Nazwę tę przyporządkowano utworom, których tematyka zajmowała się uczuciem i miłosnymi perypetiami oraz tekstom ukazującym historie dzielnych rycerzy.

Romantyzm obejmuję czasy od XVIII do XIX wieku, kiedy to przypada okres "Wiosny Ludów".

Daty wyznaczające początek i koniec romantyzmu w Europie i Polsce:

Europa:

·         Początek: 1789r. - Wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej

·         Koniec: 1848 r. - Wiosna Ludów

Polska:

·         Początek: 1822 r. - wydanie przez Mickiewicza zbiorku poetyckiego pt. "Ballady i romanse", który stanowił manifest i propozycje nowej literatury.

·         Koniec: 1864 r. - upadek powstania styczniowego, zamykającego serię powstań narodowych.

Charakterystyka

Ogólne następstwo epoki można określić jako przeplatanie się wiary w rozum i wiary w uczucie. Romantyzm był niewątpliwie wiekiem wiary w siłę uczucia. Uwagę twórców przykuwały ludowe wierzenia, legendy o tajemniczych stworach, zatopionych miastach, legendarnych kochankach. Jednocześnie był to czas gwałtownych przemian społecznych i przemysłowych. Romantyzm kojarzy się przede wszystkim ze wspaniałą poezją, z wzniosłymi ideałami, porywami serca, które nierzadko kończyły się śmiercią zawiedzionego kochanka. Jednak nie zmienia to faktu, ze był to także wiek wynalazków i przemysłowego rozwoju. To właśnie w wieku XIX powstają pierwsze lokomotywy. W 1866 linia telegraficzna połączy obie półkule. Potem powstał telefon. W 1818 roku rodzi się fotografia.

Charakterystyczne cechy i zjawiska, związane z romantyzmem i dziełami romantyzmu:

·         przedkładanie uczucia, intuicji i wiary nad rozum; sprzeciw wobec oświeceniowego racjonalizmu, protest wobec klasycyzmu i harmonii,

·         protest przeciwko feudalnemu kształtowi państwa

·         Indywidualizm - czyli doktryna filozoficzna, zgodnie z którą istotne znaczenie przyznawano tylko jednostkom.

·         Historyzm - przede wszystkim renesans zainteresowania gotycyzmem i neogotykiem) "mroki średniowiecza" stanowiły reakcję na oświeceniowy racjonalizm i umiłowanie ładu

·         Orientalizm (zainteresowanie odległymi krainami np. Dalekiego Wschodu)

·         Ludowość (częste są nawiązania do legend, podań, starodawnych mitów i baśni)

·         Mistycyzm - czyli wiara w istnienie świata pozazmysłowego i łączenie się z nim

·         Mesjanizm - czyli wiara w pojawienie się mesjasza, który zbawi świat

·         Bajronizm - czyli bunt przeciwko przyjętym wzorcom kulturowo społecznym - bohater to buntownik.

Świat, zdaniem romantyków dzielił się na to, co widzialne (materialne) i poznawalne zmysłowo oraz na to, co niewidzialne (duchowe).