Rodzina osoby uzależnionej
1. Zdrowie rodziny
J. Bradshaw wyróżnia cechy zdrowej rodziny:
a) Jest jednostką zabezpieczającą przetrwanie i rozwój
b) Jest glebą zaspokajającą emocjonalne potrzeby swoich członków (wśród nich równowagę pomiędzy
zależnością i autonomią, naukę zachowań społecznych i seksualnych)
c) Zapewnia rozwój i wzrastanie każdej osoby w rodzinie
d) Stanowi miejsce rozwoju poczucia własnego Ja
e) Jest podstawową jednostką socjalizacji
2. Zdrowie rodziny – dojrzałość osób
Wg Bradshawa dojrzała osoba ma:
n Ustanowione granice Ja
n Wyraźną tożsamość
n Może tworzyć znaczące relacje rodzinne
n Jest wolna emocjonalnie
3. Zdrowie rodziny – funkcjonalne zasady (Bradshaw)
n Problemy są zauważane i rozwiązywane
n Szanowane jest pięć wolności (Satir)
n Relacje oparte są na dialogu i szacunku. Członkowie rodziny doceniają siebie jako osoby
n Komunikacja jest oparta o konkrety, bezpośrednia i otwarta
n Członkowie rodziny mogą zaspokajać swoje potrzeby
n Członkowie rodziny mogą być indywidualnościami
n Rodzice są konsekwentni
n Role są dość elastyczne
n Atmosfera jest spontaniczna i radosna
n Reguły mają czytelne uzasadnienie
n Błędy są okazją do zmiany, uczenia się i są wybaczane
n System służy jednostkom
n Jest miejsce na zdrowy wstyd i poczucie winy
4. Wolności osób w rodzinie - Satir
n Pięć wolności, swobód:
n Wolność do postrzegania i słyszenia (percepcji) tego co jest obecne tutaj i teraz, a nie tego co było, będzie
czy powinno być
n Wolność do myślenia tego co się myśli, a nie tego, co powinno się myśleć
n Wolność do czucie tego co się czuje a nie tego, co powinno się czuć
n Wolność do pragnienia i wybierania tego, czego się chce, a nie tego czego powinno się chcieć.
n Wolność do wyobrażania sobie swojej własnej samorealizacji, a nie grania sztywnej roli, czy ciągłego troszczenia się o bezpieczeństwo.
5. Zdrowie rodziny
n W zdrowej rodzinie rodzice nie odtrącają dzieci ale też ich nie używają.
n Rodzice umieją zaspokoić swoje potrzeby, dzieci nie są dla nich źródłem mocy, adekwatności i
bezpieczeństwa.
n W zdrowej rodzinie dla rodziców są jasne granice miedzy aktualna rodziną i rodzina pochodzenia.
n Związek rodziców jest oparty na decyzji
n Partnerzy podejmują odpowiedzialność za siebie samych.
6. Niezdrowe postawy rodzicielskie
• A. Postawa odtrącająca
• B. Postawa nadmiernie wymagająca i krytycznie korygująca
• C. Postawa unikająca
7. Fazy przystosowania do życia w rodzinie z problemem alkoholowym
Faza I
- Incydenty nadużywania alkoholu
- napięcia w małżeństwie
- próby interwencji
- bez wielkiego efektu (system wymówek i obietnic)
- rodzina zaprzecza problemowi alkoholowemu
- źródeł szuka się w czynnikach sytuacyjnych i nieporozumieniach
Faza II
- Problemy związane z piciem
- rodzina się izoluje
- Informacja dla innych – „nic się nie dzieje”
- Próby kontroli alkoholika, unormalniania życia
- Wzrastają napięcia, relacje się zmieniają
- Pojawiają się zaburzenia u dzieci
- Poczucie winy żony
- Chronienie pijącego przed konsekwencjami
Faza III
- Balansowanie między kontrolą i rezygnacją
- chaos i dezorganizacja
- Koncentracja na doraźnym zmniejszaniu skutków picia
- Zaburzenia członków rodziny: sen, łaknienie, somatyzacje, zaburzenia emocjonalne, samotność, agresja,
manipulacje, wagary, kradzieże, eksperymenty z używkami
- Dysfunkcjonalne wzory przystosowania
Faza IV
- Całkowite przejęcie kontroli
- Alkoholik zaczyna być traktowany jak duże, krnąbrne dziecko
- Zamiast złości i pretensji coraz częściej pojawia się litość i opiekuńczość
- Zwiększenie stabilności rodziny
Faza V
- Separacja rodziny od pijącego
- Fizyczne lub nawet prawne rozstanie lub
- Opuszczenie domu przez alkoholika
- Zmiana układów rodzinnych
- Rodzina szuka innego punktu odniesienia
- Dzieci mogą łatwiej opuścić rodzinę
Faza VI
- Alkoholik się zmienia
- Alkoholik podejmuje abstynencję i pracę nad zmianą siebie
- Rodzina żyje własnym życiem
- Próby włączenia alkoholika do systemu rodzinnego
- Poszukiwanie nowych wzorców życiowych i form relacji wszystkich aktualnych członków rodziny
8. Role dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym.
• Role te są podobne w przypadku wszelkich dysfunkcjonalności rodzinnych
• Role służą przetrwaniu – są schematami dostosowania do niszczących warunków rodzinnych.
Nie są wybierane ale przyjmowane bez świadomości.
• Najczęściej wymienia się 4 role. Każde z dzieci może przyjmować więcej niż jedną rolę.
– Zob. S. Wegschneider-Cruse, K. Highby, T. Klontz, A. Rainey: Rekonstrukcja rodziny
Role dzieci
• Bohater rodzinny – daje poczucie wartości - Zwykle najstarsze dziecko albo jedynak
- Osoba zachowująca się doroślej niż to wynika z metryczki: obowiązkowe i odpowiedzialne
- Dostarcza rodzinie poczucia wartości
- Przejmuje obowiązki osoby pijącej,
- Nie stwarza problemów i zaniedbuje własne potrzeby
- Ma trudności z wypoczynkiem i spontanicznością
- Mogą wystąpić trudności psychosomatyczne
- W przyszłości często w zawodzie pomagającym
• Kozioł ofiarny – odwraca uwagę
– Zwykle dziecko środkowe w kolejności.
– Nie jest w stanie konkurować z bohaterem, dlatego szuka wsparcia poza domem, odsuwa się od rodziny
– Stwarza problemy w domu, szkole
– Miewa konflikty z prawem
– W wielu przypadkach uzależnia się
– Przejawia agresję
– Często to pierwsza osoba z systemu rodzinnego, która zgłasza się po pomoc
• Dziecko niewidoczne – daje ulgę znikając
– Sposobem na radzenie sobie z sytuacją rodzinną jest wycofanie
– Nie ujawnia swoich uczuć, potrzeb
– Ucieka w świat marzeń
– Nie korzysta ze wsparcia wewnątrzrodzinnego
– W relacjach z ludźmi słabsze więzi
– Ma trudności w nawiązywaniu kontaktów
– W dorosłości mało satysfakcjonujące relacje
– Często uzależnia się, ma zaburzenia odżywiania, depresję
• Rodzinna maskotka – poprawianie nastroju
– Najczęściej najmłodsze dziecko
– Rozwesela rodzinę, by nie dochodziło do rodzinie pozwolić uniknąć smutku, złości, agresji.
– Traktowana jak młodsza, ochronnie
– Często zwraca na siebie uwagę
– Często z tą cechą dorastają
– Mają małą odporność na stres
– W przyszłości często szukają lekarstwa w używkach, mogą mieć fobie
• Wspomagacz
– Dziecko opiekujące się alkoholikiem
– Chroni osobę pijącą przed skutkami picia
– Próbuje kontrolować, jak małżonek (wylewa alkohol, przynosi do domu, szuka powodów do picia i
sposobów na niepicie)
– W przyszłości prawdopodobnie będzie małżonkiem osoby uzależnionej.
9. Reguły systemu rodziny osoby uzależnionej
• Picie osoby uzależnionej reguluje życie rodziny
– Dzieci włączane w próby kontroli rodzica pijącego
– Plan dnia zorganizowany wedle rytmu życia alkoholika
– To rodzi poczucie bezradności i bezsilności
– Potrzeby dzieci nie są realizowane
• Nie można ufać innym
– Fundament to brak zaufania do rodziców – pierwszego obszaru świata. To odbiera poczucie pewności, sensu, rozeznania w świecie
• Niespełnione obietnice
• Niedotrzymane umowy
• Niekonsekwencje wychowawcze
• Niespójność działań
• Nieprzewidywalność
• Nie wolno rozmawiać o tym, co się dzieje w rodzinie między sobą i z innymi
– Nakaz udawania, że jest wszystko w porządku
• Nie mówić o piciu rodzica
• Nie zdradzać aktów przemocy
• Nie skarżyć się
– Efektem izolacja, poczucie osamotnienia i wstydu
• Nie wolno mówić o tym, co się naprawdę czuje
– Wyrażanie uczuć pogłębia kryzys rodzinny
– Wyrażanie uczuć albo naraża się na złość osoby uzależnionej, albo na bezsilność partnera osoby
uzależnionej
– Efekt: brak umiejętności rozpoznawania i wyrażania uczuć.
• S. Wegschneider-Cruse, za B. Błaż-Kapusta, Dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, w: Uzależnienia w praktyce klinicznej
10. Traumy dzieciństwa w rodzinie z problemem uzależnienia
• Oszukiwanie
• Nadmierny krytycyzm
• Niesprawiedliwe traktowanie
• Przemoc intelektualna i emocjonalna
• Przemoc fizyczna
• Porzucenie
• Nadużycia seksualne
• 76% urazowych zdarzeń powoduje uzależniony rodzic
• W. Skrzypczyk, Przemoc wobec dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym, w: „Dziecko krzywdzone” 2001, 1.
11. Syndrom DDA
• „Osoby z syndromem DDA to osoby dorosłe, u których siła zapisu traumatycznych wydarzeń życiowych w rodzinie z problemem uzależnień przekroczyła możliwości zaradcze ich systemu samoobrony, zostawiając trwałe ślady w obrazie siebie i funkcjonowaniu osoby, o cechach złożonego stresu pourazowego, nałożonego na różne konfiguracje cech osobowości.”
• A. Litwa, Syndrom DDA, w: Uzależnienia w praktyce klinicznej
• Podstawowe przejawy syndromu DDA
– Lęk przed bliskością
– Nieufność i wzmożona kontrola
– Trudności w relacjach z ludźmi
– Problemy w kontakcie ze swoimi uczuciami i potrzebami
• To są konsekwencje pourazowe, do których także należy dodać chroniczny lęk, autoagresję, myśli samobójcze i nałogi.
• Zniekształcenia wśród osób z syndromem DDA:
– Obrazu siebie
– Emocji
– Regulowania nastroju i zachowań
– W relacjach z innymi
– Percepcja rzeczywistości
– wolicjonalne
• Charakterystyczna cecha, to życie w dalszym ciągu problemami rodziny pochodzenia
• Towarzyszy im często lęk i poczucie zagrożenia, wstyd i poczucie krzywdy
• Według badań 40% pacjentów DDA cierpi z powodu zaburzeń depresyjno-lękowych, 20% ma zaburzenia osobowości, 40% nie ma nasilonych zaburzeń zdrowia psychicznego.
– B. Bętkowska-Korpała, J. Ryniak, Profile osobowości w grupach pacjentów z syndromem DDA. Badania własne, w: „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia” 2007, 1.
12. Syndrom DDA – J. Woititz
• Według J. Woititz, DDA mają następujące wspólne cechy:
– ...
psychologiawns